Wiccan Rede Online; magazine for Wicca and modern Witchcraft

Recensie: Ik ben omdat wij zijn

Geplaatst op 30 juli, 2023 door Jana

Ik ben omdat wij zijn. De odyssee van een hedendaagse Nederlandse sjamaan ingewijd in een Afrikaanse natuurreligie
Marijn Louis Willems
Soest, Boekscout, 2023, 232 p. ISBN 978-94-646-8475-9. € 23,00

In dit boek beschrijft Marijn Willems de van oorsprong Afrikaanse natuurreligie waarin hij is ingewijd, zijn pad er naar toe, en zijn ervaringen sinds zijn inwijding. Zowel zijn manier van schrijven als wat hij beschrijft spreekt mij erg aan. Ik zie allerlei parallellen met mijn Europese natuurreligie – ook wel verschillen natuurlijk – en ik denk dat iedere lezer met enige interesse in natuurreligies zich kan inleven in de orishatraditie.

Willems is al van kind af geïnteresseerd in Afrikaanse tradities en religies, maar heeft nogal wat te verwerken gehad in zijn leven voordat hij dit pad kon gaan bewandelen. Daarover heeft hij een eerder boek geschreven, onder de titel ‘Omarm het leven. De titanenstrijd van een als leerling seksueel misbruikte man’.

De orishatraditie is een van origine West-Afrikaanse natuurreligie van het Yorubavolk van Nigeria en Benin, maar kent nu een uitgebreide diaspora in Amerika. Van de vijfenzeventig miljoen slaven die in de Europese slavenhandel sinds 1530 verscheept werden naar Amerika, vormden de Yoruba een groot deel. De Yoruba kwamen onder andere terecht in Cuba, Puerto Rico, Trinidad, Jamaica, Haïti, de Dominicaanse republiek, op Antilliaanse eilanden, in Brazilië, Argentinië, Venezuela en geheel Noord-Amerika. Omdat de Afrikaanse religies door de slavenhouders werden verboden, werden ze gemaskeerd door katholieke heiligenmaskers met bijbehorende rituelen. Er ontstonden subtradities: Santeria, Candomblé, Shango, Vodun en (op Cuba) Lucum. Willems, ofwel Omo Osa Meji, werd in 2003 ingewijd als natuurgodenpriester/sjamaan in de Afro-Cubaanse tak van de West-Afrikaanse orishatraditie.

De orisha’s zijn de gepersonifieerde natuurkrachten. Zij gidsen de mens en lopen voor hem uit. De Egun Orun, de verlichte voorouders, begeleiden de mens en staan achter hem.

Het bestuderen en beleven van de natuur én hoe ernaar te luisteren en er mee om te gaan, staat centraal in de orishatraditie. Niet alleen het uiterlijk van de natuur, echter vooral haar bezielde krachten. Op deze wijze wordt de ‘goddelijke essentie’ van de dingen vereerd. Zo zijn de orisha’s een uiting van de essentie van de natuur. Zij bieden hulp aan de mens en er zijn verschillende manieren om deze hulp van hen in te roepen. Door gebeden, lofzangen, dans, rituelen en offergaven. En door het orakel, dat spirituele boodschappen voor het hier en nu doorgeeft.

Willems benoemt de mythologie en orakelsystemen in de orishatraditie en legt verbanden met andere mythologieën en met vooraanstaande boeken op dit gebied. Ook legt hij een link naar Jung. Dan beschrijft hij in het kort de belangrijkste orisha’s.

In deel 2 gaat het over zijn persoonlijke belevenissen die leidden tot zijn inwijding. Ook beschrijft hij de inwijding zelf. Naast zijn eigen ervaringen geeft hij ook citaten van andere orishapriesters. De openheid van Willems en de gekozen fragmenten maken het zowel heel persoonlijk als universeel. Hij schroomt niet zijn eigen fouten te benoemen. Integendeel: de gebeurtenissen in zijn verleden hebben geleid tot blokkades, en uiteindelijk tot ziekte en blijvende beperkingen in gezondheid. Maar juist het erkennen van zwaktes leidt tot inzicht. Waarmee Willems uiteindelijk ook anderen kan helpen, en met name de zoekende geesten. Daar is een behoorlijk deel van het einde van het boek aan gewijd.

Een voorbeeld van een eigen fout is het verkeerd begrijpen van een onderdeel van de orisha-mythologie door die te letterlijk te bezien en ook nog vanuit een andere culturele achtergrond. Een fout die ook bij het volgen van Westerse/Europese mysterietradities en in magische training veel voorkomt. Bij de juiste uitleg blijkt de traditie juist heel rijk te zijn, en inzichten te bieden waarmee je vraagstukken wel kunt begrijpen. Dit soort eye-openers maken het persoonlijke verhaal begrijpelijk voor iedereen. Ook de verhalen over de leraren die Willems heeft, met hun wijsheid en hun zwaktes, maken het herkenbaar. Zo ook de verwijzingen naar het dagelijks leven en de dialogen met een vriend en een buurman (die zelf aan winti doet).

Wat mij het diepste aanspreekt, is waar Willems, of eigenlijk Omo Osa Meji want hij is dan al ingewijd, de orisha’s afbeeldt in prachtige portretten en zijn persoonlijke weg beschrijft, plus de inzichten die hij opdoet van deze orisha’s. De gebeden waarmee hij hen bedankt zijn ook al zo mooi.
Maar eigenlijk is het Willems’ hele verhaal dat me raakt, plus de openhartige manier waarmee hij dat deelt met de buitenwereld. Ik vind het een fijne kennismaking met de orishatraditie, en heb het idee dat ik ook kennis heb gemaakt met de auteur. Hij niet met mij, maar het is maar zelden dat je zulke persoonlijke verhalen te horen krijgt van mensen die je in het dagelijks leven kent.

Geplaatst in Boeken | Getagged Afrikaanse religies, inwijding, natuurreligie, orishatraditie | Reacties uitgeschakeld

Review: The Art of Lithomancy

Geplaatst op 30 juli, 2023 door Medeia

The Art of Lithomancy: Divination with stones, crystals, and charms
Jessica Howard
Pagan Portals
Moon Books, 2022. 104 p. ISBN 978-1-78904-914-5 (paperback, £9.99 / $12.95), ISBN 978-1-78904-915-2 (e-book, £4.99 / $6.99)

The Art of Lithomancy is a well-chosen title. Divination is rightly considered a form of art: a diviner looks at stones or other objects for patterns with possible meanings, like a sculptor can see a possible statue in a piece of marble. The artist liberates the statue from the marble; the diviner liberates the meanings from the patterns.

Creative and performative artists are often asked: “How did you make it? How did you do that?” and in this booklet in the Pagan Portals series, Jessica Howard answers the question. She doesn’t describe the one and only way ‘how it has to be done’, but she tells ‘how she does it’, and gives lots of suggestions to work with, to choose from, to be inspired by, and to modify to match your own needs and interests. Generally, it’s not much appreciated when someone’s artworks are exactly like someone else’s. You have to develop your own style. But you start by looking how other artists work; imitating methods, picking up ideas, experimenting.

Stones are often thought of as very old beings, who experienced much and have acquired a wisdom they can share with us. To learn what they might have to tell, you can buy colourful crystals; buy or make a set of divining stones adorned with runes or other signs; or be completely natural (and aware of the ethical problems with crystal mining) using plain pebbles or other stones you’ve found yourself. You can add shells and other objects as well. Like Howard, you can create different sets. You’ll have to decide how you’ll interpret the positions of stones relative to one another, to yourself, and/or to segments within a boundary. She shows several possibilities from which you can choose or develop your own. Cleansing, charging and storing the stones before or in between use is a subject many feel important as well, and this also is dealt with, as well as ways to attune yourself to your stones, and putting yourself in the right mood for a reading.

If you panic thinking about having to memorise the meanings of no less than seventy-eight Tarot cards, to immerse yourself in Chinese philosophy in order to decipher the cryptic poetics of I Ching, or to study all the signs, planets, houses, and what have you of astrology – try lithomancy. You can start out really simple with no more than two stones, for ‘yes’ and ‘no’. If this seems too basic, a third for ‘maybe’ can be added. And then maybe a fourth, a fifth… Lithomancy can be as simple or complex as you like. Howard discusses stones with astrological symbolism; meanings associated with chakra’s and the four elements; and several personal, social and psychological aspects that often are at play when people seek answers by divination. It can be instructive to compare the suggestions in this book with your experiences in or opinions on divination and symbolism. There are about ten blank pages at the end of the book: you could use them to make notes of your own readings and comments.

Lithomancy differs from divination systems like Tarot in the greater freedom. There is not one fixed pack of cards or a set of more or less universal symbols: you can use as few or as many stones (or other objects) as suit you, with symbolism of your own choice or making. In a way it’s quite individualistic. This may ask more of your creative and intuitive powers, but at the same time could help you to train your intuition and creativity to be up to the challenge.

Howard puts forward numerous ideas and practical advice. But I’m glad she does not answer each and every possible question, leaving some latitude to work out things entirely for yourself. For example, she tells that a stone in the centre of a circle can point to the importance or nearness in time of that aspect, as opposed to a stone near the periphery indicating farther away in time or less importance. She tells that in a reading using segments of a circle to represent months of the year, a stone exactly on the line dividing January and February can be interpreted as referring to both months. In this segmented circle, a stone in the centre means that the influence will be felt throughout the year. But she also suggests the possibility of dividing the circle in three segments: past, present, and future. What if a stone falls on the line between past and future? Does it matter if it is nearer the centre of the circle, that is nearer the segment of the present; or nearer the outer boundary? You’ll have to make up your own mind about that.

If the idea of divining with stones speaks to you, but you’re unsure how or where to start, The Art of Lithomancy can pave the way. If you’d like to fine-tune or expand your skills and understanding by comparing your own approach with that of someone else, this book may be of benefit as well.

A reading with some stones I found (and partly hand polished) myself, and one strangely flat horse chestnut. Hand polishing is a good way to get familiar with stones.

Geplaatst in Boeken | Getagged divination, lithomancy, stones | Reacties uitgeschakeld

Review: Otherwise Than the Binary

Geplaatst op 30 juli, 2023 door Medeia

Otherwise Than the Binary. New Feminist Readings in Ancient Philosophy and Culture
Edited by Jessica Elbert Decker, Danielle A. Layne, Monica Vilhauer
SUNY series in Ancient Greek Philosophy
SUNY Press, 2022 (paperback 2023), 368 pag., ISBN 9781438488790 (hardcover, $ 95) / 9781438488806 (paperback, $ 33,95). Digital formats also available.

In light of recent discussions, the word ‘binary’ immediately calls ‘gender’ to mind. Emotions run high around this subject, but it isn’t always clear what exactly is meant. As I understand it, the binary is a way of dividing phenomena and concepts in two opposing classes, and grouping together phenomena supposed to belong to the same group. Sexual difference and gender are probably the most encountered aspects of the binary. But it’s about more than just sex or gender as such.

If there are only two groups something can be assigned to, other things will be in the same group, and everything in the same group will be considered to belong together, to be connected at some level. And everything not in that group will be considered to be in the opposite group. This applies equally when the two groups are conceived as two halves of the whole: dividing in two means creating two opposed, mutually exclusive classes. If ‘masculine’ is grouped together with for instance sun, day, visibility, knowledge, order, culture then concepts like life, health, truth etc. must belong to the same half; and moon, darkness, dreaming, poison, secrecy etc. will be assigned to the opposite ‘feminine’ half. These underlying cultural notions come to light when, for instance, dark-skinned persons are thought to be less cultivated than light-skinned persons; when women are required to be socially invisible; when information given by a man is considered more reliable than the same information given by a woman.

When things don’t quite fit into either category, for the sake of clarity or aesthetics they are often made to fit. One should be careful in this endeavour, and not mistake created order for natural order. Clusters of associations can provide shortcuts to understanding the world, but obviously in concrete situations can mislead as well as inform.

The dualisms of binary thinking are almost always at play, consciously or unconsciously, and often one of the two is preferred over the other. The preferred one then readily becomes normative. Sometimes the order is reversed by societal developments, for example in our culture’s preference for ‘young’ and ‘new’ over ‘old’. Within subcultures, sometimes the order is upturned in protest to the so-called superiority of what became the norm, and notions like darkness, the body, intuition, softness, the temporal, polytheism, etc. are given prominence over light, mind, rationality, firmness, eternity, monotheism, etc. As a counterbalance to the dominant view, such a reversal may be necessary. But it still functions as a binary, and risks falling into the same trap of putting one up as the norm, to the diminution or even exclusion of the other. Sometimes a third element is added. But this in itself doesn’t change the traditional rating of positive/negative of the earlier two.

