Centraal in wicca staan rituelen, met name die rond de jaarfeesten en bij de maancyclus: de esbats. Na een uitstapje naar de kerkelijke indeling van jaar en dag, kijken we naar de zonnefeesten en landbouwfeesten in het paganisme, en naar hoe je de maancyclus kunt volgen in wicca.
Thuiswerken
Vanwege corona werkten we massaal thuis, en hadden we weinig of geen fysiek contact met collega’s. Nou ja: dat geldt voor de mensen die normaal gesproken op kantoor werken. Voor artsen, verplegers, hulpdiensten, chauffeurs, schoonmakers, enzovoorts lag dat anders. Mijn werkgever deed moeite om wel contact in stand te houden voor de medewerkers die vroeger altijd op kantoor werkten maar dat nu niet mochten. Zo kregen we het aanbod om deel te nemen aan workshops via online vergaderkanalen (Skype, Teams, Webex, Zoom, noem maar op). De workshop die mede aanleiding was tot dit artikel, ging over het indelen van je tijd. Niet efficiency stond centraal, maar een goede balans tussen werken en vrije tijd. Voor een thuiswerker ligt daar immers geen harde grens tussen, omdat alles op dezelfde locatie gebeurt.
Kerkelijk jaar
Die workshop sloot aan bij wat ik jaren geleden tijdens een training had geleerd over het leven van christenen en met name christelijke monniken. Christenen delen de tijd in op verschillende niveaus: het kerkelijk jaar, de weken en weekdagen (elke zondag naar de kerk), en de dag. Daar zijn de christenen natuurlijk niet uniek in. Jaarfeesten vind je waarschijnlijk in iedere religie en iedere cultuur. Ook in wicca en paganisme, waarover straks meer. En een vrij strak voorgeschreven dagritme zie je ook elders wel.
Het kerkelijk liturgisch jaar draait om fases in het leven van Christus en begint met de advent: de tijd die voorafgaat aan – en voorbereidt op – het kerstfeest, waar de geboorte van Christus wordt gevierd. Het belangrijkste in het christendom is Pasen en de andere feesten en gedenkdagen in het voorjaar – Goede Vrijdag, Hemelvaart en Pinksteren – hebben een vaste afstand tot het paasfeest. Pasen is op de eerste zondag na de eerste vollemaan die volgt op de voorjaarsequinox. Elk jaar een andere datum dus. De vastentijd start 40 dagen voor Pasen op aswoensdag – direct voorafgegaan door carnaval – en Pinksteren is 50 dagen na Pasen.
Heiligendagen
Vooral voordat het protestantisme opkwam, werden in de katholieke kerk en door het volk vele heiligendagen gevierd. Van sommige heiligen weten we de dag ook nu nog: Sint Nicolaas 6 december, Sint Sylvester 31 december, de ‘ijsheiligen’ (Pancratius, Servatius en Bonifacius) op 12, 13 en 14 mei en Sint Johannes de Doper op 24 juni. Het Engelse woord ‘holiday’ komt van ‘holyday’: op dagen waarop het leven van een heilige werd gevierd, was men vrij. Werkers hadden vaker vrij dan nu: in de Middeleeuwen werd doorgaans op 150 dagen per jaar gewerkt, en nu op ruim 200 dagen per jaar. Onder Napoleon werden al die vrije dagen afgeschaft.
Tegenwoordig zijn het vooral nog weerspreuken die aan de naamdagen van de heiligen herinneren: “Regent het niet met Sinte Margriet, dan regent het zes weken niet”. En verder kom je de namen van de heiligen tegen als je uitzoekt wat de betekenis is van je voornaam. Vaak is er een heiligennaam waarvan jouw naam een afleiding is, en soms zijn er zelfs meer heiligen met dezelfde naam. In de katholieke kerken in Midden- en Oost-Europa wordt de naamdag gevierd in plaats van, of naast, de verjaardag.
