Het is zaterdagavond 31 oktober. Ik bereid me voor op het vieren van Samhain, het einde van het jaar in de landbouw. En daarmee voor ons, heksen, ook het begin van het nieuwe jaar. Ik hoop dit jaar geen evangelisten aan de deur te krijgen, zoals een paar jaar terug. Waarom zou je anderen, aan hun eigen voordeur, willen bekeren tot jouw godsdienst? Dat komt wel goed: hun bezoek was blijkbaar eenmalig. Maar aangebeld wordt er wel, uit onverwachte hoek. Voor de deur staan drie verklede kinderen, en daarachter nog een paar volwassenen in gewone kleding. Ik zie een heksje met een puntmuts en een kind in een pak en masker met daarop een compleet skelet. De volwassenen trekken zoveel aandacht dat het derde kostuumpje me ontgaat. Ze moedigen de nog tamelijk jonge kinderen aan: “Toe dan!” en de kinderen beginnen: “Hellowíen. Hellowíen”. Ik weet niet of er nog meer zou zijn gekomen als ik ze niet had onderbroken. Ik ken geen liedjes over Halloween. Maar kinderen die op zulke feestdagen aan de deur komen, zijn doorgaans uit op snoep. En dat heb ik niet in huis. Vandaag nog niet. “Jullie zijn twaalf dagen te vroeg”, constateer ik dan ook, waarop een van de volwassenen me uitmaakt voor “saggerijn” en de groep direct verder trekt naar buurhuizen. Maar dit is Utrecht, de Maartensstad, en al een aantal jaren proberen mensen hier het feest van Sint Maarten in te voeren. Áls er al iemand snoep in huis haalt om uit te delen, of mandarijntjes, dan is dat voor 11 november. Ik vraag me af wie het initiatief heeft genomen voor deze verkleedpartij en het langs de deuren gaan. De kinderen zelf? De ouders? De school was het waarschijnlijk niet. En ik vermoed dat de strooptocht niet veel succes zal hebben.
Blijkbaar zijn er meer plaatsen in Nederland waar kinderen op ‘Halloween’ langs de deuren gaan. Ook in 2014 waren er verbaasde commentaren te lezen op Twitter. Ik vind het jammer want het gaat ongetwijfeld ten koste van ons eigen evenement in dit donkere jaargetijde, ‘Sint Maarten‘. Twee feesten waarbij kinderen langs de deur gaan, zo kort op elkaar, daar is geen ruimte voor. Nou wordt Sint Maarten maar in een deel van het land gevierd, maar Halloween werd hier in deze vorm nergens gevierd. Ja, Allerheiligen wel, en Allerzielen, maar dat zijn feesten met een hele andere invulling, en behorend bij het katholicisme. Het is leuk dat we nog een aantal heel eigen volksfeesten hebben (Driekoningen, diverse voorjaarsfeesten, Sinterklaas). Immaterieel erfgoed, zoals dat genoemd wordt. Net zo Nederlands als klokgeveltjes en trapgevels. Ik zou het ook jammer vinden als oude panden in de stad worden vervangen door het soort architectuur dat je in elke Westerse stad kunt aantreffen. Of als het Nederlands wordt verdrongen door Engels, of als de dialecten en aparte talen die er nu nog in Nederland worden gesproken worden verdrongen door uitsluitend standaard-Nederlands, ‘ABN’. Omdat ik houd van diversiteit, en omdat wat eenmaal verloren is gegaan niet meer terugkomt. Dat die feesten veranderen onder invloed van de tijd, van de wereld waarin we nu leven, lijkt me onvermijdelijk. We hollen geen knolrapen meer uit maar pompoenen (afkomstig uit ‘de nieuwe wereld’, Amerika). En natuurlijk maken we dan pompoensoep of een ander oranje gerecht dat ik in mijn jeugd nog niet kende. Maar verkleden hoort niet bij Sint Maarten, zelfs niet in een halve bisschopsmantel. En sintmaartenliedjes wel.
Godsdienstleraar en auteur Ignace Demaerel in Vlaanderen geeft in een opiniestuk in Knack andere redenen om tegen het vieren van Halloween te zijn. Dat het commercieel is bijvoorbeeld. En inderdaad puilen ook de winkels in Nederland uit van Halloween-spulletjes: slingers, hoedjes, enzovoorts in pompoen-oranje, spook-wit en zwart. Maar die commercie is er ook bij carnaval, en net als dan kun je voor Halloween je eigen vermomming maken of het feest niet vieren. Ik vond die Halloween-dingetjes wel leuk, maar vooral toen nog niemand anders dan heksen het vierde. Nu staat bij mijn niet-paganistische schoonzus (‘cowan’, noemen Engelstalige heksen zo iemand) een bezem voor de deur, en misschien een paar pompoenen ernaast. En bij mij dus niet, want ik wil me wel onderscheiden van de massa. Maar dat jongeren het feest wel vieren in bars en discotheken, en al verkleed rondlopen op straat en in de bus, vind ik wel grappig. Hun Halloween verdringt niets, en al ben ik geen fan van horror op tv, griezelverhalen horen wel bij de winteravond.