Even for those who don’t embrace ideas of – for instance – women’s inferiority, it is difficult to be entirely free from the thought patterns underlying such ideas. On social media I once saw a black-and-white picture that was supposed to show man-sun-thinking-culture and woman-moon-feeling-nature as complementary halves; different in being, but equal in worth. It consisted of drawings within the yin-yang symbol. But in this picture the ‘masculine’ half filled the upper half of the circle, and the ‘feminine’ the lower half, which made it to look as if the female was a distorted reflection in dark waters of the shining male above. Which comes eerily close to the traditional Aristotelian view of humanity as essentially male, with women as deficient men. When this was pointed out, the person who posted the picture got quite upset and defensive: this was not what they meant at all.

Plato’s Cave. Engraving by Jan Saenredam, 1604. Collection Rijksmuseum, Amsterdam. – Light versus shadows, truth versus opinions in Plato’s famous Allegory of the Cave.

To remedy a problem, it is customary to look for the roots of the problem. In Otherwise Than the Binary, a major root of problems connected with the binary is located in Plato’s writings. To examine the huge cultural influence of his philosophy, with its division between the world of pure Being – the ideal, eternal Forms to be understood by the intellect, and usually associated with the masculine – and on the other hand the changing world of embodied Becoming – physical phenomena, grasped by sense perception, and usually associated with the feminine – the eleven chapters of the book are arranged in three parts: before Plato; Plato; and after Plato.

The chapters are by different authors on different subjects, but frequently referring to one another. There are also underlying connections that come to mind when you lay the book aside and let your thoughts wander about what you’ve read. It could be enlightening to read the book not only article by article, in the given order or maybe choosing the chapters that seem most appealing; but also criss cross through the articles; following as it were the scent of khôra across the pages, or the themes of oracular language, the relation between humans and gods, the power of desire…

In this review, I can’t possibly discuss all the fascinating and important ideas the book offers, so I’ll limit myself to a few themes that may be of special interest to readers of Wiccan Rede Online.

Myth, Divination, and the Pre-Platonic

Circe and two black panthers. Woodcut by Henri van der Stok (1880 – 1932). Collection Rijksmuseum, Amsterdam. – Magic, darkness, femininity and wild nature in one powerful image.

The first part of the book: ‘Myth, Divination, and the Pre-Platonic’ opens with Andrew Gregory asking: ‘Was Homer’s Circe a Witch?’ This question may surprise readers of Wiccan Rede Online. Of course she was… wasn’t she? Now it gets philosophical, for what is a witch, what makes a witch a witch? But remember, this is about Homer’s Circe, not the Circe of later writers or painters. Gregory informs us that in the Odyssey, Circe is never called a witch; neither in the descriptions nor in how other persons of the epic address her. There is no word for witch or witchcraft at all in Homeric Greek: Circe is a goddess.

But does this goddess conform to later notions about witches? Can she influence the weather, does she have a special wand or staff, use magic potions, raise the dead, call on evil powers to work her magic, etc.? In the Odyssey, Circe has some – not all – supposedly ‘witchy’ characteristics, but more importantly: so do others. Why then is it that Circe is now known as a witch, but Hermes and Athena as gods, not witches? Gregory writes: “The modern Western idea of a witch has been generated within patriarchy and there are many gender assumptions implicit in that construction. Those gender assumptions are necessary for the construction of Circe as a witch. (…) If Circe is held to fit some supposed modern pattern of witchcraft, then it must be recognized that many other Homeric deities fit this pattern as well, perhaps a whole pantheon of them.”

Andrew Gregory argues that a misogynistic reading has evaluated powerful female characters only in relation to the male protagonist: did she help him, as Athena helped Odysseus? Then she is considered a goddess. Did she have her own agenda that (partly) crossed his plans, as Circe and Calypso did? Then she is considered a witch. The paper didn’t entirely convince me (for instance, I believe it’s very well possible to consider Hermes both a god and a witch), but I think everyone can agree with Gregory that female characters deserve to be considered in their own right, instead of being judged according to their usefulness to a male hero.

In ‘The Roots of Life and Death in the Homeric Hymns and Presocratic Philosophy’, Jessica Elbert Decker shows that ancient myth and philosophy were not two completely different and separate ways of looking at the world. They shared their poetic approach. Just as the poets Homer and Hesiod told their stories as inspired by goddesses, so did the philosophers Parmenides and Empedocles present their ideas as revelations by goddesses. En passant is pointed out that the Homeric Hymn to Aphrodite is a hymn to proclaim the might and workings of the goddess, as you’d expect from a hymn. On the surface it might appear as a tale of her defeat, and how “[i]t’s a lucky thing that her daddy Zeus came along and saved her from herself”. But this appearance may well be a playful and cunning devise of the goddess who delights in laughter. This chapter was such a joy to read. It reminded me how important, but moreover how pleasurable it is to read texts slowly, carefully, more than once, and with an eye for wordplay, irony, allusions, narrative frame, multiple layers, and other meanings between the lines.

Platonic Transformations

Socrates and Xanthippe. Etching and drypoint print by Jan Tersteeg, 1765. Collection Rijksmuseum, Amsterdam. – Socrates’ wife Xanthippe is said to have been no meek little housewife. She frequently spoke her mind, and according to one story (told by Diogenes Laertius and others), once when he was talking to his pupils, she scolded him and threw water over him. Water, or according to some, piss from the chamber pot. Socrates reacted by remarking: “After thunder comes rain”. In this image, Xanthippe doesn’t look very angry, but rather seems to play a prank on her husband.

In the second part, ‘Platonic Transformations’, I experienced the same sensation reading Hilary Yancey’s and Anne-Marie Schulz’s paper ‘As Much Mixture as Will Suffice. Socrates’ Embodied Intermediacy in Plato’s Phaedo and Symposium. The title of their article is taken from the dialogue Phaedo, which tells about Socrates’ last hours before his death. The Symposium describes a drinking party at which the participants talk about Eros. For Yancey and Schulz, the key concept to understanding those dialogues is ‘mixture’.

They argue that, contrary to what is often thought, Plato is not urging philosophers to live as if they were only soul, rejecting the physical (an interpretation still encountered in the phrase ‘Platonic love’). It’s true that according to him, the body with its desires and emotions shouldn’t dictate one’s life; but neither should it be denounced. Feeling physically attracted to beautiful bodies can be an initiation, and the first, necessary step towards desiring wisdom. A philosopher (lover of wisdom) should strive to a ‘sufficient mixture’ of body and soul. Not too much or too little of either, but a mixture that is exactly measured to its purpose. Socrates is shown as an example of someone who succeeded in this.

Monica Vilhauer’s article ‘Overturning Soul-Body Dualism in Plato’s Timaeus‘ discusses a dialogue that has been hugely influential in philosophy and esotericism, if only for its mention of Atlantis, the Demiurge (or ‘craftsman’ as it is translated here), and the World Soul (here ‘soul of the cosmos’). Vilhauer argues that within the text, there are clues to disrupt the common binary and misogynistic reading of Plato.

A central notion here is chôra (also spelled khôra), a word that can be translated as ‘place’ or ‘space’. It isn’t the realm of passive, receptive matter, but turns out to be a different metaphysical feminine. In the dialogue that bears his name, Timaeus proposes it as a third kind, between Being and Becoming. He says it is passive, but his speech shows it is also active. He indicates that chôra is difficult to describe. It doesn’t fit in the languages of logos or mythos, but has its own, dream-like, oracular language.

Late Antique Destabilizations

I can’t leave without mentioning William Koch’s ‘Hekate and the Liminality of Souls’ in the third part: ‘Late Antique Destabilizations’. In the Middle Platonism of the Chaldaean Oracles, the ancient goddess Hekate was identified with the cosmic soul of the Timaeus. Koch describes how in this view the soul of the cosmos is problematic in a similar way to the soul in Plato’s own philosophy: it had a central role, and at the same time didn’t neatly fit in the binary Being/Becoming.

In the Chaldaean Oracles, Hekate and other divinities teach philosophy in the form of oracles. This reminded me of the goddesses of Pre-Platonic philosophers, who dictated their philosophical truths in verse.

Hekate as cosmic soul was associated with the moon. The moon was the station where souls after death, on their way to the eternal realm were purified; or in the reverse direction got their temporal specifics on their way to be born. Hekate was traditionally a goddess of passages like death and birth, and in this aspect became as it were the khöra of Platonism. She was imaged as having two faces, like Janus. Her domain was an ambiguous ’third’ between the two main realms of Being and Becoming. Her function was essential, but she didn’t preside over a separate realm in her own right.

In contrast with the Chaldaean Oracles, the later Greek Magical Papyri visualise the goddess not just as dual but also as three-headed or triple-bodied. This referred to her ancient powers over the three realms of earth, sea and sky. Hekate was queen of the daimons, metaphysical beings closer to mankind than the gods. In Platonism, the gods were more and more conceived as distant perfect beings, less ‘human’, and not as responsive to prayers as daimons were to invocations. (Note here that in the Symposium, Diotima is said to have called Eros not a god, but a daimon megas, a ‘great spirit’.) Koch states that in the Greek Magical Papyri, a Pre-Platonic world view has survived. This implicates that working with the Greek Magical Papyri could offer an escape from the Platonic binary.

Medea offers a ram at the altar of Hecate and Hebe, with Proserpina and Pluto present. Engraving by René Boyvin, after Léonard Thiry, 1563. Collection Rijksmuseum, Amsterdam. – Hecate (the statue on the left) has three faces.

In conclusion: this book gives several fascinating views on aspects of ancient philosophy and culture, with consequences for our time. Without at least some knowledge of the classics, philosophy, and feminist thinking, the discussions in this book can be difficult to follow. An academic library nearby would be nice, to investigate the source texts (or translations) in more depth. I didn’t have that, but I was tempted to take up dozens of other books next to this one, to refresh my memory and expand my knowledge. Otherwise than the Binary is no easy holiday reading, but it’s certainly worth the effort. I found it immensely captivating and thought-provoking.

Geplaatst in Boeken, English articles | Getagged binary, classics, dualities, myth, philosophy | Reacties uitgeschakeld

Telling the Bees – a modern tradition with ancient roots

Geplaatst op 30 juli, 2023 door Morgana

Old tradition…

It’s not clear how old the tradition of ‘Telling the Bees’ really is. It was very much in the news recently however when, “After the death of Queen Elizabeth II, the Royal Beekeeper, John Chapple, informed the bees of Buckingham Palace and Clarence House of her passing and the ascension of King Charles III. Chapple described the practice to the press as such:

^“Speaking from the Buckingham Palace gardens, Mr Chapple told MailOnline: ’I’m at the hives now and it is traditional when someone dies that you go to the hives and say a little prayer and put a black ribbon on the hive. I drape the hives with black ribbon with a bow. The person who has died is the master or mistress of the hives, someone important in the family who dies, and you don’t get any more important than the Queen, do you?

You knock on each hive and say, ‘The mistress is dead, but don’t you go. Your master will be a good master to you.’ I’ve done the hives at Clarence House and I’m now in Buckingham Palace doing their hives.’

(The bees have also been told, in hushed tones, that their new master is now King Charles III Draping the hives with black ribbons)

In nineteenth-century New England, it was held to be essential to whisper to beehives of a loved one’s death.

Telling the Bees, 1879

“Following a death, the list of duties seems endless. From booking the undertaker to choosing the coffin, plot or crematorium, the list of necessities seems endless. But of all of these commitments, the most important of them, the most integral of all, is telling the bees. It’s a matter of tradition, you know.

Across the UK and Europe, it has been a long-standing tradition for beekeepers to inform their hives of changes and important developments in their lives. Everything within the life of the beekeeper, from births, deaths, weddings and christenings; even changes in the household and the arrival of visitors, had to be conveyed to the bees. If the bees were not informed, all hell would break loose in the hives; the bees would stop producing honey, leave their homes or simply die. These superstitions were built upon the belief that beekeepers and their hives had a strong emotional bond, and so should be informed with the same courtesy extended to a family member.”

In one instance, after a call for ‘turn the hives’ was made, the naïve servant, unaware of the meaning of the phrase, lifted the hives and put them on their sides. Immediately, the bees swarmed the poor servant, the pallbearers, horses, and attendants, pursuing them as they fled.

One method of informing the bees of their owner’s death was for his ‘eldest son, or his widow, to strike the hives three times with the iron door key and say, ‘The master is dead.’’ Following this, the hives were put into mourning, either by draping them in black crepe or by tying pieces of crepe around them.