De dag in het klooster
Voor kloosterlingen gold een strikt regime. De ‘orde van de dag’ was verdeeld in bidden, studie, werken en eten. Ik ken de namen van de gebedsmomenten uit de boeken van Ellis Peters over Broeder Cadfael (ook verfilmd tot televisieserie), maar hij sprong wel losjes om met de kloosterdiscipline. Het was niet de bedoeling dat de inwoners van een klooster vrije tijd of individuele verlangens overhielden. Er werd gehoorzaamheid van hen geëist, van ieder op dezelfde wijze. Gezamenlijke gebedsdiensten vonden plaats gedurende de hele dag: voor zonsopgang de lauden, dan het eerste, derde, zesde en negende uur, gevolgd door de vespers en de completen en midden in de nacht de metten. Ik spreek in de verleden tijd, maar er zijn nog steeds kloosters, er treden nog steeds mensen in, en je kunt in sommige kloosters op retraite gaan.
Kloosterritme thuis
Waar destijds de regelmaat ten dienste stond van God, kun je nu het ritme van het klooster aanhouden om bij het thuiswerken een goede balans te vinden tussen werk en privé. Een vergelijkbaar verhaal als ik in die workshop op kantoor te horen kreeg, vond ik op internet bij ‘Thuismonnik’ Pouwel Woldendorp.
Hoe bewaar ik thuis mijn innerlijke rust en voorkom ik dat ik over mijn grenzen heen ga? Hoe voorkom jij dat werk en privé zo door elkaar lopen dat je er gespannen van wordt? En hoe zorg jij ervoor dat je op tijd stopt en de computer uitzet? Mijn antwoord is: ga werken in kloosterritme.
Pouwel gebruikt de wekker van zijn smartphone om aan te geven dat het tijd is om te stoppen met zijn bezigheden. Hij gebruikt de structuur die ook in kloosters wordt gebruikt voor het gebed. Werken wordt afgewisseld met meditatiemomenten. Pouwel biedt overwegingen bij een ‘werkdag in kloosterritme’ aan als download. Zijn hele website is trouwens aandachtig lezen waard.
Paganisme
Dit uitstapje naar het christendom was vooral omdat het ritme van de week en de dag er zo goed is uitgewerkt. In wicca en andere stromingen in het paganisme kennen we de jaarfeesten, en in wicca ook de maanfeesten. De jaarfeesten bestaan uit twee sets van vier feesten: de zonnefeesten – solstices en equinoxen – die vooral in het druïdisme een grote rol spelen. En de ‘cross quarter days’ uit de wicca, die van oorsprong met de landbouw te maken hebben: zaaien, vruchtbaarheid, oogsten enzovoorts. De zonnefeesten kun je nauwkeurig berekenen, maar bij de andere feesten is het van belang te kijken naar wat er precies gebeurt buiten: je gaat pas zaaien als de vorst uit de grond is en je viert een oogstfeest pas als de oogst binnen is. In de loop van de twintigste eeuw zijn de feesten uit druïdisme en wicca ontwikkeld tot één set van acht feesten in beide stromingen. In wicca noemen we de jaarfeesten ook wel de sabbats. Daarnaast zijn er de maanfeesten, de esbats. Tip: de data van de zonnefeesten (de ‘quarters’), een richtlijn voor de data van de cross quarter days, en de data van volle maan en nieuwe maan, kun je vinden in het overzicht Moons, Esbats & Sabbats 2023 in Wiccan Rede Online.
Jaarfeesten of sabbats
Over de jaarfeesten is veel geschreven, in eerdere edities van dit (nu online) magazine en in boeken over wicca. Ik geef hier een korte opsomming, maar kijk vooral verder – in Wiccan Rede Online kun je de tags onder dit artikel aanklikken of het zoeksysteem gebruiken.
- Samhain – het afsluiten van het oude jaar en het begin van het nieuwe jaar
- Midwinter of Yule – zonnefeest op een exacte datum, ca. 22 december
- Imbolc of Oimelc – het eerste leven laat zich (bijna) zien: kiemplanten, bolbloemen, lammetjes
- de Lente-equinox of Ostara – zonnefeest op exacte datum, ca. 21 maart
- Beltane – het feest van de vruchtbaarheid van het land (en mensen en dieren)
- Midzomer of Litha – zonnefeest op een exacte datum, ca. 21 juni
- Lughnasadh of Lammas – het eerste oogstfeest (granen)
- de Herfst-equinox (ook wel Mabon) – zonnefeest op exacte datum, ca. 23 september (en oogst van druiven en appels)
- Samhain (ja, opnieuw, want de aarde draait steeds opnieuw langs dezelfde punten).
