De heilige natuur. Hoe we de relatie met onze natuurlijke omgeving kunnen herstellen
Karen Armstrong
Querido, 2022. 256 p. ISBN 978-90-214-6270-7. € 20,99
In coronatijd heeft Karen Armstrong versneld een boek afgeleverd over een onderwerp dat niet alleen voor haar belangrijk is, maar ook voor de uitgever en de lezers. Het was in Nederland en in het Nederlands zelfs al eerder uit dan in andere landen en talen. Het beschrijft heel boeiend hoe de mensheid gedurende het grootste deel van zijn geschiedenis naar de natuur heeft gekeken, en hoe dat in allerlei andere culturen dan de moderne Westerse waarin wij leven nog steeds gebruikelijk is. Maar ik mis wat de ondertitel suggereert: hoe wij onze relatie met onze natuurlijke omgeving kunnen herstellen. Als we de denkwijze overnemen van al die andere culturen, neem ik aan, maar die conclusie moet de lezer zelf trekken, en hoe dat dan moet, moet die lezer ook maar zelf uitzoeken.
In een aantal hoofdstukken over specifieke onderwerpen schetst Karen Armstrong hoe in die andere culturen de relatie met ‘het goddelijke’ of ‘de natuur’ is. En hoe een aantal Britse dichters een vergelijkbaar godsbeeld-zonder-God beschreven in hun werk. Wordsworth, het oude Midden-Oosten, China (qi, de tao, de ’tienduizend dingen’), India, tribale religies, overal vind je de perceptie dat de natuur heilig is. Dat geeft een heel andere kijk op de aarde dan als leverancier van grondstoffen, die je kunt uitputten alsof ze je eigendom zijn, alsof de aarde je eigendom is. Elk van deze culturen wordt boeiend weergegeven door Armstrong, en je zou willen dat inderdaad iedereen op aarde dit soort gedachten over de aarde had. Misschien waren we dan niet terechtgekomen in de huidige milieucrisis. Klimaatverandering is een angstaanjagende realiteit geworden, ook in onze omgeving. Ik deel haar gedachten:
Een grote ramp kan alleen worden afgewend als we onze manier van leven veranderen. Deze crisis is veroorzaakt door onze moderne manier van leven, die, ondanks onze aanzienlijke prestaties, getuigt van fatale tekortkomingen. We beginnen te beseffen dat de manier waarop we nu leven, ondanks alle voordelen, niet alleen de ontplooiing van de mens belemmert, maar zelfs het voortbestaan van onze soort bedreigt. We moeten niet alleen onze manier van leven veranderen, maar ons hele systeem van waarden. We hebben de natuur geplunderd en alleen maar als een grondstof gebruikt, omdat we in de afgelopen vijfhonderd jaar een wereldbeeld hebben gecultiveerd dat heel anders is dan dat van onze voorouders.
Maar hoe dan? Door het idee dat de natuur als op zich zelf waardevol is steeds weer te benoemen en te delen? Door het boek cadeau te doen aan politici en ‘influencers’ – en dan niet alleen mensen die zo genoemd worden op sociale media, maar de mensen die echt invloed hebben? Door er zo vaak over te spreken in kranten en tijdschriften, in interviews en talkshows, dat deze filosofie weer ‘gewoon’ gaat worden?
Omdat ik hoop dat het beeld van de natuur (en de aarde) als heilig breder gedeeld gaat worden, wil ik dit boek toch van harte aanbevelen!