In a 1901 work by Samuel Adams Drake, the process of putting the bees into mourning is described as having the widow attend to the bees and hanging the stand of hives with black, the usual symbol of mourning, at the same time softly humming some doleful tune to herself.

(Telling the Bees.. in the 1800’s)

A few stanzas of John Greenleaf Whittier’s poem ‘Home Ballads’ captures this tradition:

Before them, under the garden wall,
Forward and back
Went, drearily singing, the chore-girl small,
Draping each hive with a shred of black.

Trembling, I listened; the summer sun
Had the chill of snow;
For I knew she was telling the bees of one
Gone on the journey we all must go!

“Stay at home, pretty bees, fly not hence!
Mistress Mary is dead and gone!”

Whittier himself was eager to locate the tradition of “telling the bees” within the folklore of rural New England. When he published the poem in the Atlantic in 1858 he included an introduction to the poem where he notes that this ritual that has “formerly prevailed” was brought to America from “the Old Country”. That Whittier felt it necessary to include a note about this tradition indicates that, even in the mid-nineteenth century, the tradition of “telling the bees” was fading.

In an 1858 letter to fellow poet and Atlantic contributor Rose Terry Cooke, Whittier mentions that, following the advice of the Atlantic’s first editor, James Russell Lowell, he changed the title to “Telling the Bees” and added a verse “for the purpose of introducing this very expression.” Whittier’s comments, and his introductory note, indicate a desire to preserve this particular folkloric ritual, to educate the unaware. The emphasis that Whittier places on this concept of delivering important information to the bees implies that there is a special relationship that exists between honeybees and humans that is essential to maintain.

This practice of “telling the bees” may have its origins in Celtic mythology where the presence of a bee after a death signified the soul leaving the body, but the tradition appears to have been most prominent in the eighteenth and nineteenth centuries in the U.S. and Western Europe. The ritual involves notifying honeybees of major events in the beekeeper’s life, such as a death or marriage.

While the traditions varied from country to country, “telling the bees” always involved notifying the insects of a death in the family—so that the bees could share in the mourning. This generally entailed draping each hive with black crepe or some other “shred of black”. It was required that the sad news be delivered to each hive individually, by knocking once and then verbally relaying the tale of sorrow.

(circa. 1926, Telling the Bees ~ Beekeeper in Holland)

https://www.youtube.com/watch?v=IMz5pXT7uHo&t=99s

This is a rare clip from the 1920’s of how a Dutch beekeeper is telling the bees of a death in the family. He walks to the hives, smoking a pipe, and a black cloth is draped over one of the hives. He taps on each of the hives to get the bees’ attention to tell the news. In Holland, it was customary to use a pipe as a smoker to calm the bees.

Historical Honeybee Articles, “In many places there is a beautiful tradition that Bees are considered part of the family and must be informed therefore of all family deaths and special events. Superstition tells us; if their master dies, they must be told and put into mourning, for if this is not done, they will pine away and die, or abandon their hives and fly away. The formula for telling the bees varies little from place to place; A family member walks sombrely to the bees, with becoming reverence and sorrow a piece of black crape is draped over the hives to put the Bees in mourning, -for the bees are supposed to have sorrow upon sorrow on account of the death of their master. Like their masters’ friends and relations, they must, as they do, wear the signs of mourning. The informant informs the bees by tapping three times on each hive with the house key and says; “Bees, Bees, Bees, your master is dead,” He then says; “your new master is ________.” Superstition holds that it is bad luck to purchase Bees of a dead man, so the Bees are always given to their new master.”

If a family member dies, the bee master will inform the bees by the degree of relationship only, as your master’s brother, sister, aunt, &c., is dead. In Devonshire, telling the Bees was considered such vital importance that a correspondent of ‘Notes and Queries’ tells us: “I once knew an apprentice sent back during the funeral precession by the nurse to tell the bees, as it had been forgotten.”

(Telling the Bees, by Albert Fitch Bellows and The Widow, by Charles Napier)

At the funeral feast, ‘sugar, or biscuits soaked in wine, or samples from the dishes served to the mourners, were taken to the bees’.

The death of a beekeeper was a closely watched thing. In Lincolnshire, the bees were monitored following a death; if they were easily moved, they were happy and had accepted their new home. Should the bees leave, it was a sign that they had been called to their master.

When not grieving, bees were also seen to be omens of death. If a hive were to die without cause, it signalled death to the owner, yet if the bees left the hive to swarm around dead wood, it signified the imminent death of another. This death may be a family member of the hive owner, or simply someone unfortunate enough to be passing by and see the bees.

The roots of these superstitions are unclear, but one argument is that bees were used as an early form of divination. In a letter within The Gentleman’s Magazine of 1811, it was said that in Yorkshire, following the changing of the calendar, bees would hum to signal the correct Christmas Eve and the imminent anniversary of the birth of the saviour.”

For a time, bees were seen interchangeably with butterflies as a symbol of the immortal soul. There are apocryphal instances of bees leaving and re-entering the mouths of sleepers (don’t have nightmares), and to kill the bee or prevent it from re-entering would signal the death of the individual.

While these traditions have become virtually obsolete in modern Western society, our relationship with bees is changing and growing at great speed. Owing to the ongoing bee crisis, more people are approaching tired bees with tiny teaspoons of sugar water and interests in preservation are on the increase. In 2018, French beekeepers staged a mock funeral in Paris, protesting the use of pesticides that they attributed to the deaths of thousands of bees.

While we may not all share a desire to become apiarists, it would not surprise me to see a stark change in our interactions with bees saw hives cropping up across the country, with mascots and children’s cartoons taking on a distinct yellow and black tinge.”

What do we know about bees and where could this tradition come from?

Bees… Symbolism and Mythology

The bee, found in Ancient Near East and Aegean cultures, was believed to be the sacred insect that bridged the natural world to the underworld. Appearing in tomb decorations, Mycenaean tholos tombs were even shaped as beehives.

Bee motifs are also seen in Mayan cultures, an example being the Ah-Muzen-Cab, the Bee God, found in Mayan ruins, likely designating honey-producing cities (who prized honey as the food of the gods).

The bee was an emblem of Potnia, the Minoan-Mycenaean “Mistress”, also referred to as “The Pure Mother Bee”. Her priestesses received the name of “Melissa” (“bee”).

Mt. Ida, the tallest mountain on the island of Crete, has been highly significant to the honeybees for millennia. According to mythology, the goddess Rhea chose to protect her unborn baby from its father, Chronos, who made a practice of eating her babies after he was warned that an heir would kill him. The pregnant goddess hid inside a cave beneath Mt. Ida where she gave birth to Zeus. The babe was suckled by the goat goddess and fed honey by the Melissa bee priestesses. Later, when he became the ruler of the world, Zeus showed exceptional gratitude to his custodians. He placed the melissae among the stars, and to the bees that had produced the honey, especially for him, he gave the golden colour as well as the strength to resist the harsh mountain climate.

Around 2,700 years ago, a temple site grew at a place named Eleuthrena within view of Mt Ida’s summit, only 10 miles away from the sacred cave of Zeus. Very recently, marvellous archaeological discoveries suggest that a thriving bee priestess culture existed at Eleuthrena! (Also known as Apollonia.) In addition, priestesses worshipping Artemis and Demeter were called “Bees”.

Artemis of Ephesus

This Artemis is known as the “Queen Bee Goddess.” An ancient goddess associated with knives, swords, axes, and bees. Her image is that of a female body covered with rounded mounds which are thought by some to be female breasts and by others as beehives, or even bull’s testicles.

At Eryx, the high priestess of Aphrodite was called Melissa (“Bee”). One of the attributes was a golden honeycomb. Bees have been a symbol of rebirth since the Neolithic Age. Melissa enabled souls to be born again. Also in Ephesus, the bee was one of Artemis’ animals; bees are pictured here in her clothes. The Ephesian Artemis was also identified with Rhea in Crete; the buzzing of bees played a role here in mythology to disguise the birth of the child Zeus. Bees had the same meaning as butterflies, who also took in the souls of the deceased until they found a home elsewhere. The way it was depicted in the Neolithic era is reminiscent of the later labrys, the double axe that was a symbol of the goddess throughout Asia Minor and Crete.

The Labrys

“The labrys symbol has been found widely in the Bronze Age archaeological recovery at the Palace of Knossos on the island of Crete. According to archaeological finds on the island, this double-axe was used specifically by Minoan priestesses for ceremonial uses. Of all the Minoan religious symbols, the axe was the holiest. To find such an axe in the hands of a Minoan woman would suggest strongly that she held a powerful position within the Minoan culture.

Women today, especially those who are not afraid of expressing their own opinion regardless of whether it coincides with the whims of others, have often been referred to rudely, as “old battle-axes”. When the above information about the sacred labrys is taken into consideration, this alleged “insult” actually could imply something completely different – an aspect of “cultural memory” as Abby Willowroot points out.

The Delphic priestess is often referred to as a bee, and Pindar notes that she remained “the Delphic bee” long after Apollo had usurped the ancient oracle and shrine. “The Delphic priestess in historical times chewed a laurel leaf”, Harrison noted, “but when she was a Bee surely she must have sought her inspiration in the honeycomb.”

“Tradition holds the famous Delphic Oracle was revealed by a swarm of bees, and the Pythia or divinatory priestesses in Delphi’s temple of Apollo were affectionately called ‘Delphic Bees’, while virgin priestesses of Greek Goddesses like Rhea and Demeter were called melissai, ‘bees’; the hierophants essenes, ‘king bees’. Great musicians and poets like Pindar were inspired by the Muses, who bestowed the sacred enthusiasm of the logos, sending bees to anoint the poets’ lips with honey (Ransome 1937). Some hold the vatic revelations of the Pythia were stimulated by inhaling visionary vapours of henbane, Hycscyamus niger L., issuing from a fumarole over which the Delphic Bees were suspended, and into which the plant had been cast (Ratsch 1987).”

Ernst Neustadt, in his monograph on Zeus Kretigenes, “Cretan-born Zeus,” devoted a chapter to the honey-goddess Melissa.

“Melissa is a given name for a female child. The name comes from the Greek word μέλισσα (melissa), “honey bee”, which in turn comes from μέλι (meli), “honey”. In Ireland it is sometimes used as a feminine form of the Gaelic male name Maoilíosa, which means “servant of Jesus.” Melissa also refers to the plant known as lemon balm (family Lamiaceae; genus and species Melissa officinalis).

According to Greek mythology, perhaps reflecting the Minoan culture in making her the daughter of a Cretan king Melissos, Melissa was a nymph who discovered and taught the use of honey and from whom bees were believed to have received their name. She was one of the nymphic nurses of Zeus, sister to Amaltheia, but rather than feeding the baby milk, Melissa, appropriate for her name, fed him honey. Or, alternatively, the bees brought honey straight to his mouth. Because of her, Melissa became the name of all the nymphs who cared for the patriarch god as a baby.

Ancient Greek Mythology

The name “Melissa” has a long history with roots reaching back to even before Ancient Greece. For this reason, in part, there are several versions of the story surrounding the mythological character Melissa, especially in how she came to care for the infant Zeus. In one version, Melissa, a mountain nymph hid Zeus from his father, Cronus, who was intent on devouring his progeny. She fed Zeus goat’s milk from Amalthea and fed him honey, giving him a permanent taste for it even once he came to rule on Mount Olympus. Cronus became aware of Melissa’s role in thwarting his murderous design and changed her into an earthworm. Zeus, however, took pity and transformed her into a beautiful bee.

Nymphs, such as Melissa, played an important role in mythic accounts of the origin of basic institutions and skills, as in the training of the cultural heroes Dionysos and Aristaeus or the civilizing behaviours taught by the bee nymph. The antiquarian Mnaseas’ account of Melissa gives a good picture of her function in this respect. According to folklore, Melissa first found a honeycomb, tasted it, and then mixed it with water as a beverage. She taught her companions to make the drink and eat the food, and thus the creature was named for her, and she was made its guardian. This was part of the Nymphs’ achievement of bringing men out of their wild state. Under the guidance of Melissa, the Nymphs not only turned men away from eating each other to eating only this product of the forest trees but also introduced into the world of men the feeling of modesty.

In addition, the ancient Greek philosopher Porphyry (AD 233 to C. 304) wrote of the priestesses of Demeter, known as Melissae (“bees”), who were initiates of the chthonian goddess. The story surrounding Melissae tells of an elderly priestess of Demeter, named Melissa, initiated into her mysteries by the goddess herself. When Melissa’s neighbours tried to make her reveal the secrets of her initiation, she remained silent, never letting a word pass from her lips. In anger, the women tore her to pieces, but Demeter sent a plague upon them, causing bees to be born from Melissa’s dead body. From Porphyry’s writings, scholars have also learned that Melissa was the name of the moon goddess Artemis and the goddess who took suffering away from mothers giving birth. Souls were symbolized by bees, and it was Melissa who drew souls down to be born. She was connected with the idea of periodic regeneration.

