De vier elementen, 1 – vier samenstellende delen

De vier elementen

“Mijn kind, vandaag zul je leren wat de vier aangezichten Gods zijn. Het zal je van grote hulp zijn, als je deze in jezelf herkent. De vier aangezichten Gods zijn in al wat geschapen is. De gehele schepping -ook jij– is op ZIJN vier aangezichten opgebouwd.”

Uitspraak van priester Ptahhotep in Inwijding door Elizabeth Haich ¹⁾

Om te scheppen heb je de elementen nodig. Om bewust te zijn, heb je woorden en beelden nodig. Bij onze rituelen en meditaties, zowel heidense als christelijke, staan aarde, lucht, water en vuur centraal. De vier elementen worden al van oudsher door de mens gebruikt als symbool voor de bouwstenen van het leven. Hij/zij kan niet zonder. ²⁾
Daarom wijden we in de Wiccan Rede een artikelenreeks in vier afleveringen aan de diepere betekenis van de vier – of zijn het er vijf – elementen. De schrijver ervan, Ramos, is al jarenlang actief in de Greencraft traditie.

Inleiding artikelenreeks De Vier Elementen

In de Greencraft traditie ³⁾ bestaat een formule waarbij tegelijkertijd een pentagram over de voorkant van het lichaam wordt getrokken: “Aan de Godin wijd ik mijn geest, mijn lichaam, mijn denken, mijn gevoel, mijn wil en mijn ziel, die deze alle verbindt.”

Bij het woord ‘geest’ wordt het voorhoofd aangeraakt, bij ‘lichaam’ de linker lies, bij ‘denken’ de rechter schouder, bij ‘gevoel’ de linker schouder, bij ‘wil’ de rechter lies en bij ‘ziel’ worden de handen tegen elkaar boven het hoofd gebracht, als een vlam. Deze formule is tegelijk een gebed, een credo om contact met de Bron te krijgen. Ze vormt de kern van onze wicca-religie: de samenstellende elementaire delen van het leven worden bij elkaar gebracht en worden tevens verbonden met ons eigen stoffelijke lichaam. En we beseffen: om kracht te krijgen dienen we onze eigen kanalen te openen en eigen krachten te verbinden met die van onze context.

Op dezelfde manier is ook dit artikel, deze ‘meditatieve studie’, tot stand gekomen, geïnspireerd door ‘de vier elementen’, afwisselend me oriënterend op de eigen binnenwereld door middel van meditatie en op informatie erover in de buitenwereld (tarot, dieptepsychologie, leertheorie, numerologie, evolutie/geschiedenis, Bijbel, poëzie…). Het proces is vergelijkbaar met bevruchting, zwangerschap en het op de wereld zetten van een kind. En net als bij een echt kind is het de vraag op welk moment precies ‘het leven erin komt’.

Zoekende naar de betekenis van de vier elementen kom ik al gauw bij het gegeven dat ‘de vier’ voortkomen uit de Drie, en die Drie uit de Twee, en, jawel, die Twee uit EEN. Ook ontdek ik dat er nog een vijfde en zesde element zijn – zie de wijdingsformule hierboven. Dus behalve dat ‘de vier’ symbool staan voor de vier hoeken van de aarde als richtingwijzer, vormen ze ook het symbool van de ene Aarde, de ene kosmos, het ene ongedeelde leven zelf. Ze dragen ook in zich de polariteiten, voorwaarde voor dialoog en het ‘heilige huwelijk’, de grote rite. De vier elementen zijn bouwstenen van de natuur, van zeven miljard mensen samen en van elk mens apart. Elk nieuw mens komt met een unieke eigen code, zijn vingerafdruk, en deze fysieke vingerafdruk is op zich symbool voor zijn eigen unieke geestelijke ‘fingerprint’.

Hoe dichter ik het raadsel nader, hoe meer ik besef dat naast duiding van beelden ook duiding van woorden van groot belang is. Deze hobbels dien ik te nemen; welke (nieuwe?) betekenissen geef ik zelf aan de vier elementen en hun samenhang? Ze zijn altijd met elkaar verbonden en kunnen alleen in hun onderlinge wisselwerking begrepen worden.

Daarom: eerst ontrafelen en daarna de rafels weer samenbrengen. Het resultaat van mijn zoektocht naar de kwaliteiten en werkelijke betekenis van de vier elementen vind je in deze en de komende drie nummers van de Wiccan Rede.

Je vindt ze onder de volgende titels:

1. De vier elementen – vier samenstellende delen.

2. Het geheel is meer dan de som der delen.

3. ‘Verlies de vier’

4. Het raadsel mens: ‘De sleutel zit aan de binnenkant’.

Afsluitend: ‘Het beeld’ – een gedicht.

