Redactioneel – Imbolc 02024

Nee, het jaar 02024 is geen verschrijving, maar een van de manieren om aan te duiden dat je ook op langere termijn kunt denken.

De gemiddelde levensduur van een beschaving is 336 jaar. Risico-onderzoeker Luke Kemp, Universiteit van Cambridge, deed onderzoek naar 87 oude beschavingen, over een periode van meer dan 3.000 jaar. Volgens hem is “ineenstorting misschien wel een normaal verschijnsel voor beschavingen, ongeacht hun omvang en technologische ontwikkeling”.
Kemp definieert een beschaving als een samenleving met landbouw en veeteelt, meerdere steden, een bestendige politieke structuur en met militaire dominantie in een geografische regio. Ineenstorting beschrijft hij als een fase van snelle en voortdurende bevolkingskrimp en verlies van identiteit en sociaal-economische complexiteit.

Ik citeer dit uit het boek van Roman Krznaric: De goede voorouder. Langetermijndenken voor een kortetermijnwereld (vertaald door Henk Moerdijk), Ten Have, 2021.

Wanneer begon onze beschaving? Je kunt stellen dat het startpunt de opkomst van het Europese kapitalisme is, in de zestiende eeuw. Dat heeft geleid tot de huidige geglobaliseerde beschaving. Maar een gemiddelde van 336 jaar zegt natuurlijk niet dat ook onze beschaving precies zolang zal duren. Wat wel duidelijk is, is dat veel beschavingen ten onder gingen aan het verval, of de vernietiging, van de natuurlijke leefomgeving die in eerste instantie de bloei mogelijk had gemaakt. Ook kan een beschaving bezwijken aan de eigen (bestuurlijke en controlerende) complexiteit. En aan klimaatverandering, externe factoren en epidemieën. Maar er is ook nog de optie van transformatie, een ommekeer die niet tot het verdwijnen van een beschaving leidt maar tot een ommezwaai.

De levensduur van beschavingen is slechts een hoofdstuk in het boek van Krznaric. De hoofdlijn is het betoog dat alle grote problemen van onze tijd terug te voeren zijn op één ding: we denken alleen aan de korte termijn. Dat geldt zowel voor het bedrijfsleven, de politiek en het persoonlijk leven. Bedrijven hebben kortetermijnplannen, politici denken aan hun eigen belangen en de eerstvolgende verkiezingen, en wij stellen onze eigen belangen boven die van (onze en andermans) kleinkinderen. Zo ontstaat steeds meer ongelijkheid tussen bevolkingsgroepen en nemen existentiële dreigingen toe. We staan aan de rand van de afgrond. Maar er is hoop. Krznaric stelt dat wij goede voorouders moeten worden. Dat betekent dat we onder meer onze economie en politiek radicaal moeten omvormen. Maar het goede nieuws is dat de mensheid in staat is om op de lange termijn te denken. Wij zijn een diersoort die juist een ingebouwd vermogen heeft om ons een beeld te vormen van de toekomst, en om daar in het heden al rekening mee te houden. Onze vroege voorouders leerden om niet alle geoogste zaadjes op te eten, maar om er een aantal te bewaren om in het volgende seizoen in de grond te stoppen. We kunnen plannen maken voor onze eigen toekomst. In feite denken we vaker aan de toekomst dan aan het verleden, al is dat vaker de kortetermijntoekomst dan verder dan een jaar van nu of meer dan tien jaar vooruit.

Hoe het komt dat de mens een vooruitziend brein kreeg, is een leuk uitstapje. Krznaric beschrijft twee miljoen jaar in een notendop: We leerden de weg vinden. Er is het grootmoedereffect. We kennen sociale samenwerking. En we leerden werktuiginnovatie.
“Empathie en solidariteit zitten in ons ingebakken”, verzekert ook primatoloog Frans de Waal. Maar nog zelden hebben die empathie en solidariteit te maken met degenen die na ons komen, degenen voor wie wij de voorouders zijn. En dat zou beter moeten. Als we al rekening houden met onze nakomelingen, in plannen die grote gevolgen (kunnen) hebben voor de lange termijn, dan hechten we aanzienlijk minder waarde aan hun levens dan aan die van ons. Letterlijk: in economische berekeningen krijgen levens in de toekomst veel minder waarde toegekend dan de levens van de mensen van nu. Dat maakt dat een plan sneller doorgevoerd wordt ook al zijn de consequenties op de lange termijn heel groot. Daarom besteden we nu niet veel geld aan het tegengaan van klimaatverandering, of aan het aanpassen aan klimaatverandering (mitigatie). Kan best zijn dat India en Spanje op termijn onbewoonbaar worden, of dat het westen van Nederland onder water komt te staan, maar nu krijgen andere belangen voorrang. Onze belangen op de korte termijn. We hebben er moeite mee om ons die toekomst voor te stellen, laat staan om er maatregelen voor te nemen die op dit moment geld en moeite kosten. (Na ons de zondvloed).