The Homeric Hymn to Apollo acknowledges that Apollo’s gift of prophecy first came to him from three bee maidens, usually identified with the Thriae. The Thriae was a trinity of pre-Hellenic Aegean bee goddesses. The embossed gold plaque (illustration above right) is one of a series of identical plaques recovered at Camiros in Rhodes dating from the archaic period of Greek art in the seventh century, but the winged bee goddesses they depict must be far older.

Killing the bees… killing ourselves…

The plight of the bees has in recent years become headline news, along with climate change. However, in the case of the bees, it’s not just a result of climate change but a lack of understanding about biodiversity. Had we understood the tradition of ‘telling the bees…’ but also ‘listening to the bees…’ we might not be in the predicament we now find ourselves in. Fortunately, there have been luminaries who have understood the true nature of bees.

Andrew Gough: writing about Anthroposophist, Rudolph Steiner, who was “an Austrian philosopher and esotericist who in 1923 presented a series of nine celebrated lectures on the Bee. Steiner was an esoteric master and a social thinker like few before him – or after – and believed that Bees were models of all that was important in life. His fascination, if not obsession with the Bee was evident as early as 1908 when he spoke in Berlin about the significance of the Bee relative to man;

“The consciousness of a Beehive, not the individual Bees, is of a very high nature. Humankind will not obtain the wisdom of such consciousness until the next major revolutionary stage – that of Venus – which will come when the evolution of the earth stage has finished. Then human beings will possess the consciousness necessary to construct things with a material they create within themselves.”

(Rudolph Steiner: philosopher, literary scholar, educator, artist, playwright, social thinker, and esotericist)

Gough continues, “In his superb collection of nine lectures, simply entitled ‘Bees’, Steiner predicted in 1923 that the newly introduced technique of breeding Queen Bees using the larvae of Worker Bees would mean that “a century later all breeding of Bees would cease.”

100 hundred years later – 2023 – the plight of the Bees is far from over. Whilst there is a greater understanding of the need for biodiversity and the banning of pesticides, insecticides and so on the battle for the survival of the bees (and other pollinators) is more important than ever.

As noted earlier, “bees were also seen to be omens of death”. If unheeded we shall die and shall not evolve. Today more than ever we should not only ‘tell the bees…’ we should have a regular ’talk with the bees, with the Melissa …’

Give and Take…
For to the bee, a flower is a fountain of life
And to the flower, a bee is a messenger of love
And to both, bee and flower,
the giving and the receiving is a need and an ecstasy.

Khalil Gibran

References:

https://en.wikipedia.org/wiki/Telling_the_bees#/media/File:The_Widow_by_Charles_Napier_Hemy.jpg

“Royal beekeeper has informed the Queen’s bees that the Queen has died, and King Charles is their new boss in bizarre tradition dating back centuries”: https://www.dailymail.co.uk/news/article-11199259/Royal-beekeeper-informed-Queens-bees-HM-died-King-Charles-new-boss.html

https://www.insider.com/royal-beekeeper-bees-queen-death-king-charles-old-tradition-2022-9

https://www.poetryfoundation.org/poems/45491/telling-the-bees

https://burialsandbeyond.com/2021/04/17/telling-the-bees/

https://daily.jstor.org/telling-the-bees/

Historical Honeybee Articles: https://www.youtube.com/watch?v=IMz5pXT7uHo

“In many places there is a beautiful tradition that Bees are considered part of the family and must be informed therefore of all family deaths and special events. Superstition tells us; if their master dies, they must be told and put into mourning, for if this is not done, they will pine away and die, or abandon their hives and fly away. The formula for telling the bees varies little from place to place; A family member walks sombrely to the bees, with becoming reverence and sorrow a piece of black crape is draped over the hives to put the Bees in mourning, -for the bees are supposed to have sorrow upon sorrow on account of the death of their master. Like their masters’ friends and relations, they must, as they do, wear the signs of mourning. The informant informs the bees by tapping three times on each hive with the house key and says; “Bees, Bees, Bees, your master is dead,” He then says; “your new master is ________.” Superstition holds that it is bad luck to purchase Bees of a dead man, so the Bees are always given to their new master.”

http://www.thebeegoddess.com/id40.html

See also: Morgana- Tales from Anatolia, Hekatesia 2005:

https://wiccanrede.org/2012/07/tales-from-anatolia-hekatesia-2005/

https://womenandmyth.org/2008/10/28/the-bee-goddess-and-aswm/

Artemis: https://www.througheternity.com/en/blog/things-to-do/The-History-and-Legends-of-the-Temple-of-Artemis-of-Ephesus-One-of-the-Seven-Wonders-of-the-Ancient-

Golden Labrys: https://thegoddesshouse.blogspot.com/2011/02/sacred-symbols-of-goddess-labrys.htmlml#

Labrys seal ring: https://feminismandreligion.files.wordpress.com/2013/07/labrys-seal-ring.jpg

Bees and Toxic Honeys as pointers to Psychoactive and other Medicinal Plants: ““Tradition holds the famous Delphic Oracle ..”: https://ibogaine.mindvox.com/articles/delphic-bee-jonathan-ott/

http://en.wikipedia.org/wiki/Melissa

For more information about the Labrys see my article “From Lagina to Labranda – part 3”:

Tales of Anatolia: From Lagina to Labranda, Part 3 – January 2014

Andrew Gough:

THE BEE: PART 1 – BEEDAZZLED: https://andrewgough.co.uk/articles_bee1/

THE BEE: PART 2 – BEEWILDERED: https://andrewgough.co.uk/articles_bee2/

THE BEE: PART 3 – BEEGOTTEN: https://andrewgough.co.uk/articles_bee3/

http://www.spiritual-quotes-to-live-by.com/kahlil-gibran-quotes.html

Geplaatst in English articles | Getagged Apollo, Artemis, bee priestesses, bees, folklore, labrys, Melissa, Rudolf Steiner, Telling the bees | Reacties uitgeschakeld

Rites of Passage & the Wheel of Life – resacralising our relationship with Earth

Geplaatst op 30 juli, 2023 door Morgana

Rites of passage are ceremonial or symbolic rituals that mark significant life transitions or milestones, signifying a person’s progression from one stage of life to another. These rites are common in many cultures and serve to acknowledge and celebrate important events or changes in an individual’s life. Rites of passage often involve specific rituals, activities, or ceremonies that may have cultural, religious, or social significance. The three main stages of a rite of passage are:

Separation: This is the first stage, where the individual is separated from their current social status or role. It can involve physical separation or a symbolic detachment from their previous identity.

Transition: Also known as the liminal stage, this is the central and most critical phase of the rite of passage. During this period, the individual is neither in their old role nor fully integrated into the new one. It can be a time of uncertainty, learning, and personal growth.

Incorporation: In this final stage, the individual is reintegrated into society with their new status or role. They are acknowledged as having successfully completed the rite of passage and are welcomed into their new position or identity within the community.

Examples of rites of passage vary across cultures and can include:

Birth ceremonies: Welcoming a newborn into the community with naming ceremonies or infant blessings.

Coming of age ceremonies: Celebrating the transition from childhood to adulthood, often around puberty.

Initiation rituals: Formal ceremonies to mark the acceptance of an individual into a specific group or community, such as a religious initiation.

Marriage ceremonies: Celebrating the union of two individuals in a formalized marriage, or handfasting ritual.

Funerals and death rituals: Honouring the deceased and guiding their transition to the afterlife or the next realm.

In recent years we have seen the introduction of other ‘Rites of passage’ marking personal milestones, such as:

Graduation ceremonies: Recognizing the completion of educational milestones and transitioning into the next phase of life.

These rites serve as important cultural and social markers, reinforcing the values, beliefs, and traditions of the community while helping individuals navigate life’s changes and transitions. They often play a significant role in shaping individual identities and fostering a sense of belonging within a larger societal context.

(From birth… to the grave – Artemis Istanbul, headstone Pisa, funerary urn Volterra)

Rites of Passage are sometimes also called Blood Rites – since most of the above-named rites centre around events in our lives which include ‘blood’ – childbirth, the first menstruation, the consummation of a marriage. Blood rites are also ceremonial rituals or practices that involve the use of blood. These rituals have been found in various cultures and historical contexts and may serve different purposes depending on the beliefs and traditions of the people involved. It’s important to note that the significance and nature of blood rites can vary widely across different societies, religions, and time periods and go beyond the scope of this article.

Religious Sacrifices: In some ancient cultures and religious practices, blood rites involved sacrificing animals or, in extreme cases, even humans to appease gods, seek blessings, or cleanse sins. The belief was that offering blood, which was considered a life force, would ensure divine favour or protection. (See the ‘amphora’ slide)

Initiation and Rites of Passage: Blood rites have been used as part of initiation rituals and rites of passage in certain societies. Drawing blood or inflicting controlled wounds on individuals might symbolize their transition from one social status or age group to another.

Blood Oaths and Contracts: Blood has been seen as a powerful symbol of commitment and trust in various cultures. In some societies, people would form blood oaths or agreements by mixing their blood together, signifying the seriousness of their promises. The concept of being ‘Blood Brothers’ and mingling each other’s blood in a ritual setting and swearing allegiance is very powerful. Breaking this kind of oath would be tantamount to killing the other.

Ancestral Veneration: In certain cultures, blood rites were performed to honour ancestors or connect with one’s lineage. Blood was viewed as a link between the living and the deceased, and rituals involving blood could strengthen this connection.

Healing and Magic: In certain forms of folk or traditional medicine, blood rituals were performed as a means of healing or to ward off evil spirits. Blood might be used in combination with herbs, chants, or other elements to harness its supposed mystical properties.

Symbolic Acts: Blood rites can also have symbolic meanings and significance. For example, in some religious ceremonies, wine or grape juice may be used to represent blood as a symbol of sacrifice or purification.

It’s important to acknowledge that while blood rites were and are practised in various cultures, many societies have moved away from such practices over time due to ethical, moral, and legal concerns. Some blood rituals have been criticized and condemned, particularly those involving harm or violence towards living beings. In the modern world, many practices once associated with blood rites have evolved into more symbolic or non-violent forms.

Sacrifice and sacralise

The word “sacrifice” has an interesting etymology that traces back to Latin and Old French. The English word “sacrifice” comes from the Middle English word “sacrifise”, which was derived from Old French “sacrifice” and ultimately from the Latin “sacrificium.” The Latin word “sacrificium” is a compound of two elements: “sacer” and “facere.” “Sacer” means “sacred” or “holy,” and “facere” means “to make” or “to do.” Therefore, “sacrificium” can be interpreted as “the act of making something sacred” or “the act of doing something holy.”

During the medieval period, the Latin word “sacrificium” was borrowed into Old French as “sacrifice”, maintaining a similar meaning to its Latin counterpart. The term “sacrifice” was later incorporated into Middle English, which was spoken from about the 11th century to the late 15th century. In Middle English, the word evolved to “sacrifise.” Over time, “sacrifise” underwent further changes, and the modern spelling “sacrifice” emerged. The word retained its original meaning of an offering made to a deity or a divine being, often involving the surrender or destruction of something valuable as a sign of devotion or appeasement.

Today, “sacrifice” is used more broadly to describe the act of giving up something for a higher purpose or a greater good, even if it is not directly related to religious practices. It can also refer to acts of selflessness or renunciation for the benefit of others.

What does sacralisation mean?

The term “sacralisation” is derived from the word “sacralise”, which refers to the act of making something sacred or treating it with great reverence and importance. In a religious context, sacralization involves the process of consecrating or making something sacred within a particular faith or belief system. This could include sacred rituals, objects, spaces (such as temples or holy sites), texts, or even individuals (like religious leaders or saints) that are revered and set apart as special and deserving of respect and devotion.

In a cultural context, certain practices, traditions, or symbols may be sacralised, elevating them to a level of significance beyond their practical functions. For example, national symbols, historical events, or cultural practices may be sacralised to foster a sense of identity, unity, and shared values among a group of people.

It’s important to note that the act of sacralization can vary widely across different cultures and historical periods. What is considered sacred in one society may not hold the same significance in another. Additionally, the process of sacralization can influence beliefs, behaviours, and societal structures, playing a significant role in shaping individual and collective identities.