Over rituelen die je kunt vieren, is ook al van alles te lezen in Wiccan Rede Online en daarbuiten. Maar bedenk eerst wat het feest voor jouzelf te betekenen heeft. Daarop pas je jouw ritueel aan.
Onderaan dit artikel vind je links naar artikelen over rituelen in het algemeen, en over (rituelen bij) verschillende jaarfeesten.
Waarom vieren we de jaarfeesten?
Wat is voor jou de waarde van het vieren van de jaarfeesten? Voor mij persoonlijk dat ik graag iets wil doen met mijn religieuze gevoelens, en omdat de seizoenen voor mij belangrijk zijn. Iedere heks en iedere pagan of heiden zal zijn of haar eigen redenen hebben. En afhankelijk van de levensfase waarin je verkeert en wat je zoal hebt meegemaakt, kan er steeds een ander aspect de boventoon vieren. Maar in grote lijnen zou ik zeggen: als je de jaarfeesten viert ben je je meer bewust van de natuur om je heen en in jezelf. Je bent je bewust van de cycli die er bestaan en van dat je onderdeel bent van een groter geheel. Je bent geen speelbal van de golven, maar je weet dat er golven zijn en je kunt je overgeven aan het drijven op de golven. Of er zelfs op surfen.
Maancyclus
Over de maanfeesten zul je minder vinden in boeken of online. De esbats zijn bij sommige covens vooral werkbijeenkomsten, waar magisch werk plaatsvindt, of training, of verdieping op een onderwerp. Maar ze vinden plaats in het ritme van de manen, vaak tegen volle maan. En elke volle maan heeft haar (of zijn) eigen karakter. Je kunt beginnen met het verkennen van de verschillende manen, door je bewust te zijn van de maanfase en er een dagboek over bij te houden van wat je voelt, wat de maan bij je oproept, en wat je in de natuur ziet gebeuren. Waar staat de maan tijdens je nachtwandeling (avondwandeling, ochtendwandeling)? Is de maan zichtbaar of niet, rond, met een maansikkel naar links of rechts of is het halve maan? Noteer wat je ziet, wat je voelt, wat er bij je opkomt. Concentreer je op de maan (terwijl je wel let op waar je loopt): laat je niet afleiden door muziek en luister niet tegelijk naar een podcast.
Wil je liever nu al weten wat anderen hebben uitgevonden over het karakter van de diverse manen in het jaar, lees dan het artikel over de maankalender van Merlin en klik hiernaast op ‘Volle maan wandelingen’ (of via link) om te lezen hoe Loes het aanpakt en wat zij zoal ontdekt. Of lees verder…
Misschien vind je op internet of in een boek namen van manen en bijpassende rituelen. Vraag je dan eerst af of die namen en rituelen passen in ons deel van de wereld, bij onze seizoenen, en bij jouw eigen leven. ‘De maan van de coyote’ bijvoorbeeld, komt uit een andere cultuur en een ander werelddeel. Je kunt misschien associaties leggen met de vos – ook een ’trickster’ – maar doe je huiswerk voordat je ideeën en concepten van anderen gebruikt. Ook als een complete maancyclus wel lijkt te passen, denk er dan goed over na: wordt de ‘maan van de dood’ midden in de lente geplaatst, als alles al uitloopt, dan klopt dat niet. Die naam hoort bij het einde van de winter, als de voorraden op raken en het jonge vee nog niet geboren is (en er dus nog geen melk is), en de mensen en dieren weinig weerstand meer hebben en dus in groten getale ziek worden. Als er al plantjes ontkiemd zijn, kan een late nachtvorst die nog wegvagen. Merlin: “Het is de laatste slag van Koning Winter voor hij zich definitief terug zal trekken. Een tijd om extra wakker te blijven, en ons niet te laten verblinden door onze vreugde om het terugkerende leven.”
