Heksen. Eerherstel voor de vrouwelijke rebel
Mona Chollet
De Geus, 2019, 252 p. ISBN 978 90 445 4260 8. € 21,50
Susan Smit zegt in het nawoord van haar boek De heks van Limbricht – en in interviews: “Goedbeschouwd waren heksen de eerste feministen. Heksenvervolging was een bloederige uitwas van vrouwenhaat, niets minder dan een oorlog tegen vrouwen, een feminicide, uitgesmeerd over enkele eeuwen. Vergeet ‘heksenvervolging’; het was een vrouwenvervolging.”
Mona Chollet is ook van jongs af gefascineerd door heksen, en ook zij gaat uit van het standpunt: “De heksenvervolgingen waren een oorlog tegen vrouwen…”, en vervolgt: “… die zijn sporen tot in het heden heeft nagelaten. Zonder dat we het beseffen leven we nog steeds met het wereldbeeld van toen. Vrouwen die te onafhankelijk zijn, geen kinderen hebben of simpelweg oud zijn geworden moeten vechten tegen negatieve stereotypes. De vrouwelijke natuur wordt weggezet als hysterisch en irrationeel.”
Dit standpunt wordt door Chollet in haar non-fictieboek met voetnoten onderbouwd met talloze voorbeelden uit Frankrijk, de Verenigde Staten en elders op de wereld. Niet alleen kwam de heksenvervolging voort uit vooroordelen over vrouwen, maar de beelden uit die tijd leiden nog steeds tot censuur en tot zelfcensuur. Chollet richt zich op vier aspecten van deze geschiedenis:
1. de aanslag op alle vormen van vrouwelijke onafhankelijkheid
2. kinderloosheid
3. het beeld van de oude vrouw
4. oorlog tegen de natuur, oorlog tegen vrouwen.
Het boek begint met een frase uit het WITCH Manifesto (zie ook ‘Oud nieuws’ elders in dit nummer) en Gloria Steinem wordt vaak aangehaald. Maar ook hedendaagse paganistische heksen zoals Starhawk worden als bron genoemd, op een positieve toon. Beduidend negatiever is Chollet over de vele mensen die nu nog proberen om vrouwen in een keurslijf te dwingen. Ik ga hier niet een enkel voorbeeld noemen van misogynie, omdat elk afzonderlijk voorbeeld weggeredeneerd zou kunnen worden. Het is juist door de veelheid van voorvallen en meningen dat duidelijk wordt dat er nog altijd vooroordelen bestaan tegen vrouwen, die het afzonderlijke vrouwen moeilijk maken hun eigen keuzes te maken. Vooroordelen die worden uitgesproken, maar ook beelden waardoor vrouwen elkaar onderling de maat nemen of aan zichzelf twijfelen.
Chollet ontkracht mythes zoals dat feministes talloze beha’s verbrand zouden hebben. Ze is kritisch over ‘pro-lifers’ die zich niet bekommeren om kinderen als ze eenmaal geboren zijn, en over de Franse staat die in de jaren 1960-1970 abortus en anticonceptie in eigen land weigerde te legaliseren en die tegelijk bevorderde in overzeese gebiedsdelen. Wat nog ontbreekt is een pagina over hoe vrouwen die een gynaecologische ingreep ondergaan geen verdoving krijgen en geen, of alleen niet-effectieve, pijnstillers krijgen voorgeschreven, terwijl voor ingrepen aan het gebit – of aan de mannelijke geslachtsdelen – pijnstillers en verdoving heel gebruikelijk zijn. Wel geeft Chollet voorbeelden van vrouwen die niet serieus werden genomen met medische klachten. Dat overkomt vrouwen heel wat vaker dan mannen.
Tegenover al de vormen van vrouwenhaat en heksenvervolging stelt Chollet de Westerse feministen die zich de geschiedenis van de van hekserij beschuldigde vrouwen hebben toegeëigend, de vrouwen die de cultus van de Godin praktiseren, en de Amerikaanse Matilda Joslyn Cage (1826-1898). Zij eiste voor zichzelf de titel ‘heks’ op, streed voor het vrouwenkiesrecht en voor de rechten van Amerikaanse indianen en voor de afschaffing van de slavernij.
Mona Chollet spreekt over het nieuwe enthousiasme voor de heks als een ‘nieuwe hype’ en haar boek was een bestseller in Frankrijk (onder de oorspronkelijke titel Sorcières. La puissance invaincue des femmes). “Jonge vrouwen omarmen weer het idee van de heks, feministen voorop.”
Mooi als het beeld van de heks inspireert tot een gekanteld wereldbeeld, waarin vrouwen volwaardige deelneemsters zijn aan de maatschappij, en er gewoon mogen zijn zoals ze zijn!