What is the similarity between sacrifice and sacralise?

The similarity lies in their connection to the concept of making something sacred or imbuing it with special importance and reverence. Let’s explore the similarities between these two terms. Both “sacrifice” and “sacralise” involve the act of consecrating or treating something as sacred. When something is sacrificed or sacralised, it is set apart from the ordinary and mundane, becoming elevated to a higher, more revered status.

In both cases, there is a sense of reverence and significance attached to the subject. A sacrificed object or being is considered valuable and worthy of devotion, often offered to a higher power as an act of worship, appeasement, or devotion. Similarly, when something is sacralised, it is held in high regard and often regarded with a sense of awe and respect.

Both terms are commonly associated with cultural and religious practices. Sacrifices are frequently carried out as part of religious rituals, where offerings are made to deities or spiritual entities. Similarly, the act of sacralization can pertain to religious beliefs, objects, or spaces that are regarded as sacred within a particular faith. Additionally, sacralization can also extend to cultural practices, symbols, and social norms.

They can have symbolic meanings beyond their literal definitions. Sacrifices may symbolize devotion, submission, or the offering of oneself or something valuable for a higher purpose. Sacralization, on the other hand, symbolizes the recognition of something’s special value and its place within a broader system of beliefs or cultural significance.

Despite these similarities, it’s important to note that “sacrifice” and “sacralise” are distinct terms with their own specific uses and contexts. While “sacrifice” typically refers to an offering or relinquishing something valuable, “sacralise” relates more to the act of making something sacred or treating it with reverence, without necessarily involving an actual offering or destruction.

The Wheel of the Year, the Wheel of Life

This is a familiar symbol /map in Pagan and Wiccan groups. Indigenous people will also instantly recognise the Great Wheel of Existence.

(Re)sacralising the earth is the recognition and practice of Rites of Passage in the Wheel of the Year, the Wheel of Life… the celebration of birth at Imbolc, death at Hallowe’en and the turning of the seasons as Winter gives way to Spring and so on.

This is echoed in the Silver Circle Moon Calendar

Every year, every season, we attune with natural forces but also ancient practices. We may give our rituals and ceremonies a modern twist, but the underlying patterns of the Web of Life are unchanged.

What has changed dramatically is our position on this web of life, the web of wyrd. For centuries we have placed ourselves above Nature and become disconnected from the Earth, with Nature. However, if we realign ourselves and are Nature, albeit Human Nature, we have the possibility to truly resacralise the Earth.

The Rites of Passage, the Blood Rites, we use to mark the milestones on our life journey connect us to not only our ancestors but to the Starry Heavens.

“I am a Child of the Earth, but my race is of the Starry Heavens…’ Adapted from Orphic fragment 32

Pete Seeger in 1959 encapsulated this feeling of ‘being at-one’ with the rhythms of Nature in the now classic ‘Turn, turn, turn – to everything there is a season’.

“To everything, there is a season,
and a time to every purpose under the heaven:
A time to be born, and a time to die;
a time to plant, a time to reap that which is planted;
A time to kill, and a time to heal;
a time to break down, and a time to build up;
A time to weep, and a time to laugh;
a time to mourn, and a time to dance;
A time to cast away stones,
and a time to gather stones together;
A time to embrace, and a time to refrain from embracing;
A time to gain that which is to get,
and a time to lose; a time to keep,
and a time to cast away;
A time to rend, and a time to sew;
a time to keep silence and a time to speak;
A time of love, and a time of hate;
a time of war, and a time of peace.”

These are wonderful examples of using ancient texts and adapting them to modern times. The lyrics of Turn, Turn, Turn, are almost ad verbatim from the book of Ecclesiastes, as found in the King James Version (1611) of the Bible, (Ecclesiastes 3:1-8).

A renewed commitment, the fulfilment of our oaths and vows as we practice our rituals, rites and ceremonies can help to resacralize the Earth, our home, and our destiny.

References:

The three stages of the Rite of Passage:

https://positivementalhealth.eu/2020/12/22/rites-of-passage-and-positive-mental-health-of-young-people/

https://www.youtube.com/watch?v=pKP4cfU28vM

TURN! TURN! TURN! (Lyrics) – THE BYRDS

https://en.wikipedia.org/wiki/Turn!_Turn!_Turn!

“Turn! Turn! Turn!“, also known as or subtitled “To Everything There Is a Season“, is a song written by Pete Seeger in 1959.

https://www.hellenicgods.org/orphic-fragment-32—otto-kern..

https://www.hellenicgods.org/the-orphic-fragments-of-otto-kern

Full text:

“Thou shalt find to the left of the House of Hades a Well-spring,
And by the side thereof standing a white cypress.
To this Well-spring approach not near.
But thou shalt find another by the Lake of Memory,
Cold water flowing forth, and there are Guardians before it.
Say: ‘I am a child of Earth and of Starry Heaven;
But my race is of Ouranos. This ye know yourselves.
And lo, I am parched with thirst, and I perish. Give me quickly
The cold water flowing forth from the Lake of Memory.’
And of themselves they will give thee to drink from the holy Well-spring,
And thereafter among the other Heroes thou shalt have lordship…”

(trans. from Prolegomena to the Study of Greek Religion by Jane Ellen Harrison, 1903)

Museum of Anatolian Civilizations: https://en.wikipedia.org/wiki/Museum_of_Anatolian_Civilizations

Photos: Morgana

Geplaatst in English articles | Getagged ancestral veneration, birth, blood rites, death, healing, initiation, magic, marriage, oaths, rites of passage, sacralisation, sacrifice, wheel of the year | Reacties uitgeschakeld

Volle maan van de speer 2022-2023

Geplaatst op 30 juli, 2023 door Loes

Ik lees net het volle maan verslag van vorig jaar terug, vuur en balans staan hierin centraal. Dat doet mij direct denken aan komende Castlefest. We mogen niet meer met vuur spelen. De fakkeloptocht die we ieder deden mag niet meer. Het is tijd voor iets nieuws! Dit soort mededelingen prikkelen mij altijd tot vernieuwing. We hebben ook lang genoeg ‘Vuur’ naar de Wicker gebracht. Het wordt tijd voor balans! De wereld brandt al genoeg! Dit jaar zullen wij dus alle elementen naar de Wicker brengen 🙂 Water, Lucht, Aarde, Vuur en niet te vergeten Spirit! Op alle vlakken is het tijd voor balans, als mensen zijn we al geruime tijd doorgeslagen… waarmee dan ook! En Moeder Aarde laat haar spiegel zien… zien wij het als mensheid en kunnen we weer de balans terug brengen? Dat is de vraag die de komende jaren alle aandacht nodig heeft, be my guest 🙂

2022-08-12 Volle maan van de Speer

Eindelijk trekt de lucht dicht! Vandaag wordt er regen verwacht! De hele week is het droog en te heet geweest. De zoveelste hittegolf trok over ons land. Geluk bij een ongeluk, kwam ik met corona thuis na Castlefest. Ik heb de hitte dus mooi binnen kunnen uitzitten en -zieken. Mijn twee dagen met ruim 39 graden koorts vielen amper op 😛 Ik heb besloten om morgen weer te gaan werken. Een week ‘c’ is niets, vergeleken met de eerste ronde die ik rond kerst 2021 had. Nog wat helder slijm op de keel en neus, maar dat had ik ook al overgehouden van ronde 1. Misschien gaat dat niet meer weg. Afgelopen donderdagavond ben ik gaan wandelen, de avond voordat ze vol is. Om iets van 3.30 zou ze op haar volst zijn. Nou dan kies ik de paar uurtjes daarvoor, liever wassend dan afnemend. Ik was net één dag zonder koorts en voelde me goed. Helaas moest ik het daarna met een paar stapjes terug doen 🙁 Ik hoop dat ik morgen wel weer goed van start kan gaan. Het is nu maandag, vier dagen verder.

Het thema van deze maan is:
Bouw aan je zelfvertrouwen!
Indiaans sjamanisme:
Zij die heelt (hopelijk eerst mezelf)

Ik stap dus een paar uur voor volle maan de deur uit. Na vier dagen binnen zitten, liggen en hangen is het heerlijk om eruit te gaan. De hitte van de dag is verruild voor een koele avond. Mijn jasje kan ik al snel uitdoen, in mijn T-shirt kan ik de wandeling doen. De wind door mijn haren te voelen en op mijn huid is heerlijk. Het valt mij op dat er niemand buiten zit. Ik snap daar niets van. Het is 22.30 en de tuinen zijn stil. De deuren zijn dicht en de mensen hangen voor hun tv. Er wordt zelfs geen hond uitgelaten, het is gewoon doodstil buiten.

Ik beloof mezelf een korte wandeling. Naar B8 en terug, en rustig lopen. De brug over, het buitengebied in… De maan is ondertussen opgekomen tussen twee daken en staat zo boven een V. De V van Vuur! De volle maan van de Speer staat voor Vuur! Tijdens de vorige volle maan (van de vurige god) heb je leren spelen met vuur. Je eigen vuurkrachten, je passie! Met je passie je doelen kunnen verwezenlijken is weer een ander verhaal, dan moet je kunnen focussen. Dan moet je je speer kunnen gebruiken. De Speer uit het oud-Keltische verhaal van de Tuahta Dé Dannan (spirituele krijgersvolk) is meegenomen uit de onderwereld. Ze vonden deze in het brandende fort Goirias en schonken de magische speer aan de god Llugh. Deze speer is nog regelmatig te zien als de bliksem, een speer van vuur!

Het werken met de speer is een kwestie van balans, tijd en inspanning. Zo ook het werken met je passie, jouw vuur, jouw speer! Als je echt wat met je passie wilt doen, meer dan wat spelen, dan is het belangrijk om te voelen, je balans te voelen. Voel je je zeker, ben je lekker geaard? Is het de juiste tijd, moet ik nu gooien of moet ik nog even wachten? Hoe zijn de omgevingsgeluiden? En kan je de inspanning aan? Als je raak gooit… kan je je doel ook ‘binnen halen’? Ben je sterk genoeg, heb je steun en eventueel hulp?

Spelen met vuur is mooi, maar je kan jezelf branden. Wat langer oefenen is niet falen maar voelen, voelen of je er klaar voor bent. En misschien kom je er achter dat je toch graag hulp hebt, je hoeft niet alles alleen te doen.

Mijn weg gaat direct naar B8. Ik hoop nog op een ontmoeting met wie of wat dan ook, maar niets, helemaal niets kruist mijn pad. Als ik bij B8 kom struikel ik een beetje en val tegen zijn forse stam aan. Ik krijg gelijk ‘Plotseling’, tja, dat was ook wel wat plotseling 🙂 Ik wacht nog een tijd in stilte op een verrassender woord… noppus, ik moet het ermee doen.

Even zoeken op internet:

1) Abrupt 2) Acuut 3) Bot 4) Botweg 5) Bruusk 6) Eensklaps 7) Halsoverkop 8) In het wilde weg 9) Ineens 10) Klakkelings 11) Ogenblikkelijk 12) Onaangekondigd 13) Ongeroepen 14) Onverhoeds 15) Onvermoed 16) Onverwacht 17) Onverwachts 18) Onvoorzien 19) Onvoorziens 20) Onzacht 21) Opeens 22) Pardoes 23) Pats-boem.

Nou duidelijk is dat het onverwacht en snel is en niet iets waarbij eerst gedacht had kunnen worden, bij degene die ermee geconfronteerd wordt. Doet me even denken aan mijn tweede coronabesmetting 🙂 eigenlijk helemaal niet bij stilgestaan, omdat ik het negen maanden geleden ook al had, dacht dat ik er antistoffen voor zou hebben. En ik denk dat met mij nog vele honderden anderen overvallen zijn door een positieve coronatest. Castlefest was geweldig en ik had het voor geen goud willen missen en ik heb er een week ziek zijn voor overgehad. En ik denk dat velen er net zo over denken. Het is de vervelende realiteit waarmee we moeten leven. Ieder half jaar kan ik de pineut zijn. Maar ik hoop dat het steeds minder ziekmakend zal zijn. Griep heb ik nooit aan meegedaan, misschien dat dit mijn halfjaarlijks rustmoment gaat worden. Ik moet zeggen dat een week uitslapen, tv kijken in bed, beetje thuis lummelen, de boel opruimen eigenlijk wel heel lekker is. De koorts mogen ze van mij houden, maar ook die was te doen met deze hitte 🙂 Het is dat ik al mijn gewrichten nu weet te zitten en ik wat lichte hoofdpijn had, maar de pareltjes zweet op mijn voorhoofd hadden ook van de warmte kunnen zijn. Al met al… ook weer gehad.

