De rol van de zon in een maan- en aardereligie, een verkenning

A corona mass ejection erupts from our sun on August 31, 2012 (Photo by NASA on Unsplash)

Wicca is een religie van de aarde, waarin ook de maan een grote rol speelt. Maar in dit seizoen, en in deze periode van de geschiedenis van de aarde, is de zon heel nadrukkelijk aanwezig. Ik wil daarom onderzoeken wat de zon kan betekenen. En of – en zo ja: hoe – we daar in onze dagelijkse en rituele praktijk mee om kunnen gaan. Verwacht geen antwoorden: dit is een eerste verkenning van mij, die je misschien zelf kunt oppakken om nader kennis te maken met (de rol van) de zon.

Hoewel geboren onder het teken leeuw, heb ik nooit veel opgehad met de zon. Vooral in de zomer trek ik me midden op de dag het liefste terug in huis, in de koelte. Ik kleur wel makkelijk bruin, maar stel mijn huid liever niet bloot aan de zon. Ik heb liever zilveren dan gouden sieraden. In wicca spreekt het me – naast allerlei andere aspecten – erg aan dat de vieringen vooral ’s avonds of ’s nachts zijn, en dat de maancyclus centraal staat. Maar onlangs werd ik nadrukkelijk gewezen op de zon, en nu is mijn interesse gewekt.

Maanfeesten

In wicca worden twee cycli van feesten gevierd, of eigenlijk drie. Er is een cyclus van twaalf of dertien manen, zie het artikel over de maankalender. Deze dertien natuurfeesten sluiten direct aan op de ontwikkelingen in de natuur om ons heen. En de maan zelf kent een cyclus van Maagd, Moeder en Wijze Vrouw (en het laatste stadium). Ook wel: conceptie en groei; bloei, bevruchting en vruchtvorming; zaadvorming en afsterven en het opnemen van nieuwe groeistoffen om een nieuwe cyclus te beginnen.

Zonnefeesten

De zonnefeesten bestaan uit twee cycli. De oudste is die van de ‘grote sabbats’ oftewel de landbouwfeesten: Samhain, Imbolc, Beltane en Lughnasadh. Deze “markeren de levenscycli zoals deze in de natuur rondom ons plaatsvinden. Met Samhain wordt dood en wedergeboorte gevierd, met Imbolc de fysieke geboorte. Beltane is de tijd van de paring, en Lughnasadh is de tijd van het rituele huwelijk en de opoffering, het begin van de oogst, waarna Samhain weer volgt met dood en wedergeboorte.” ¹

De tweede cyclus van de jaarfeesten is de zonnecyclus: midwinter, lente-equinox, midzomer en herfst-equinox. Ook wel de ‘kleine sabbats’. Deze astronomische gebeurtenissen vinden op een nauwkeurig te berekenen tijdstip plaats, die hetzelfde is voor iedere plaats op aarde. “De zonnefeesten zijn waarschijnlijk door de druïden geïntroduceerd, ergens gedurende de ontwikkelingscyclus van Stonehenge, dat in de loop van zo’n 1500 jaar, rond de tijd dat de Egyptische piramiden werden gebouwd, van een maan-observatorium werd getransformeerd tot het huidige zonne-observatorium.” ²

Landbouwfeesten

In de vier landbouwfeesten vinden we een weerspiegeling van de vier ‘bloedrituelen’ uit het mensenleven: geboorte, puberteit, huwelijk en dood. De thematiek van de jaarfeesten komt ook terug in rituelen en in de verhouding tussen de God en de Godin. “Veel mensen nemen automatisch aan dat, aangezien onze Godin ook wel de Godin van de maan genoemd wordt, de God dan wel een zonnegod zal zijn. Dat is echter niet het geval. De oude zonnegoden, Ra, Mithras, Sol Invictus, hebben een heel duidelijk dood-en-wedergeboorte motief, en hun geboorte vindt plaats rond midwinter. De God van de moderne hekserij staat echter altijd in relatie met de Godin. … De God zou nooit op zichzelf kunnen bestaan, noch de Godin, want de een zonder de ander zou tot onvruchtbaarheid leiden op aarde. De God van de heksen is de partner van de Godin, en beide zijn verbonden met het leven op aarde. De God en de Godin zijn goden van de levenskracht, van de natuur.” ³

Zonnegoden

De zonnegoden laat ik even buiten beschouwing. Zoek daar vooral zelf naar – en je ontdekt dan dat er ook zonnegodinnen bestaan. In de Germaanse cultuur is de zon vrouwelijk en de maan mannelijk. Er zijn ook verhalen over zonnehelden.