Er waren al beschavingen waarin het langetermijndenken de leidraad was, en er zijn manieren om ons langetermijndenken te bevorderen. Zes manieren volgens Krznaric:

• Nederigheid tegenover de diepe tijd – besef dat we een stipje op de kosmische kalender zijn
• Erflatersmentaliteit – goed herinnerd worden door het nageslacht
• Intergenerationele rechtvaardigheid – denk zeven generaties vooruit
• Kathedraaldenken – plan projecten die verder reiken dan een mensenleven
• Holistisch voorspellen – stel je meerdere wegen voor die de beschaving zou kunnen volgen
• Transcendent doel – streef naar een gedijende wereld hier op aarde.

Manieren waarbij heksen en paganisten zich thuis kunnen voelen, denk ik zo. Wij gaan al uit van connecties met onze voorouders, dus wij moeten ons kunnen voorstellen dat we zelf ook voorouders zijn. We hebben een beeld van een voorbije wereld die ver voorbij gaat aan het christendom van de afgelopen 2000 jaar. We denken circulair en holistisch, en kunnen ons voorstellingen maken van dingen die er nu nog niet zijn, van een astrale werkelijkheid, van (de) andere wereld(en). Dat kan juist ons maken tot ambassadeurs van het langetermijndenken. Naast natuurlijk romanschrijvers als H.G. Wells met zijn tijdmachine die een mens naar het jaar 802701 kan sturen, en andere science-fictionschrijvers. Naast de Maori, met hun begrippen whakapapa en mokopuna (‘komende generaties’). Whakapapa kan worden verbeeld als een “lange, ongebroken keten van mensen die arm in arm staan vanaf het begin der tijden tot aan het einde van de eeuwigheid. En de zon schijnt heel even maar op deze tijd, onze tijd. Het is onze plicht en verantwoordelijkheid om bij te dragen aan de nalatenschap. Het is onze voornaamste verantwoordelijkheid om een goede voorouder te zijnⁱ.” En naast paleontologen die de hele historie van de aarde tot nu toe, voor ons gemak, vergelijken met een kalenderjaarⁱⁱ.

Het leven op aarde ontstond in deze vergelijking pas op 30 september. De eerste dinosauriërs verschenen op 25 december en de eerste mensensoorten op 31 december om 22.30. De geschiedenis van de moderne mens speelt zich af in de laatste 10 seconden van dit ‘kosmische jaar’.
Is ‘middernacht’ het eind van de aarde, of van het leven op aarde? Of misschien alleen van onze ‘beschaving’? Of gaat de geschiedenis van de aarde verder na die ene dag?
Was de mensheid het doel van het ontstaan van de aarde of zijn we een toevallig bijproduct? Het lijkt me sterk dat dit het einde van de aarde is. Het zal nog heel lang duren voordat de zon gaat sterven en het leven op onze planeet onmogelijk wordt. Er kunnen nog heel wat meer tijdvakken komen, en misschien is er dan ook wel leven mogelijk in een vorm zoals die van de mens, met niet alleen natuur maar ook cultuur.

Het helpt ons om te denken op de langere termijn, als we als mensen willen blijven bestaan en het een beetje leefbaar willen houden. Want de aarde blijft wel bestaan, maar de atmosfeer is niet altijd zodanig geweest dat er leven mogelijk was, voor eencelligen, schimmels, planten, of het complexe soort wezens waartoe wij behoren. Als wij onze nakomelingen willen beschermen, als we goede voorouders willen zijn, moeten we onze denkpatronen wijzigen en op andere manieren in actie komen dan we gewend zijn.

Lees het boek: De goede voorouderⁱⁱⁱ. En wees voortaan een goede voorouder.

En lees ook dit Imbolc-nummer van Wiccan Rede Online, met als thema identiteit, maar ook met een boekrecensie over ‘Magical and activist ancestors’. Over identiteit gaan het interview met Mo Bachelor; de eerste aflevering met als titel ‘Een vraag’ van de nieuwe rubriek Heksenkronkels; de column ‘Wie dan?’ van Yoeke en het artikel van Jana over de vraag ‘Ben ik nog wel een heks?’.

Dit alles en meer vind je natuurlijk in de inhoudsopgave.

Het Beltanenummer zal in het teken staan van ‘Onafhankelijkheid’ (‘Independence’). Jullie bijdragen zijn welkom, zie het vorige redactioneel.

Voor nu wensen we jullie een goed begin van een nieuwe periode, een ontwaken na een lange en koude – en natte – winter.

Happy Imbolc!

Jana.