Als ik zo bij B8 sta en mijn woord overdenk, gaat mijn blik omhoog naar zijn knot. In zijn knot zie ik nog allemaal oude rupsenspinsels, van de spinselmot. Een paar maanden geleden waren de wilgen kaalgevreten door deze rupsen en waren de knotten wit van het spinsel. Maar door de droogte zijn de resten daarvan niet echt goed weggespoeld. B8 heeft duidelijk nog last van oude hersenspinsels! 1) Fantoom 2) Gedachteweefsel 3) Hersenschim 4) Illusie 5) Verzinsel 6) Waandenkbeeld 7) Waanidee. Eigenlijk ook een heel mooi woord 🙂 Ik vind ‘gedachteweefsel’, een hele mooie! Weven is namelijk een handeling die we zelf doen. Het is een werkwoord. En mensen zijn hier heel goed in! We spelen niet alleen met vuur, we spelen ook met gedachten… we maken er zelfs hele kleden van 🙂 Kleden die ons vuur kunnen verstikken. We kunnen er ook rooksignalen mee maken 🙂 Met hersenspinsels houden we onszelf tegen. Ze beuren ons zelden op, meestal halen ze ons naar beneden en houden ze ons af van wat we zouden kunnen zijn. We zijn eigenlijk banger voor wat we wel kunnen dan voor wat we niet kunnen, waarom is dat toch? De onnoemelijke potentie die wij allen bezitten wordt vaak tegengehouden door onszelf. Het woord ‘maar’ speelt daarin een grote rol.

Deze tijd van het jaar is de tijd van oogsten. Binnenhalen waar je het hele jaar aan gewerkt hebt. Tijd voor ‘maar’ is er niet, de oogst moet binnengehaald worden. Doe je het nu niet dan rot het weg aan de boom of eten de vogels je graan op. Voor de boer en tuinder is het duidelijk, de tijd is NU. Voor ons mensen die met onze eigen passie spelen ligt dat veel moeilijker. Pas achteraf zal blijken of we op tijd geoogst hebben. En als we dat niet gedaan hebben, hebben we dat vervelende woordje ‘als’. Als we nu wel op tijd geoogst hadden, hadden we dan wel ons doel gehaald. Voelde ik me dan geen loser of eeuwige twijfelkont. En zo gaan het leven door… zo mogen we ieder jaar opnieuw ‘instappen’ in het jaarwiel en kijken of onze ‘maren en alsen’ verdwenen zijn. Dat is het voordeel van circulair denken en leven. Je kans gaat niet voorbij. Je blijft gewoon nog even spelen en voelen. Jouw kans die komt nog wel en misschien verschuift je doel omdat je jezelf beter hebt leren kennen het afgelopen jaar.

En ik, ik speel nog even verder. Misschien ga ik een cursus rooksignalen volgen, of rookgordijn leggen 🙂 Mijn passie is toch mijn groene groep en spelen, spelen met mensen. Voorlopig weer super blij met drie nieuwe groentjes op Castlefest en volgende week in Winschoten weer een nieuw groentje dat echt ‘out of the blue’ kwam. Een lange knul die aan mij vroeg hoe hij ook groen zou kunnen worden. Even met elkaar zitten praten en gaan met die banaan. Sommige mensen weten gewoon wanneer ze moeten toeslaan 🙂 die hebben lang genoeg met hun vuur gespeeld, die willen verder. Ik ben héél benieuwd hoe hij het er vanaf gaat brengen, alle vertrouwen.

En na mijn bezoek aan B8 voel ik dat de wandeling naar huis net te ver is. Na 1,5 uur ben ik weer terug en voel ik dat het net teveel was. Dus hup onder de wol… en de volgende dag al snel bemerken dat mijn rothoestje terug is. Dat is nog een paar dagen langer wachten op herstel. Nu maar hopen dat morgen niet te vroeg is om weer aan het werk te gaan. Altijd dat afwegen, is het NU de tijd of nog even niet… moeilijk.

XX Liefs, Loes

Nou, de corona is niet meer terug geweest en het slijmerige hoestje is ook als sneeuw voor de zon verdwenen na de tweede keer ziek zijn, gelukkig! Wat wel weer hetzelfde is… een nieuw groentje dat meegaat naar Winschoten 🙂 Deze jongeman viel mij op in Emmen, tijdens Fable and Fantasy. Hij droeg een groen (;-)) T-shirt met een tekstballonnetje: ”Verkleed als sukkel”. Later die dag liep ik hem tegen het lijf en wilde ik echt met hem op de foto, te leuk! Blijkt het een zeer creatieve geest te zijn die mij mailde met de vraag of hij ook eens mee mocht doen. En soms is daar die wederzijdse nieuwsgierigheid en het gevoel dat het weleens een goede klik kan zijn met heel de groep… essentieel! We hebben het druk genoeg, dus wie weet heb ik hem nog hard nodig in de toekomst 🙂 Nu nog wat leuke meiden zien te vinden. Tja, balans is belangrijk… jongen, meisje, genderneutraal, oud, jong… nooit te oud 🙂 Een mooi weefsel van mooie mensen! Een kleed dat nooit af is en maar blijft groeien!

Geplaatst in Volle Maan Wandelingen | Getagged passie, timing, vollemaanwandeling | Reacties uitgeschakeld

Review: The Green Witch

Geplaatst op 30 juli, 2023 door Jana

The Green Witch – your complete guide to the natural magic of herbs, flowers, essential oils, and more
Arin Murphy-Hiscock
Adams Media, 2017. 256 p. ISBN 978-1-5072-0471-9

Witchcraft is not the same as Wicca. In this book, ‘witchcraft’ refers to the practice of working with natural energies to attain goals, without a specific religious context. So a green witch is someone who lives the green path and is aware of how the energy of nature flows through her life and environment. And that can be other than the traditional garden or forest. It is an individual path, an individual solo practice. Key are the concepts of healing, harmony and balance. The focus is on three levels: 1. the earth; 2. humanity (in general as well as each person’s local community and circle of friends); 3. yourself. The green witch chooses to harmonize her life with the energy of nature. And she is so in tune with her surroundings that there’s no need for a formal set of ethical rules. “Working with the earth means that to act against it would be counterproductive, and that includes acting against a member of the earth’s extended energy, such as other people, animals, plants, and so forth. It is difficult to act unethically when you understand how everyone and everything is affected by the negativity of such an action.”

The chapter ‘What is Green Witchcraft’ also includes how to learn to identify with the Earth and how it celebrates life, and how magic must be understood. The chapter ‘Embrace your own powers’ deals with the basics: seven basic areas of energy (such as harmony and health); ‘tools’ including one’s own hands but also cups, a knife or scissors, a staff and ‘power bags’; purification; the elements; making an outdoor sacred space. Chapter 3 deals with attuning yourself to nature; grounding and working with the elements and the senses; followed by a chapter on the seasons.

Part 2 is dedicated to ‘Walking the green path’, starting with living closely with the earth (sun, moon, stars; trees; etc.). After chapters on keeping a witch garden; creating and crafting green magic and becoming a natural healer; kitchen recipes are given. Here you find the basics of preparing herbs and working with herbs to produce for instance incense and balms. ‘Becoming a natural healer’ in this book does (of course) not mean the reader becomes a medical professional, but the knowledge is shared that used to be folk knowledge in the past.

This edition is from 2017 (and builds forth on an earlier version dated 2006) but somehow I had missed it. It’s still available, and I like how it combines working with energy – magic – and working with natural remedies.

Geplaatst in Boeken, English articles | Getagged energy work, green magic, herbs | 1 reactie

Review: Pagans (Ethan Doyle White)

Geplaatst op 30 juli, 2023 door Jana

Pagans. The visual culture of Pagan myths, legends + rituals
Ethan Doyle White
Thames & Hudson, 2023. 256 p. ISBN 978-0-500-02574-1. £ 25.00; € 34,95

This hardcover edition certainly adds to your book collection. For starters: 900 grams. And the word ‘visual’ in the title comes up to expectations: the book evolves around the many pictures.
The word ‘Pagan’ includes – not only in this book – pre-Christian traditions of old, of ‘far away’ societies, and the neo-Pagan groups in the modern world. “Historically, the term ‘paganism’ did not designate a particular religion.” So do not expect a plain division between those very different categories.

Non-Abrahamic worldviews typically populate the cosmos with a plethora of different entities, each with their own powers, temperaments and experiences. Often these ‘other-than-human persons’ are thought to reside in separate worlds parallel to that of humanity, creating a complex multilayered universe. Many societies have thought it possible to travel between these different realms, although the manner in which these journeys take place varies. …

That is the start of the last chapter, ‘Journeying’, which mentions the ‘nine worlds’ of Old Norse cosmology, and those in the traditional beliefs of the Chukchi of Northeast Asia, and the ‘three-tiered cosmos’ of the Mapuche of Chile and Argentina. And that on one page. I would not call the book ‘superficial’ though – ‘compact’ is a better word to describe this volume. The interested reader can find lots of titles on the ‘Further reading’ pages. The book touches on a wide range of subjects, as the Index can verify. Amulets, dance, divination, orishas, possession, ritual specialists, shrines, spirits, votives; all included.

The book is divided into three categories, of each three chapters:

Ancient ways
1. Goddesses + Gods
2. Myths + Legends
3. Numinous Nature
Ritual
1. Sacred Sites
2. Witchcraft
3. Oracles + Divination
Community
1. Festivals
2. Embodied Faith
3. Journeying

This frame offers a place to many paintings from 1870 to 1910 (by John William Waterhouse and his contemporaries), older paintings, and modern photographs, and to pictures of ceremonial objects from all over the world, and from ancient societies up to recent and still existing tribes. Every ‘visual’ is interpreted and explained in text, but when you cannot read English, this still is a very interesting book. An audio version of the book would also be of interest, but it would lose in attraction.
Anyway: recommended for a broad audience of people: for those new to the subject of Paganism, and for those who know much about a specific type of Paganism, but would like to know more about other types and the resemblances between them.

Geplaatst in Boeken, English articles | Getagged paganism, paintings, photos, pictures | Reacties uitgeschakeld

Als de tijd rijp is

Geplaatst op 30 juli, 2023 door Jana

Voor dit nummer van Wiccan Rede Online heb ik het gevoel dat ik iets moet met het onderwerp ‘timing’. Waarom is me (nog) niet duidelijk. Misschien is het omdat er zoveel gebeurt in de wereld waar duidelijk is dat het NU de tijd is om… en waar ik geen enkele invloed op heb. Ik zag dat Loes het onderwerp ook al aansneed in haar maanwandeling. Misschien heeft iemand anders net een zetje nodig. Hier gaan we…

In mijn leven ben ik altijd gezegend geweest met een gevoel voor timing. Bijvoorbeeld toen ik een zaterdagbaantje zocht, omdat mijn ouders slechts een deel van de ‘Parijsreis’ van school konden betalen en ik de rest zelf zou moeten bijleggen. Ik vroeg bij de plaatselijke supermarkt of ze nog caissières nodig hadden, en diezelfde week kon ik op zaterdag aan de slag. Ik heb er jaren gewerkt, naar tevredenheid van beide partijen. Dit soort dingen gebeurde vaker: als ik echt iets nodig had, was het beschikbaar. En soms kreeg ik een ‘seintje’ dat ik bijvoorbeeld nú moest vertrekken, terwijl ik dacht dat ik ruim de tijd had voor mijn reis. Maar met die vroege bus lukte het prima om met een trein eerder op tijd te komen, terwijl de trein die ik had gepland vast kwam te staan door een storing. Mijn ervaring is dat deze vorm van intuïtie uitstekend werkt als je ernaar luistert. Dát het werkte was heel fijn bij het overlijden van mijn grootouders: die heb ik beiden gezien op de laatste dag van hun leven. Ik had het gevoel dat ik dat nú moest doen en gelukkig vond mijn toenmalige chef het goed dat ik er twee keer een snipperdag voor opnam.

Met een moestuin leer je ook ‘timen’. Als je te laat bent met het zaaien van een gewas, heb je je kans gemist voor dat jaar. Je kunt bijvoorbeeld pompoenen buiten zaaien vanaf half mei tot eind juni. Daarvóór is er kans op nachtvorst (maar kun je wel binnen voorkweken) en als je te laat bent, komt de plant niet meer in bloei of rijpen de vruchten niet meer voordat het te koud wordt en de plant verwelkt. Dat geldt niet voor alle groenten en bloemen, maar bij andere is er echt een harde grens.