Tarot XIX (klassiek)

Eerst een uitstapje naar de Zon in de Tarot. “Het wezen van de XIXe kaart, De Zon – ‘geheime’ naam: De Heer van het Wereldvuur – is: het verenigen van alle tegenstellingen tot een eenheid. Dit is de opgave, die de zin van het menselijk leven op Aarde bevat. Alle tegenstellingen in het Bestaan – leven en dood, aanwezigheid en afwezigheid, mannelijk en vrouwelijk, positief en negatief – zijn enkel schijnbaar. In werkelijkheid vormen zij een EENHEID, die geen begin en geen einde kent en waarvan menselijke wezens een door tijd en ruimte beperkte verschijningsvorm zijn. Wij kunnen onszelf daarom uitsluitend IN onszelf van die eenheid bewust worden en dit is alleen mogelijk door bewust ervaren. Wie dit ervaren tot de zin van zijn Aards bestaan maakt, zal deze eenheid dagelijks meer beleven en er tenslotte voor alle eeuwigheid in worden opgenomen. Het is het verenigen van tegenstellingen dat tot eenheid en Zelfverwerkelijking voert. Een andere weg is er niet.” ⁴

“De XIXe kaart, De Zon, valt astrologisch onder de Zon. De Zon is het symbool waarmee dit nieuwe bewust Zijn wordt uitgedrukt. … Op haar tocht is de mensheid nu bij de XIXe kaart aangekomen. Het verenigingen van de (schijnbare) tegenstellingen is de opdracht, die nu moet worden uitgevoerd. Het is de laatste grote proef die de Dwaas voor zijn initiatie moet afleggen.” ⁵

“De zon drukt uit:
POSITIEF: bevrijding – rijkdom – harmonie – teruggevonden paradijs.
In het leven van alledag: geluk – wisseling ten goede.
NEGATIEF: niet benutten van gunstige gelegenheden – idealisme dat tot niets voert – zich niet gelukkig voelen in de eigen situatie.” ⁶

Hoe graag zou ik hier nu een parallel trekken met de opwarming van de aarde en de noodzaak voor de mensheid om zich te verenigen om de klimaatopwarming tegen te gaan, of in elk geval zo klein mogelijk te houden. Maar de tarot is een weg om jezelf te ontwikkelen, en niet bedoeld voor de maatschappij, laat staan op het niveau van heel de wereld.

Tarot 19 (Wilde Woud)

Naast de woorden van Noud van den Eerenbeemt, die zijn boek illustreerde met klassieke afbeeldingen van de tarot, wil ik ook citeren uit het boek bij de Wild Wood Tarot (eigen vertaling: ik heb de Engelse versie). Kaart 19 heet hier ‘The Sun of Life’, de Zon van het Leven, en heeft een heel andere afbeelding. Deze kaart is verbonden met de Groene Man en de Groene Vrouw, en alle drie vertegenwoordigen ze het concept van vruchtbaarheid. Er is een relatie met het element vuur, met ‘noen’ (mid-dag), en de poort van de geest. De zon zendt energie naar beneden en licht dat een bron is van levensverrijkende kracht in de cyclus van menselijk streven.

Beschrijving: Een glorieuze gouden bol, witheet gloeiend en gevuld met de ziedende materie van de schepping, rijst boven het landschap, daarbij de lucht vullend met de kracht van onze meest nabije ster. Ervoor staat een figuur met de armen uitgestrekt. De zegening van eeuwenoud zonlicht schijnt in het hart van de figuur. Rond dit tafereel barsten bloemen uit in bloei, bezield door de helende stralen van de zon.

Betekenis: Gezien vanuit het midden van het zomerse Wilde Woud, is de zon omringd door overvloed en groei. De kracht en het belang van de zon als brenger van leven, warmte en licht kan niet worden overdreven. Veel krachtplekken in de Steentijd werden opgericht om de opkomst van de zon te markeren, in het bijzonder op midwinter. Dit gebeurde niet alleen uit respect voor verschillende zonnegoden, maar omdat de zon de komst van voldoende voedsel betekende en de terugkeer van het leven na de winterse dood. … Zonder het licht van de zon op onze wereld, zou er geen leven zijn ontstaan, laat staan zijn geëvolueerd tot de grote, complexe en uiteenlopende variatie van vruchtbaarheid die we nu zien op onze planeet.” ⁷

Ook hier vertegenwoordigt deze kaart de volgende stap in het bewustzijn van de mens. Er wordt gesproken over de kernfusie in het hart van de zon, en dat onze fysieke lichamen zijn geschapen uit de restproducten van het koelen en draaien van de zon. Dezelfde interactie tussen materie en energie die de zon bijeenhoudt, werkt ook in en door ons.