Esbats
Wat doe je tijdens een esbat? Dat mag je helemaal zelf invullen. Als je een ritueel wilt vieren, dan moet je weten dat elk ritueel bestaat uit drie onderdelen: openen, sluiten en daar tussenin de inhoud van je ritueel. Misschien ben je lid van een coven en heb je een Book of Shadows met vaste rituelen. Maar je kunt de maanfeesten ook vieren als je solo-heks bent, buiten wicca.
Het kan fijn zijn om elke keer op dezelfde manier de cirkel te trekken en af te sluiten. Als je de verschillende manen wilt vieren, kun je daarvoor een vast stramien bedenken, of juist per keer bedenken hoe je het wilt doen. Het hangt er natuurlijk ook vanaf op welk moment van de jaarcyclus je een ritueel houdt: bij nieuwe maan, wassende maan, volle maan of afnemende maan. Tijdens die fasen is de energie anders van karakter. Experimenteer vooral zelf om te ervaren wat het verschil is. Ook maakt het uit of je een ritueel binnen houdt of buiten, waar de maan zelf zichtbaar is en je kunt ‘scryen’ of een maanbad kunt nemen. Scrying is een techniek waarbij je in een vorm van trance raakt, en je openstelt voor wat de maan je te vertellen heeft. Je kijkt dan niet naar de maan maar naar de reflectie van de maan in een kom water of een vijver, of in een spiegel die voor je ligt. De maansikkel ziet er daarin hetzelfde uit als in de lucht: met de punten naar links of rechts. NB Kijk je naar een spiegel (aan de muur) terwijl de maan achter je staat, dan zie je de maan omgekeerd: in laatste kwartier terwijl het eerste kwartier is, of omgekeerd. Dat moet je vermijden.
Een maanbad is net zoiets als zonnebaden, maar nu stel je je bloot aan de maan. (Voor een open raam in je slaapkamer kan dat ook).
Pathworkings
Als je een jaar lang de manen gevolgd hebt, door buiten te lopen tijdens de diverse maanfasen, door te mediteren en misschien door te lezen, dan heb je bij elke maan een beeld. Je kunt dat gebruiken om er een geleide fantasie over te schrijven, een ‘pathworking’. Oorspronkelijk heeft dat woord te maken met de paden die ‘lopen’ tussen de sefiroth van de Kabbalah, maar het wordt ook gebruikt als algemene term voor ‘geleide meditatie’. Hoe je het ook noemt: het komt erop neer dat je een beschrijving maakt van een landschap of omgeving, waarin je ruimte laat voor een ontmoeting met wat we ‘het mysterie’ kunnen noemen. Dat kan een godin of god zijn, of een bewoner van het landschap, of een totemdier. Dat laat je open. Je merkt het wel als het gebeurt. In je tekst zeg je alleen dat je ergens bent – je zit bijvoorbeeld op een boomstam op een open plek in het bos – en dat er iemand op je af komt en je advies geeft, of een geschenk. Dat geschenk is een symbool dat iets voor je betekent. Ga af op wat het persoonlijk voor jou betekent. Als je daar na een week nog niet uit bent, kun je altijd nog een symbolenboek erop na slaan.
In plaats van een vooraf geschreven tekst (die je kunt voorlezen aan jezelf, als je alleen bent, door die in te spreken op een bandje of voice recorder, of die één persoon voorleest aan een groep), kun je ook een divinatieset gebruiken om runen te werpen of kaarten te leggen, en op die manier informatie te ontlenen aan je onderbewustzijn.
Poëzie
Een andere manier van met tekst werken is dat je een gedicht uitzoekt dat past bij de maan in kwestie, of – beter nog! – zelf een gedicht te schrijven tijdens je ritueel of in de aanloop ernaartoe. Of na afloop van je ritueel, als je alle indrukken verwerkt tot een tekst die er de essentie van samenvat. Ben je beter thuis in andere creatieve vormen – muziek, dans, naaldkunst, schilderen – dan kun je die gebruiken.