In de natuur komt het natuurlijk vaker voor dat je op een exact moment moet kijken, zoals bij een maansverduistering of het passeren van een komeet. Kijk je een dag later, dan is er niets meer te zien. Dat zijn fenomenen die precies te berekenen vallen. Met andere zaken weet je het niet altijd, maar blijkt achteraf dat het moment al is gepasseerd. Je bent niet meer vruchtbaar, je gehoor is onherstelbaar beschadigd of je komt te laat bij de dokter om een ziekte nog te kunnen stoppen. Of, om ook maar een triviaal voorbeeld te noemen, je favoriete band is uit elkaar gevallen, en je kunt nooit meer naar een concert van hen samen. En ik herinner me het verhaal van twee mensen die hun hele huisraad verloren bij de vuurwerkramp in Enschede: alles was al ingepakt. Zij hadden die dag verhuisd kunnen zijn, maar om de een of andere reden hadden ze ervoor gekozen dat een dag later te doen. (Andersom had natuurlijk ook gekund: naar de ramp toe verhuizen). “Ach, wat maakt die ene dag uit”, ik hoorde het ze zeggen.

Op grotere schaal zijn er de kantelpunten (Wikipedia en Universiteit Utrecht en Tipping Point Ahead en Science.org) in de opwarming van de aarde. We hebben de 1,5º opwarming bijna bereikt: we zitten op 1,46º. Op dit moment is er het vooruitzicht dat – tóch; het werd al decennia geleden voorzien als mogelijkheid – de warme golfstroom uit zal vallen. Dat heeft grote consequenties. Ja, misschien wordt het in Europa minder heet dan de laatste zomers het geval was. Maar in het noorden van Amerika kan het heel droog worden, met grote gevolgen voor de verbouw van graan. Zouden we dan echt op graan uit Oekraïne of Rusland aangewezen zijn? India heeft al een uitvoerstop gezet op rijst, uit vrees dat het de eigen bevolking anders niet kan voeden. Als de gletsjers wereldwijd smelten, komen er overal watertekorten: in Azië, Zuid-Amerika en Europa gaan dat grote consequenties hebben.

De laatste acht jaren waren de warmste ooit gemeten over de hele wereld. Juni 2023 was wereldwijd de warmste junimaand ooit gemeten en juli 2023 lijkt wereldwijd de warmste julimaand ooit gemeten te worden. Volgens sommigen is dat niet erg: de aarde heeft wel vaker te maken gehad met grote temperatuurstijgingen. Maar lees eerst dit: Here are 10 myths about climate change (WWF). Want die perioden vielen samen met wereldwijde branden, en met perioden waarin mensen maar moeilijk – of niet – zouden kunnen overleven.

Er is een cartoon* over alle signalen die mensen kregen dat het fout ging, maar niemand die serieus nam. Tot het niet meer terug te draaien viel, en mensen zeiden: ‘waarom heeft niemand ons gewaarschuwd’. (Vergelijkbaar met die bovenaan deze pagina). Nu er weer ‘vakantieoorden’ in brand staan, verbaas ik me over mensen die zich alleen beklagen over hun mislukte vakantie, en zich afvragen of ze hun geld wel terugkrijgen. Maar zich totaal niet bekommeren om de mensen in diezelfde plaatsen die hun huis kwijt zijn en hun broodwinning in gevaar zien komen. Over de mensen die niet de link leggen tussen dit soort gebeurtenissen en de stroom migranten en vluchtelingen. En die hun stem bij de komende verkiezingen door andere factoren laten bepalen. Als de Tweede Kamerverkiezingen zijn, in november, is de ergste hitte alweer over, en lijken wellicht andere zaken belangrijker. In Phoenix (Arizona, VS) liggen op dit moment daklozen en bejaarden in het ziekenhuis met brandwonden omdat ze op gloeiend hete straten zijn gevallen. “Niet mijn probleem”, denk je misschien, maar is dat werkelijk zo? Of heeft alles met alles te maken?

Zoek je naar informatie over ‘timing’ en verwante onderwerpen op internet, dan is de oogst vrij mager. Adrian D’Amico vraagt zich op LinkedIn af: How do you know if the timing is right?. Anna LeMind beschrijft The power of the right timing no one talks about. Julie Coraccio vraagt in verband met het ontspullen van je huis zich af: Right timing: How do you know?. Er is een Wikipediapagina over synchroniciteit en Sarah Domogala schreef een artikel over dit ‘toeval met betekenis’ in Happinez.
Een site over ‘time management’ schrijft over ‘Moeite met beginnen? De eerste-stap-methode‘ en gooit er meteen een banner tegenaan.
Bij elkaar zie ik weinig aanknopingspunten voor verder onderzoeken en schrijven. Soms weet je gewoon niet waarom je gevoel voor timing je iets ingeeft.
Bijvoorbeeld die ene keer dat ik zo heb lopen knoeien met het opladen van de ov-kaarten van mij en mijn reisgenoot dat we tot twee keer toe een trein misten, werd het niet duidelijk, maar had ik wel het gevoel dat er iets anders achter zat dan puur onhandigheid. Alle treinen kwamen volgens dienstregeling aan op hun bestemming. Wij waren slechts een uur later waar we wezen wilden. Hebben anderen elkaar ontmoet – en is er iets moois opgebloeid – omdat zij ‘onze’ plaatsen hadden? Hebben we een ernstig conflict vermeden met degene waar we anders naast of tegenover hadden gezeten? Of voelde ik toen al dat in die week (op dat moment?) een geliefde een vervelende diagnose kreeg? (Zoals ik met de kinderstoel ramde op het moment dat – naar later bleek – een vliegtuig in de Bijlmer tegen een flat verongelukte? Alsof 30 kilometer verder de drukgolf ons bereikte, of de vloedgolf aan laatste emoties.)

Nog een site die ik vond was ‘Wikiquote’ met allerlei gezegdes zoals ‘Today is the first day of the rest of your life’. Een oude bekende voor mij: rond 1980 was een poster met deze tekst populair in buurthuizen en in studentenflats. Ook staan op die website deze regels waarmee ik graag wil eindigen:

The presence of perpetual change
Is ever on the earth;
To-day is only as the soil
That gives to-morrow birth.
(Letitia Elizabeth Landon, Ethel Churchill (or The Two Brides) (1837), Vol. II Chapter 29).

Nou ja, eindigen? Ik klikte op de links naar de schrijfster en naar haar roman, en werd tweemaal verrast. Daarom hier ook de inleiding over de schrijfster L.E. Landon:

Letitia Elizabeth Landon (August 14, 1802 – October 15, 1838) was an English poet and novelist, better known by her initials L. E. L. She was one of the richest sources of epigrams in the early nineteenth century and one reviewer compared her to Rochefoucauld. Sometimes she adopts an adversarial role, giving contradictory viewpoints. Some of her thoughts recur, either developed or refined, but over time she also threw out differing opinions on some subjects; changeability, she argues, is one of our principal traits and, as she has one character remark, truth is like the philosopher’s stone, a thing not to be discovered.

* Ook hele fijne cartoons zijn die van Anton Dingeman in Trouw en nu op Twitter:
een en twee en drie.

Geplaatst in Artikelen | Getagged klimaatverandering, tijd, timing | Reacties uitgeschakeld

Geschiedenis, mythe en verbeelding

Geplaatst op 30 april, 2023 door Medeia

Het werd me allemaal wat te veel en ik besloot rust te nemen. Een jaartje geen ‘Oud nieuws in de verjongingsketel’ en daarna zien we wel verder. Maar er kwam een persbericht binnen. Nieuw nieuws? Dat kon ik de lezers van Wiccan Rede Online toch niet onthouden!

Heksen van de Ruiten Aa

Het persbericht meldde dat er van 15 april t/m 3 september in Museum Klooster Ter Apel een tentoonstelling wordt gehouden over de drie heksenprocessen die in een periode van tien jaar aan het eind van de zestiende eeuw plaatsvonden in de streek Westerwolde. Hierbij kwamen 23 mensen om het leven. Dit was uitzonderlijk veel voor Nederland.

Marjan Daanje en Melissa Steenhuis, studentes van de masteropleiding geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen, hebben onderzoek gedaan naar deze processen en naar de rol van het Klooster hierbij. Uit archiefstukken blijkt dat de prior en subprior bij enkele verhoren aanwezig waren.

Behalve archiefmateriaal en een originele Malleus Maleficarum (Heksenhamer, het beruchte ‘handboek voor heksenjagers’) is er op de tentoonstelling ‘De heksen van de Ruiten Aa’ keramisch werk te zien van Ludmilla van der Spoel.

vergeet-mij-nietjes

Ludmilla van der Spoel is grafisch en keramisch kunstenares. Ook heeft ze religiewetenschappen gestudeerd aan de Rijksuniversiteit Groningen. Zij kwam op het idee voor deze beelden tijdens een meerdaagse voettocht, toen ze langs de Ruiten Aa wandelde en daar grote bossen vergeet-mij-nietjes langs de waterkant zag, door hun eigen gewicht omgevallen en drijvend op het water als “haardossen van onderwater geraakte wezens”¹ . Niet lang daarna kwam ze op de voormalige executieplaats Giezelbaarg (Geselberg). Daar zag ze de in 2007 geplaatste gedenksteen voor in dit gebied als heksen vervolgde vrouwen en mannen. Vergeet ons niet, leek de boodschap. Vergeet niet wat mensen andere mensen hier hebben aangedaan. Vergeet het niet, denk erover na, laat zoiets nooit meer gebeuren.

De “tot heks gemaakten”² in Westerwolde hadden de waterproef moeten ondergaan. De waterproef hield in dat een vermeende heks in het water werd gegooid. Als de beschuldigde zonk, was zij of hij onschuldig, maar wie bleef drijven, was een heks. Deze proef scheen te berusten op de opvatting dat heksen zo licht waren dat ze konden vliegen en dat ze daarom ook zouden blijven drijven, en/of dat water metafysisch rein was en daarom geen metafysisch kwaad, zoals belichaamd in een heks, in zich zou willen ontvangen. Dat iemand kon blijven drijven door louter natuurlijke oorzaken zoals lucht onder de natte kleding, was geen mogelijkheid waarmee men rekening hield. Slechts één van de beschuldigden in Westerwolde werd bij de waterproef onschuldig bevonden.

water

Anna van Mekelenburg was oud en arm en werkte met kruiden die geesten zouden verdrijven. Ze werd op 13 mei 1587 levend verbrand op beschuldiging van hekserij. Het beeld van Ludmilla van der Spoel toont haar als ‘witte vrouw’ die een samenhang vindt tussen de magie van het water en de magie in zichzelf.

De Ruiten Aa is een beek in de streek Westerwolde. Water vormt in sprookjes dikwijls een barrière waar het kwaad (boze geesten, verdorven tovenaars e.d.) waardoor de held(in) wordt achtervolgd, niet zonder meer voorbij kan. Water fungeert wereldwijd in tal van rituelen (zoals de doop bij de christenen) als een middel om ongewenste invloeden weg te wassen en het goede daarvoor in de plaats te laten komen. Water staat als element in verband met het toenemen en afnemen van de Maan. Het staat voor veranderingen, fantasie en creativiteit, want het heeft geen eigen vorm of kleur, maar neemt gemakkelijk de vorm of kleur aan die zich voordoet of die eraan wordt gegeven. Water kan een poort naar de Andere Wereld vormen: daarvoorbij – onder water, door het water heen of aan de Overzijde – ligt Avalon, het rijk van de Zeemeermin, Elfenland, het dodenrijk van de voorouders… Water kan de dood door verdrinking brengen, maar uit het water komt ook het leven weer voort. Volgens bepaalde theorieën heeft water een geheugen.

Full fathom five thy father lies.
Of his bones are coral made.
Those are pearls that were his eyes.
Nothing of him that doth fade
But doth suffer a sea change
Into something rich and strange.
Sea nymphs hourly ring his knell.
Hark, now I hear them: ding dong bell.
– de geest Ariel, in Shakespeare: The Tempest

Zoals Armando de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog terugzag in het ‘schuldige landschap’ waarin de bomen rond Kamp Amersfoort gewoon maar onverschillig doorgroeiden, herinnerde de plaatselijke natuur in Westerwolde Ludmilla aan de verschrikkingen van de heksenvervolging. Maar bij haar is het landschap allesbehalve ‘schuldig’. De natuur is voor haar geen toneel van wreedheden, maar een wereld van verwondering, troost en magie. Het water van de Ruiten Aa houdt de herinnering aan de vermoorde vrouwen en mannen levend, maar transformeert die ook: van gehate ‘heksen’, uitgestotenen, slachtoffers, worden zij tot mysterieuze sprookjeswezens die onlosmakelijk deel uitmaken van de natuur: waternimfen met haren van vergeet-mij-nietjes, genezeressen die tovercirkels in het water trekken en bezweringen fluisteren, blazers van alchemistische wind.

mythe

Johan Tonnis zou een melkkoe hebben behekst. Hij werd op 11 september 1589 levend verbrand. Beeld van Ludmilla van der Spoel. De wolk uit Johans mond heeft de vorm van de goddelijke adem in alchemistische prenten.