De kaart roept ons op: “Het is tijd om de innerlijke zon aan de basis van jouw zijn te laten schijnen zodat ieder die kan zien, daarmee warmte, licht en harmonie brengend aan anderen, en zodoende ons te verbinden met de universele geest. De Zon van het Leven wenkt je ook om te zien voorbij het rumoer van de menselijke realiteit en om je bewust te worden van de uitgestrektheid en de gulheid van de kosmische ziel.”⁸

Bij elke kaart worden associaties gegeven met onder andere klassieke tarotdecks. Hier: het scheppende vuur, het licht van het land, de oven van potentie, de innerlijke zon, de oer-smeltkroes van materie en energie, het hart van het eeuwige leven.

Betekenis van de fysieke zon

Dat zijn mooie omschrijvingen van wat de zon zoal betekent. De zon is de bron van licht en warmte op aarde. Zonder de zon zou er op aarde geen leven mogelijk zijn omdat we dan geen energie en voedsel zouden hebben. “Ons slaap- en waakritme, de seizoenen, weer en klimaat, plantengroei en vogeltrek, landbouw en veeteelt, ziekte en gezondheid, voedselvoorziening en energiehuishouding, economie en vrije tijd – werkelijk alles is op de een of andere manier verweven met de zon.” ⁹

De afstand tot de zon speelt natuurlijk ook een rol – kijk maar naar de andere planeten in ons zonnestelsel die of te heet of te koud zijn. Dat de aarde draait ten opzichte van de zon maakt ook alle verschil. Als de aarde steeds met dezelfde kant naar de zon gedraaid zou zijn, zou die ene kant veel te heet zijn om te leven, en de andere kant veel te koud. Bedenk daarbij dat we een atmosfeer hebben die precies de juiste gassen bevat, op dit moment in een verhouding waar wij zoogdieren het meeste baat bij hebben, en je beseft dat het een broos evenwicht is. Waarbij ook de aanwezigheid van de maan van belang is om het leefbaar te houden. En dan is er nog die schuine stand van de aarde ten opzichte van de zon, die de seizoenen mogelijk maakt. ¹⁰

Photo by Polina Rytova on Unsplash

Seizoenen

Als je een tuin hebt, weet je ook wat de invloed is van de seizoenen. Als de hoeveelheid zonlicht toeneemt, en ook de kracht van de zon sterker wordt, komt de natuur weer tot leven. Hét moment om van alles te zaaien en te planten. Water erbij, en natuurlijk voldoende voeding en een goede bodemstructuur, en je ziet de gewassen opkomen en groeien. Je kunt je voorstellen dat het moment dat de zon weer ’terug’ kwam vroeger tot vreugde heeft geleid. Als op het noordelijk halfrond de dagen steeds korter worden, het steeds donkerder wordt en ook nog kouder, zou je bijna de moed verliezen. Gelukkig is daar dan het moment van Midwinter, als de dagen weer gaan lengen. Inderdaad werd die gebeurtenis vastgelegd in monumenten in de Steentijd, op zo’n manier dat je jaarlijks het moment van die ommekeer kon waarnemen. In Stonehenge, in Newgrange, en elders.

Maar nu de zon zo krachtig is, lijkt het me ook een goed idee om Midzomer te gaan vieren als het omgekeerde. Niet als het moment dat de zonnekracht groot is, maar juist als het moment dat de zon gaat afnemen. Al blijven in de weken erna de temperaturen stijgen, net zoals na ‘Midwinter’ de winter pas echt begint.

Hitte

Vorige week hadden we weer recordtemperaturen. In grote delen van Noordwest-Europa tegen de 40 graden Celsius, en in het zuiden van Europa nog hoger. Zelfs zonder de bijkomende droogte en de door de hitte veroorzaakte of verergerde bos- en natuurbranden is dat onaangenaam.

Een nog beter idee is om maatregelen te nemen die de temperatuurstijging verminderen en de gevolgen ervan tegengaan. Als we het tenminste voor de mensheid een beetje leefbaar willen houden, en voor alle andere soorten die nu leven, en die zich ontwikkeld hebben op een wat koelere aarde dan we nu meemaken. Maar ik dwaal af, want deze hogere temperaturen zijn niet veroorzaakt door de zon, maar door de mens.