Een volgend jaar kun je dat gedicht (die muziek, dans, textiele kunst of dat schilderij) dan weer gebruiken bij dezelfde maan. Dat versterkt de beleving van die specifieke maan, en brengt je sneller en dieper in de sfeer ervan. Wees wel eerlijk tegen jezelf: ga uit van je eigen ervaringen, en neem niet iets over omdat iemand anders zegt dat je dat nu zou moeten voelen. Misschien komt er de eerste keer helemaal niet zo’n duidelijk beeld op. Laat het dan, en misschien komt het volgend jaar alsnog.
De maankalender
In 1985 gaf Silver Circle een boekje uit als begeleiding bij de maankalender. De kalender is als poster en op A3-formaat nog altijd verkrijgbaar, het boekje helaas al jaren uitverkocht. Je kunt wel opzoeken welke maan nu aan de hemel staat, in welke fase die is, en wat de komende manen en jaarfeesten zijn: Silver Circle Calendar. Via ‘Change date’ kun je dat ook opzoeken voor een andere datum. De knop ‘Esbats’ geeft je het overzicht voor het hele jaar dat ook – maar dan met de jaarfeesten erbij – op Wiccan Rede Online te vinden is.
Omdat het artikel over de maankalender geen opsomming geeft van de diverse manen, en het op de afbeeldingen van de kalender moeilijk te zien is, geef ik ze hier weer.
2023 is begonnen met de IJsmaan, die slechts eens in de drie jaar voorkomt, en de volle maan is altijd vroeg in januari. De andere manen komen elk jaar voor, steeds op een andere datum:
- IJsmaan (volle maan begin januari)
- Sneeuwmaan
- Maan van de dood (einde winter: februari)
- Maan van het ontwaken (of van het opstijgend sap)
- Grasmaan
- Zaaimaan / Planting moon
- Maan van de roos (rond Midzomer)
- Maan van het weerlicht
- Oogstmaan (rond Lammas)
- Maan van de jacht
- Bloedmaan of Maan van de Vallende bladeren (rond Samhain)
- Maan van de boom (of Bloedmaan)
- Maan van de langste nacht (rond Midwinter)
Links
Algemeen over rituelen
Ritual work / Ritueel werk / Morgana
Rituelen voor dreuzels – Yoeke
Muziek bij rituelen en magie – Jana
Spelen met rituelen – Jana
De windstreken (openen en sluiten) – Jana
Natuurreligie en natuurtalent – Bliss en Jana
Naar een ruimer perspectief (zintuigen) – Ishtar
De magie van verhalen – Flierefluiter
Over jaarfeesten
Samhain – zelf een jaarfeest vieren – Merlin
Rituelen in tijden van corona (Samhain) – Jana
Vier Samhain in ’t klein – Lothanna
Samhain – Serge
Samhain overpeinzingen – Rhianne
Martinmas – Morgana
Imbolc: creatieve stilte – Yoeke
Lente in lockdown (Imbolc en Lente-equinox) – Lothanna
Een (Beltane) ritueel samenstellen – iedere heks kan het – Jana
Mei – recensie boek Aat van Gilst
Een ritueel buiten (Midzomer) – Jana
Offer (Lughnasadh) – Merlin
De herfstgedichtenwedstrijd
Esbatrituelen
The esbat rituals of a coven – Thorn Nightwind
Over gedichten
Dichter bij de Goden – Flierefluiter
Over pathworkings
Het gebruik van visualisaties binnen het paganisme – Flierefluiter
Kinderpathworking voor het element aarde – Melusine
Kinderpathworking voor het element water – Melusine
Meer informatie
Tijdsmeting en tijdservaring in de middeleeuwen, Maarten Van Dyck
Werken in kloosterritme (Thuismonnik)
Schokkende vaststelling. Vandaag werken we op een jaar meer uren en dagen dan in de Middeleeuwen
Kerkelijk jaar (Wikipedia)
Heiligen (Wikipedia)
