Algemene inleiding Elementenserie door Ramos

Om te scheppen heb je de elementen nodig. Om bewust te zijn, heb je woorden en beelden nodig. Bij onze rituelen en meditaties, zowel heidense als christelijke, staan aarde, lucht, water en vuur centraal. De vier elementen worden al van oudsher door de mens gebruikt als symbool voor de bouwstenen van het leven. We kunnen niet zonder.
Daarom wijden we in de Wiccan Rede een artikelenreeks in vier afleveringen aan de diepere betekenis van de vier – of zijn het er vijf – elementen. De schrijver ervan, Ramos, is al jarenlang actief in de Greencraft-traditie.
In het eerste deel van dit vierluik beschreef Ramos de elementaire kennis over de kwaliteiten van de vier elementen en hun toepassing. In dit tweede deel gaat hij nader in op overstijgende onderlinge verbanden tussen de elementen.

2. Het geheel is meer dan de som der delen

‘In ons lot schuilt onze competentie’

Vrij naar een citaat uit “Tarot voor Beginners”door Evelin Bürger & Johannes Fiebig ¹)

De uitdrukking ‘het geheel is meer dan de som der delen’ geldt in alle opzichten voor de vier elementen. Ze kunnen niet los van elkaar begrepen worden; het gaat om vier fasen in eenzelfde proces, om vier krachten die tegelijk werken en elkaar aanvullen, om vier stapstenen om de rivier over te steken.

Het is inmiddels duidelijk dat het bij de vier elementen niet gaat om de stoffen waar ze de naam van dragen, maar dat het gaat om oriëntatiepunten in het landschap van het leven; de betekenis ervan dienen we zelf aan het licht brengen.

Heel mooi wordt een analogie zichtbaar in enkele visioenen die Bijbelse profeten hadden. In de Openbaringen van Johannes verschijnen de vier elementen bijvoorbeeld als ‘de vier dieren in gedaantes als van een mens, een leeuw, een adelaar en een stier’. En die twee woorden ‘als van’ wijzen erop dat het niet om een concrete mens of leeuw gaat, maar om een voorstelling in de geest tijdens een visioen, een geestesbeeld, een archetype. ²)

De profeet Ezechiël vertelt (in mijn woorden): “ Toen gebeurde het dat de hemelen werden geopend en ik visioenen Gods zag. (…) Een stormwind kwam uit het Noorden en er was een grote wolk met daarin een vuur met een glans eromheen. (…) En uit het midden van de wolk kwamen er vier dieren; en dit was hun gedaante: ze leken op een mens; en elk van hen had vier aangezichten alsook vier vleugels en vier rechte voeten/poten als van een kalf. En mensenhanden waren onder hun vleugels aan hun vier zijden. (…) Hun aangezichten leken op het aangezicht van een mens, van een leeuw, van een os en ook hadden ze het aangezicht van een arend.” ³)

Je kunt merken dat Ezechiël grote moeite heeft om woorden te vinden die het vreemde visioen helder beschrijven. Het valt op dat elk van de vier verschijningen ook de kenmerken van de andere drie in zich draagt (elk had vier gezichten, vier vleugels en vier kanten waaraan mensenhanden). Bij een hologram gaat het om hetzelfde verschijnsel: dat in elk van de partikels de gehele verschijning terug te vinden is. Dit geldt ook voor de vier elementen.

Elementen als aspecten van De Mens

Het gaat bij de vier dieren net als bij de vier elementen om aspecten van De Mens. En wij, mensen van deze tijd, worden als het ware uitgenodigd om een verklaring te vinden die ons heden ten dage past. Elk element is een fenomeen, een symbool. Het lijken statische inhouden, maar ze zijn zeer dynamisch en veranderlijk. Een element draagt ook de andere betekenissen in zich.

De vier elementen zijn richtingwijzers op het pad van bewustwording. Ze bieden een invalshoek, een kaart van het landschap dat we dienen te verkennen. Maar weet: de kaart is niet het landschap! De werkelijkheid is veel genuanceerder en gedetailleerder dan we maar in onze kleurrijkste fantasie kunnen bevroeden. Vijftig tinten grijs… en hoeveel tinten van elke hoofdkleur zijn er wel niet?

Ook DNA zorgt voor een ongelooflijke differentiatie van cellen. “DNA is een biochemisch macromolecuul dat fungeert als belangrijkste drager van erfelijke informatie in alle bekende organismen. (…) Een DNA-molecuul bestaat uit twee lange strengen van nucleotiden, die in de vorm van een dubbele helix met elkaar vervlochten zijn. De twee strengen zijn met elkaar verbonden door waterstofbruggen, die steeds twee tegenover elkaar liggende nucleotiden verbinden. DNA bevat vier verschillende nucleotiden met de nucleobasen adenine, thymine, guanine en cytosine, afgekort tot A, T, G en C. De beide strengen zijn complementair doordat de basen alleen als de paren AT en GC kunnen voorkomen” – ik citeer Wikipedia. Een prachtig voorbeeld hoe de vier elementen symbool van de evolutie zijn.