Tradities en gebruiken

Een volgende stap in de verkenning kan zijn om het boek te lezen van Ronald Hutton: The Stations of the Sun. A history of the ritual year in Britain. ¹¹ Bijvoorbeeld het hoofdstuk over ‘The Midsummer fires’. Daarin worden rituelen beschreven die in het Verenigd Koninkrijk werden (en worden) gehouden rond midzomer, maar ook een beschrijving van hoe de ‘pagans’ in Aquitaine, Frankrijk, in de vierde eeuw een feest hielden, waarbij ze een vlammend wiel naar de rivier rolden. De verkoolde resten werden daarna bijgezet in de tempel van de hemelgod. Daarbij werd geen tijd van het jaar weergegeven, maar duizend jaar later beschreef een monnik een vergelijkbaar tafereel in Gloucestershire, Engeland, en schreef dat toe aan ‘Midsummer Eve’, de vooravond van het feest van Sint Jan op 24 juni.

Zonnereizen

Een andere stap is het lezen van The Summer Solstice. Celebrating the Journey of the Sun from May Day to Harvest, van John Matthews. ¹²

In de oudste, schriftloze, stamculturen nam de zon lang niet overal een belangrijke plaats in. Pas bij de opkomst van staten, zoals in het huidige Peru en Egypte, nam de zonneverering een grote vlucht. ‘De reis van de zon door de hemel’ is daarbij een klassiek thema. Bijvoorbeeld in Egypte, waar de zonnegod Ra of Re, daar de opperste god, overdag in een zonneboot van oost naar west voer over de hemelse oceaan. ’s Nachts ging hij in omgekeerde richting door de onderwereld, licht brengend aan de gevangen zielen en strijdend met de monsters van de onderwereld, voordat hij triomferend terugkeerde bij zonsopkomst. In een van de vele hymnen tot Ra klonk het zo:

De goden jubelen u toe, wanneer gij opgaat.
De aarde is in vreugde op het zien uwer stralen.
De mensen gaan in gejuich om uw schoonheid te zien elke dag,
wanneer gij elke dag de hemel bevaart.

(Vertaling A. de Buck). ¹³

John Matthews geeft veel meer voorbeelden van zonnereizen. In Noord-Europa kwam de zon dagelijks op na een strijd met de goden van het donker en de afgrond/hel. In Canada liet ‘de Beer van de Hemel’ alleen de zon door de gaten van zonsopkomst en zonsondergang passeren. In Mesopotamië bewaakten monsters die gaten waardoor de zonnegod Shamash binnenkwam en verdween. Als hij de westelijke poort heeft gepasseerd, ontmoet hij zijn vrouw, eet een maaltijd en rust, voordat de cyclus opnieuw begint. Deze cyclus van het leven weerspiegelt het dagelijks leven van de mensheid.

Zonnetempels, -vuren, -dansen, enzovoorts

Matthews spreekt over zonnetempels, zonnevuren en -feesten, het terugroepen van de zon met Midwinter, rituelen gewijd aan de zon, offers aan de zon en zonnedansen. Hij beschrijft verhalen zoals die over de diefstal van de zon en het verlies van de zon, en over de vrouw in de zon, een Slavisch verhaal waarin de vrouwelijke zon nieuw leven brengt aan hen die moe, lusteloos en afgemat zijn, of dat nu is van een werkdag of van een lang leven.

Naast de verhalen en tradities van over de hele wereld, zijn er hoofdstukken die speciaal ingaan op de gebruiken rondom de meifeesten, midzomerfeesten en oogstfeesten in het Verenigd Koninkrijk. Daarnaast ook suggesties voor een Midwinteraltaar, een reis-naar-de-zon-meditatie en een Midzomerfeest, inclusief enkele recepten. Een fantastisch boek voor wie meer wil weten over de rol van de zon in de natuurreligie! Maar er zijn andere bronnen, waarvan Matthews er een aantal noemt in zijn boekenlijst. Wie op zoek gaat, vindt ongetwijfeld ook volop informatie.

En het gaat natuurlijk niet alleen om boeken- (of internet-)kennis. Wat betekent de zon voor jou persoonlijk, en hoe kun jij de zon een plek geven in je rituelen? Wil je een speciaal zonneritueel houden, wat zou daarvan dan de focus moeten zijn? Die vraag moet je zelf beantwoorden. Het hangt natuurlijk ook af van de impact van de zon op de plek op aarde waar jij woont of verblijft, en op het moment in het jaar waarop je dat ritueel wilt uitvoeren – hartje zomer, Midwinter, Beltane, Midzomer – en op welk moment van de dag.

In twee aparte, korte, artikelen wil ik nog ingaan op bloemen die worden geassocieerd met de zon, en op de namen ‘Lammas’ en ‘Lughnasadh’ voor het feest dat komende week wordt gevierd, op (de vooravond van) 1 of 2 augustus.

Noten