Margot Adler schreef in Drawing Down the Moon over ’the Myth of Wicca’. Deze mythe wordt gevormd door ideeën over hekserij als de prehistorische religie van een godin van de vruchtbaarheid en een god van de jacht, die na de komst van het christendom onder het volk en later in het geheim in kleine groepen bleef voortbestaan; over de God die door de Kerk tot Duivel werd gemaakt en natuurgenezeressen die tot heksen werden gemaakt om de bevolking onder de duim te houden; over een genocide op vrouwen die miljoenen slachtoffers eiste; etc. Elementen van de Mythe van de Wicca waren tot ca. 1980 in vrijwel alle boeken over wicca te vinden, schreef zij, en hoewel de Mythe elementen van waarheid bevat, zijn grote delen ervan aanvechtbaar. “Veel onderzoekers weerlegden de letterlijke juistheid van de mythe en verwierpen vervolgens ten onrechte de moderne Craft als bedrog.” Adler wees er op dat de ‘waarheid’ van mythen zich op een ander vlak afspeelt. “Om ze te begrijpen, moet men poëzie van proza kunnen onderscheiden, metaforische waarheid van letterlijke realiteit.”³

Zoveel jaren later is de ‘mythe van de wicca’ uitgewaaierd en veranderd in een ‘mythe van de heksen’. De ‘heksen’ uit het verleden worden nu bovenal voorgesteld als sterke, onafhankelijke vrouwen, en hedendaagse heksen of vrouwen die voor zichzelf opkomen als hun nakomelingen of geestelijke erfgenames. Slachtoffers van de vervolgingen worden vereerd als spirituele feministes avant la lettre. Geschiedkundig gezien is deze voorstelling van zaken onjuist. We hebben hier te maken met de Mythe.

Het woord ‘heks’ kan zo veel verschillende zaken aanduiden dat bij de onthulling van een heksenmonument, zoals die de laatste decennia op diverse plaatsen in Europa zijn opgericht, en bij de verzoeken om postuum eerherstel voor de slachtoffers van heksenprocessen, de diverse betekenissen gemakkelijk door elkaar lopen. Bij de gedenksteen op de Giezelbaarg zag Ludmilla sporen van rituelen die daar kennelijk soms worden gehouden.

De naadloze overgang van geschiedschrijving naar politiek, religie en spiritualiteit en vice versa, en in het bijzonder de gelijkstelling van mythe aan realiteit die bij dit onderwerp al gauw optreedt, is diverse wiccapriesteressen en -priesters een doorn in het oog. Daardoor wordt er soms enigszins geprikkeld gereageerd op nòg een gedenkplaats, nòg een roman, nòg een theaterstuk… en dan nu weer een tentoonstelling? Klopt er eigenlijk wel wat van de dingen die daar allemaal worden beweerd?⁴

Kritiek op het verwarren van mythe met feitelijke geschiedenis is zinvol. Maar pas op dat het kind niet met het badwater wordt weggegooid. Leden van Gardners coven schijnen elkaar regelmatig zuchtend te hebben aangekeken wanneer Gerald weer eens een uiteenzetting begon over het leven van heksen “vroeger, in de tijd vóór de vervolgingen”. Zij herkenden dit niet als de kunstgreep of stijlfiguur waarmee de verteller een (fictief) ver verleden of een ver land oproept om denkruimte te scheppen, waar de verbeelding vrij mag dwalen over wat zou kunnen, in contrast met wat is.

Een dergelijk verhaal is niet bedoeld om correcte informatie te verstrekken. Het is iets om over na te denken, om over te mijmeren en te dromen, om inspiratie uit te putten. Om door de spiegel van het Andere met een verfriste, onbevangen blik naar het bekende te kunnen kijken en te zien wat van de dagelijkse vanzelfsprekendheden misschien helemaal niet zo universeel vanzelfsprekend is.

reflectie

Een uitstapje naar de wereld van verhalen, kunst en verbeelding voedt het voorstellingsvermogen en kan zo leiden tot nieuwe ideeën en inzichten. Zo kan ook de confrontatie met gebruiken en voorvallen uit het verleden of met andere culturen of subculturen die ons raar, onbegrijpelijk, aanstootgevend of ronduit verkeerd voorkomen, aanzetten tot bespiegeling: kan het zijn dat wijzelf, net als die anderen, ons handelen en onze oordelen baseren op aannames en zienswijzen die onszelf evident lijken, maar die meer aangeleerd dan natuurlijk zijn, en wellicht meer kwaad dan goed doen? Valt daaraan te ontsnappen? Hoe?

Dit is niet eenvoudig te beantwoorden en snelle antwoorden zijn meestal onvoldoende doordacht. Maar het is belangrijk om hierover na te denken. Niet omdat het vreemde altijd beter zou zijn, niet omdat er niet zoiets als ‘goed’ en ‘fout’ zou zijn, maar omdat het vertrouwde en eigene niet per definitie het beste is.

verbeelding

De tentoonstelling in Klooster Ter Apel bestaat uit twee componenten: enerzijds de historische objecten en informatie, en anderzijds de keramische beelden van Ludmilla van der Spoel. De beelden zijn, excuseer de woordspeling, een ver-beeld-ing van het mythische, dat elementen van historische feiten in zich draagt maar verder gaat; dat een àndere wereld toont dan deze realiteit.

Alke Engels werd ervan beschuldigd een kind te hebben vermoord met een betoverde appel. Zij werd op 17 februari 1597 levend verbrand. Haar zus Geertken Johans anders Tijs belandde na een zelfmoordpoging in de cel en overleed daar. Men geloofde dat ’toovnaarschen’ in bomen sliepen. In dit beeld van Ludmilla van der Spoel rusten ze in vrede in een holle knotwilg.

In het fotoboek dat Ludmilla over de totstandkoming van deze serie beelden maakte, vertelt ze hoe ze tijdens het wandelen haar fantasie de vrije loop liet over de vergeet-mij-nietjes in het donkere water, en schetsen maakte van de raadselachtige en verontrustende visioenen die voor haar geestesoog opdoemden. Hoe ze op de Giezelbaarg plotseling betekenis in deze gewaarwordingen vond, toen ze las over de vrouwen en mannen die “op het water geworpen” waren, gefolterd en levend verbrand. Ze beschrijft hoe ze zich probeerde voor te stellen hoe dat in werkelijkheid geweest moest zijn: “De pijn, de angst, de wanhoop, de ontreddering! Gebeden smekend verschroeien, terwijl je blik vlucht naar het koele stromende water van de Ruiten Aa…”

het heden

De ‘heksen’ waren geen levensbedreigende handlangers van het kwaad, maar evenmin waren ze heilige martelaressen van hedendaagse opvattingen. Wat waren ze dan wel? Slachtoffers ja, maar waarvan precies, en hoe kwam dat dan? Er zijn in de loop der tijden veel verschillende verklaringen voor de heksenvervolgingen gegeven, waarbij in elke tijd en vanuit elke ideologische achtergrond juist die aspecten werden belicht die een relatie tot maatschappelijke kwesties in de eigen tijd leken te hebben: wat heeft dit ons te zeggen?

Een reflectie op de gebeurtenissen neemt wat er feitelijk heeft plaatsgevonden als uitgangspunt, maar gaat verder. Vanuit het zoeken naar een historische realiteit beweegt het denken zich naar de verbeeldingswereld, en door de verbeelding komt een boodschap terug voor de realiteit. De magisch-realistische, sprookjesachtige beelden van Ludmilla van der Spoel brengen het zoeken naar betekenis in de heksenvervolgingen tot uitdrukking.

Het mythische karakter van Ludmilla’s beelden impliceert dat het getoonde iets betreft wat overal en in alle tijden kan en niet kan gebeuren. Iets waarbij elk van ons slachtoffer kan zijn, en evenzeer tot de daders kan behoren. “De mechanismen die geleid hebben tot de gruwelen van de heksenvervolgingen, zijn zeker ook in onze huidige wereld actief” schrijft zij in het slotwoord van haar boek. “Andersdenkenden of vrouwen zijn maar een klein voorbeeld van groepen of mensen die onderdrukt worden of verantwoordelijk gehouden worden voor ellende als gevolg van crisissituaties.”

De geschiedenis laat zien dat mensen tot afgrijselijke daden in staat zijn. De tegenwoordige tijd is evenmin vrij van gruwelijkheden. Ludmilla’s kunst draagt de hoop in zich dat het mogelijk is deze dingen ten volle te beseffen en toch niet te worden lamgeslagen door verdriet, woede en een algehele afkeer van de mensheid. Schoonheid, creativiteit, verlangens en dromen herinneren eraan dat een harmonieuze, vriendelijke wereld niet ondenkbaar is, en iets is om naar te blijven streven. Hopelijk draagt deze tentoonstelling daar toe bij.

De tentoonstelling ‘De heksen van de Ruiten Aa’ is t/m zondag 3 september 2023* te bezichtigen in Museum Klooster Ter Apel, Boslaan 3-5, 9561 LH Ter Apel. Van een vriendin heb ik gehoord dat het museum beslist de moeite waard is, en ook leuk voor kinderen.

Het boek De heksen van de Ruiten Aa. Beelden van Ludmilla van der Spoel is een hardcover op stripboekformaat. Het is verschenen in een gelimiteerde oplage van 100 gesigneerde exemplaren en voorzien van een gesigneerde en genummerde linosnede. Het is te koop bij de tentoonstelling of voor € 45 + verzendkosten te bestellen bij de kunstenares.

* Nagekomen bericht (augustus 2023)
De tentoonstelling ‘De heksen van de Ruiten Aa’ wordt vanwege de grote belangstelling die ervoor blijkt te zijn, verlengd tot en met 5 november 2023.

Noten
1 citaat uit het persbericht.
2 dit begrip naar analogie van de ’tot slaaf gemaakten’ trof ik aan in Ludmilla’s boek.
3 Margot Adler: Drawing Down the Moon. Witches, Druids, Goddess-Worshippers, and Other Pagans in America Today. Revised edition with an updated Appendix III. Penguin/Arkana 1997. p.45-46.
4 Bij het schrijven van dit artikel was de tentoonstelling nog niet geopend. Ik zie geen reden om het geschiedkundig onderzoek blindelings te wantrouwen. Uit berichten op Facebook van mensen die er inmiddels zijn geweest, maak ik op dat de tentoonstelling de moeite waard is. Maar mocht iemand bij een bezoek onverhoopt op aantoonbare onwaarheden stuiten, dan verneem ik daar graag over via een reactie hieronder of een ingezonden artikel voor een komend nummer.

Geplaatst in Artikelen, Boeken, Nieuws | Getagged heksenvervolgingen, kunst, mythen, tentoonstellingen, transformatie, verhalen, waarheid, water | Reacties uitgeschakeld

Cookie	Duur	Beschrijving
cookielawinfo-checkbox-analytics	11 months	This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookie is used to store the user consent for the cookies in the category "Analytics".
cookielawinfo-checkbox-functional	11 months	The cookie is set by GDPR cookie consent to record the user consent for the cookies in the category "Functional".
cookielawinfo-checkbox-necessary	11 months	This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookies is used to store the user consent for the cookies in the category "Necessary".
cookielawinfo-checkbox-others	11 months	This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookie is used to store the user consent for the cookies in the category "Other.
cookielawinfo-checkbox-performance	11 months	This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookie is used to store the user consent for the cookies in the category "Performance".
viewed_cookie_policy	11 months	The cookie is set by the GDPR Cookie Consent plugin and is used to store whether or not user has consented to the use of cookies. It does not store any personal data.

Wiccan Rede

Recensie: Ik ben omdat wij zijn

Review: The Art of Lithomancy

Review: Otherwise Than the Binary

Telling the Bees – a modern tradition with ancient roots

Rites of Passage & the Wheel of Life – resacralising our relationship with Earth

Volle maan van de speer 2022-2023

2022-08-12 Volle maan van de Speer

Review: The Green Witch

Review: Pagans (Ethan Doyle White)

Als de tijd rijp is

Geschiedenis, mythe en verbeelding

Search

Like what you read?

Onderwerpen

Recente reacties

Meta