Uit de samensmelting van eicel en zaadcel groeit een nieuw wezen door middel van celdeling: van twee naar vier en zo voort. Vanuit de stamcellen wordt een enorme diversiteit van andersoortige cellen gevormd. Grootste wonder: elk DNA is uniek en kan aan slechts één wezen gekoppeld worden tussen die zeven miljard andere mensen op aarde. De elementen kunnen gezien worden als ‘stamcellen’.

Voortdurende beweging

De elementen zijn niet alleen bouwstenen, maar ook staan voor tendensen, trilling, dansende woe-li meesters. Elementen zijn niet alleen zangnoten, maar ook een melodie, een compleet muziekstuk; elementen zijn niet alleen woorden of zinnen maar een heel verhaal, geïllustreerd en al. Bouwstenen…, een dergelijk zelfstandig naamwoord is eigenlijk te statisch voor de betekenis ervan. Het is zoals de kwantummechanica ons geleerd heeft: deeltjes hebben ook kenmerken van golfbeweging. De vier elementen zijn dus eerst en vooral werkwoorden, ze lopen vloeiend in elkaar over. Het maakt niet uit met welk aspect je begint, altijd loopt het proces – van Zelf – door. Ze bestaan tegelijk naast elkaar en na elkaar op elk moment op elke plek op aarde. Wij als mensen kunnen er niet meer aan te doen dan eruit bestaan en ze bewust worden. Alsof dat niets is…

Ze staan ten 1^e voor potentie, verlangen, drijfkracht, voor een-zaam = een-zaad en een-saam (getal Een).
Ten 2^e voor dualiteit, initiatie (duistere grot), dialoog, heilig huwelijk, thuiskomst, versmelting van eicel met zaadcel (getal Twee).
Ten 3^e voor dynamiek, tijdsverloop, broedproces, celdeling (vermeerdering, differentiatie en synthese) relatie en verband, groeiproces, wording (getal Drie).
Ten 4^e – tot slot, wat geen slot is – voor: resultaat, product, realiteit, einde, dood. De punt blijkt een dubbele punt. Dood is niet dood. Vier is geen eindgetal: het Hebreeuwse dalet betekent ‘deur’: doorgang. Wedergeboorte, nieuw leven. ⁴)

Zo symboliseren ‘de vier’ samen samenvloeiende evolutionaire krachten ten behoeve van een synergetisch groeiproces, een ontwikkeling. Het symbool van de doorgaande schepping is de slang Ouroboros, de slang die in zijn eigen staart bijt. Daarom vertoont het Rad van Fortuin in het midden een cirkel, windroos, bewegend wiel.

⁵) verwijzing naar de uitgeverij

De cirkel, de O, Ootje, gat, vagina, donkere grot, de dood, nul, het niets, zero. De nul is ook het getal van de Dwaas/de Zot in de tarot. Een nieuwe ronde, nieuwe kansen; de opmaat naar de volgende fase: Niets wordt Alles. Een paradox. Numerologisch gezien zit het getal 10 al verborgen in de getallen 1 t/m 4, want 1 + 2 + 3 + 4 = 10. Het Rad van Fortuin draagt niet toevallig het getal 10. Het vertelt over de betekenis van de vier elementen in al hun dimensies en kondigt betekenissen aan voorbij de vier. De nul zorgt ervoor dat de 1 er een andere dimensie bij krijgt.

In het Romeinse cijfer X uitgedrukt, toont de kaart zich als cruciaal en herbergt ze nog een essentiële betekenis in relatie tot de vier elementen. De 10 bestaat uit 2 x 5, en de X bestaat uit twee Romeinse vijven, twee V’s, de een met de punt naar beneden, en de ander met de punt naar boven: inderdaad, de vrouwelijke tendens (venusheuvel) omlaag gericht en de mannelijke tendens (fallisch) omhoog gericht. Zo hebben we de dynamiek die in de praktijk (erotisch en seksueel geladen) elke dag beleefd kan worden. Hier hebben we het westerse Yin-Yang-teken. Draai het wieletje nog es om, klap es in je handjes…

De X is ook cruciaal omdat ze behalve een kruispunt ook een omslagpunt in de Grote Arcana markeert: vanaf nummer XI volgen er vooral praktische ‘vertalingen’ en verbijzonderingen van de eerste serie van tien kaarten in de tarot, tot we met kaart XXI de Wereld bereiken en volledig op Aarde geland zijn. De vier kleuren van de Kleine Arcana zeggen alles over de vier elementen in de praktijk.

Hoe universeel het belang van de 10 is, blijkt uit het speelveld van een hinkelspel dat we vroeger als kind op het trottoir tekenden en dat ik ook tegenkwam op een camping in Spanje.