Demaerel verbaast zich over de “fascinatie voor alles wat morbide en luguber is”. Hij vraagt zich af: “Gaat het enkel om ‘lekker griezelen’, onschuldig amusement, spookje spelen, of speelt het in op iets donkers in ons?” Hij voegt er, terecht, aan toe dat in sommige delen van de wereld ‘horror’ de realiteit is. “En wij, verwende westerlingen die zóveel overvloed hebben, flirten met de dood als amusement en hobby.” We keren zelfs terug naar tijden voorafgaand aan de ‘duistere Middeleeuwen’, wat ze in de psychologie als regressie zouden betitelen, zegt hij. Maar dat zie ik anders. Wij zijn in de 21e eeuw het duister helemaal niet ontgroeid. We zijn niet zo heel anders dan onze voorouders. Er zitten donkere kanten in ons allemaal, in mensen van overal en van altijd. Meestal krijgen die donkere kanten niet de overhand, gelukkig, maar misschien is dat juist doordat we een uitlaatklep hebben. Juist omdat we nu en dan uit de band kunnen springen. Met Halloween is dat niet anders dan met carnaval, al ligt de nadruk bij carnaval meer op seks en bij Halloween meer op angst en dood.
Demaerel zegt: “Halloween blijft toch een beetje bizar en geeft een vreemde smaak in de mond. Het heeft geen duidelijke achtergrond, geen inspirerende inhoud, geen appellerende, verheven boodschap.” Halloween, zoals dat overwaait uit Amerika, is inderdaad een beetje een vreemd mengsel. Het is enerzijds het Engelse woord voor Allerheiligen, ook wel bekend als Hallowe’en. Letterlijk is dat Hallow-even(ing), de vooravond van All Hallows Day. En dat is weer de dag waarop de katholieken hun martelaren en andere heiligen herdenken, 1 november. Op 2 november, Allerzielen, worden alle rooms-katholieke gestorvenen herdacht. De Oosters-orthodoxe kerk kende een vergelijkbaar feest rond Pinksteren, dat mogelijk verband houdt met het Romeinse Lemuria. Bij dat festival werden ronddolende kwaadaardige geesten uit de huizen verdreven. Waarom heeft paus Gregorius IV Allerheiligen verschoven naar de herfst? Misschien juist omdat de Kelten in die periode al een feest met dat thema hadden?
Anderzijds is Halloween een volksfeest dat in de negentiende eeuw in Amerika werd geïntroduceerd door Engelse, Schotse en Ierse immigranten. Misschien is in de loop der tijd bij veel van de feestgangers de oorspronkelijke betekenis vervaagd. Vraag op straat wat ook alweer de betekenis is van Pinksteren, en je staat versteld van de antwoorden. Zelfs veel christenen hebben geen idee. Maar het oorspronkelijke feest van Samhain heeft wel degelijk een inspirerende inhoud en vooruit, ook wel een verheven boodschap. Merlin formuleerde die in ‘Een jaar en een dag’ aldus:
“De tijd van Samhain is de definitieve afsluiting van de oogstperiode, en de voorbereiding op de wintertijd. Het fruit is ingemaakt, de voorraden zijn gedroogd en opgeslagen, en het vee dat de winter niet zal overleven vanwege de hoeveelheid beschikbaar voedsel wordt nu geslacht, en gezouten of gerookt. Ondanks de grote nadruk op bloed en dood in dit seizoen is Samhain toch ook een feest van het leven. Het is het begin van het nieuwe jaar, en ofschoon er nog niets te zien is van het jonge leven dat in de lente weer tevoorschijn zal komen is het toch reeds aanwezig. Sommige gewassen zijn alweer ingezaaid, maar belangrijker is de alom tegenwoordige hoeveelheid zaad, noten en vruchten, die ons eraan herinneren dat het leven begint bij de conceptie, en dat de eerste fase van het leven zich afspeelt in het verborgene, onttrokken aan onze fysieke waarneming.”
… “De Godin verschijnt aan ons tijdens het feest van de Bloed Maan in de gedaante van de Wijze Vrouw. Zij vertelt ons dat wij om te overleven uiteindelijk ons van alle surplus zullen moeten ontdoen, dat ons anders maar afleidt, en slechts de kern, het zaad, moeten behouden. Het zaad kan de winter doorkomen, en zelfs jarenlang haar kiemkracht behouden. Wijsheid is de essentie van haar ervaringen, ontdaan van alle tijdgebonden elementen. Soms is dit stervensproces pijnlijk, maar het is een noodzakelijke fase in onze innerlijke groei.”
En net zoals het vasten bij de katholieken wordt voorafgegaan door carnaval, het feest van het vlees, gaat Samhain of Halloween vooraf aan de winter. Een luidruchtig feest voordat de verstilling begint. Want of we het nu willen of niet, het wordt donker en koud. De bomen zijn kaal, en de planten ontkiemen pas weer als het licht écht terugkeert, en de eerste lammetjes geboren worden, weken na Midwinter. In die periode raakten vroeger de voorraden op en er hoeft niet zo heel veel te gebeuren of dat is ook in onze tijd mogelijk. Een flinke vulkaanuitbarsting kan tamelijk letterlijk roet in het eten strooien. We zijn nog altijd afhankelijk van het weer en klimaat. Het wordt winter en daar mag je best bang voor zijn. Of tenminste ontzag voor hebben.