Zo leren we als kind al de essenties van het leven: leren is een proces van 1 naar 4 en verder, soms op Een, soms op Twee benen. Soms valt een speelveld uit en slaan we een aspect over, soms dienen we om te keren, soms moeten we opnieuw beginnen. En altijd gaat het door.

Leren: ‘recurrent education’

Een vergelijkbaar proces vinden we terug bij de leertheorie van David Kolb, een pedagoog/psycholoog uit de V.S., die een leercirkel heeft ontwikkeld bestaande uit vier logische stappen die nodig zijn om te leren. Die vier fasen in het leerproces komen verrassend goed overeen met de vier elementen. Vanaf het allereerste begin van het leven van een mens komen alle elementen tegelijk op hem af, maar hij (of zij) moet noodgedwongen die prikkels wel leren selecteren. Gelukkig gaat dat hem allengs beter af. Sommige van die prikkels gaan gepaard met plezier (beloning) andere met verdriet (straf); zo ontwikkelt hij/zij voorkeur voor bepaalde kanten van het leren. Kolb noemt deze voorkeur een leertype, met een voorkeur voor een toegangskanaal: ruiken/tasten, voelen, zien, horen. De fasen in het leerproces zijn kortweg: dromen, denken, plannen, handelen. De leertypen ontwikkelen zich tussen deze fasen in; ze dragen dus kenmerken en kwaliteiten van de twee fasen waar ze tussenin zitten. Maar elk van deze types sec zijn per definitie eenzijdig en hebben de neiging bepaalde aspecten van de werkelijkheid te vergeten. Ze kunnen zelfs zeer vast komen te zitten in hun type: ze zijn dan een karikatuur van zichzelf. Zo neigt onze cultuur naar materialisme, seksisme, en rationalisme. Specialisme kan een kracht zijn, maar eenzijdigheid kan ook een belemmering vormen in het functioneren en samenwerken. Dit is voor Kolb de reden geweest om een test te ontwikkelen, zodat mensen de voor- en nadelen van hun type kunnen vaststellen en er wat aan kunnen doen.

Een soortgelijke theorie heeft Meredith Belbin ontwikkeld. Hij is een Britse wetenschapper die naam heeft gemaakt met zijn onderzoek naar de effectiviteit van teams. Hem komt de eer toe de vier elementaire krachten zichtbaar te hebben gemaakt in noodzakelijke teamrollen die vervuld dienen te worden om als team een optimaal resultaat te bereiken: gevoelskracht door de rol van Afmaker/Zorgdrager (primaire rol) en door de rol van Groepswerker (secundaire rol), wilskracht door de rol van Vormer (primair) en die van Voorzitter (secundair), denkkracht door de rol van Plant (primair) en die van Waarschuwer/Monitor (secundair) en daadkracht door de rol van Bedrijfsman (primair) en die van Brononderzoeker (secundair). Het voert hier veel te ver om hier heel diep op deze materie in te gaan. Er is genoeg over geschreven. Het is interessant de test te doen die Belbin heeft ontwikkeld om te ontdekken waar je kracht ligt en te lezen wat daarbij valkuilen zijn, waar je zwakte ligt en waar je groeipotentie zit. Ook heksen zullen in de praktijk merken dat een coven kenmerken en groepsdynamiek van een team vertoont en dat covenleden geneigd zijn bepaalde rollen wel en andere liever niet te nemen.

Balans tussen karakters in de coven

Daniel Ofman, een Nederlandse deskundige op het gebied van organisaties, heeft een speciale theorie over de voor- en nadelen van kernkwaliteiten van elke mens en het effect op anderen in relaties (in organisaties en in teams). Elke kernkwaliteit die iemand heeft kan namelijk doorslaan – je heb er immers succes mee? Als dat gebeurt kunnen anderen er zich aan gaan ergeren (allergisch reageren op een kwaliteit die ten diepste goed is). Het is een uitdaging om met elkaar te zorgen voor een goede balans. Dat kan alleen als er positief tegengestelde kwaliteiten ontwikkeld worden. Een kwestie van kennis nemen van de sterkte- en zwaktekant van elke kwaliteit. En oefenen natuurlijk. ⁶)

Bij herhaling komen we onze levensthema’s weer op een ander niveau tegen en vertelt onze Ziel dat we er nu toch echt es naar moeten omkijken. Bovenstaande tests, informatie en oefeningen helpen ons de vier elementen als samenvloeiend proces in ons te laten groeien. Vanuit holistisch standpunt bezien, is er op elk moment een Noord, Oost, Zuid en West en zijn alle fasen en krachten tegelijk aanwezig. Het is een kwestie van oefenen van aandacht om ze je bewust te zijn. Het levensproces wordt onaf en incompleet als we een fase of kracht overslaan of juist teveel ontwikkelen.

Ont-wikkeling. Daarover gaat de volgende aflevering van deze serie van vier over de Elementen.