Noten

1. De term ‘God’ kan wat mij betreft hier gelezen worden als ‘godheid’, dus zowel de mannelijke vorm als de vrouwelijke vorm.
2. De mens is altijd mannelijk en vrouwelijk tegelijk – ook al hebben we de neiging in seksebeelden te denken. Als ik in het vervolg, als ik het over ‘de mens’ heb en ‘hij’ gebruik, kan ook ‘zij’ gelezen worden.
3. Greencraft is een organisatie van heksen in het spoor van de Alexandrians waar mijn coven deel van uitmaakt. Greencraft heeft een eigen site op internet.

1. De vier elementen – vier samenstellende delen

Elementaire kennis van de elementen

“Draai u om en keer u naar alle vier de hemelrichtingen en temperamenten.”

Uit “De Crowley Tarot” door Evelin Bürger & Johannes Fiebig 1)

Het leven van een mens kan beschouwd worden als een reis, een ontdekkingstocht naar je ‘ware Zelf’. De vier elementen, ‘de vier aangezichten van het goddelijke’, zijn dan richtingwijzers op de kruispunten van je leven.

De vier elementen zijn daarom eerst en vooral zichtbaar in de vier windrichtingen. De vier winden manifesteren zich zowel verschillend als overeenkomstig. Het gemeenschappelijke is dat ze alle vier lucht verplaatsen, de adem van de Geest. Gemeenschappelijk is ook de verwijzing naar concrete aspecten (windrichting, wind, windroos, krachten) en tegelijk de symbolische betekenis in zich dragen. Symbolen verbinden het zichtbare met het onzichtbare. Dus om onszelf in deze vier richtingen te herkennen, is het nodig om achter de dingen te kijken; om symbolisch te leren denken.

Symbolentaal en -dialecten

De vier winden hebben kenmerken naar de indeling droog-vochtig en warm-koud. De Zuidenwind staat voor warm en droog en vormt zo de tegenpool van de Westenwind die koud en vochtig is. De Noordenwind die koud en droog is staat tegenover de Oostenwind, die warm en vochtig is. Elke wind deelt een van zijn kwaliteiten met een andere wind; in de leer der elementen betekent dit dat er dynamiek is, die nodig is voor transformatie binnen de stof. De overeenkomstige aspecten vormen waarschijnlijk ook de reden dat in de literatuur erover sommige kenmerken zowel aan het ene als aan een ander element worden gekoppeld. Zo kwam ik het Zwaard zowel tegen als symbool van Vuur als van Lucht, en het land Gorias wordt bij de Greencraft gekoppeld aan het Zuiden, terwijl ik het elders als stad tegenkwam bij het Westen. Ook de kleuren die aan de vier elementen gekoppeld worden verschillen per informatiebron. Het Oosten wordt wel gelinkt aan Vuur ipv Lucht, de Zon komt er immers op!

Kortom: het toekennen van kenmerken aan de elementen berust op een keuze, een visie, een aanname en die is per definitie arbitrair. Anders gezegd: de elementen vertonen zich verschillend aan mensen in verschillende culturen, met verschillende opvoedingen, c.q. conditioneringen. De waarneming ervan wordt door ’the eye of the beholder’ bepaald.

Aarde, Water, Lucht en Vuur

Iets vergelijkbaars vond ik met betrekking tot het verschil van inzicht over welk element als ‘eerste beginsel’ wordt gezien. Welk element komt uit welk ander element voort? Alleen Aarde wordt niet gezien als eerste beginsel, de overige elementen wel. Aarde staat te boek als resultaat, als het getal 4, als eindfase in het scheppingsproces dat uit vier fasen bestaat. In artikel 3 van de reeks met als titel ´Verlies de vier´ zullen we echter zien dat getal Vier –het getal dat bij de Aarde hoort – ook de doorgang vormt naar een volgende fase op een ander niveau. 2)

In de leer van de Kabbala vormt de onuitsprekelijke naam van JHWH de J (de Jod, staat voor Vuur) het eerste beginsel. De eerste H (He, staat voor Lucht) vormt de verbinding met de W (Weh, staat voor Water) en de laatste H voor Aarde. Het is Empedokles geweest die alle elementen gelijkwaardig achtte en ongeveer een eeuw later wordt zijn elementenleer door Aristoteles “in de systematiek gegoten waarin ze het tot op heden binnen esoterische kring volhoudt”. 3)

De elementen worden alle vier met een gelijkzijdige driehoek voorgesteld: Vuur en Lucht (de twee ‘mannelijke’ elementen) met de punt omhoog, analoog aan de opgerichte fallus -waarbij de driehoek van de Lucht er een streep door krijgt, om uit te drukken dat het zwaarder is dan Vuur (Vuur stijgt het snelst op). Van Water en Aarde wijzen de punten van de driehoek naar beneden, vergelijkbaar met de venusheuvel, waarbij de driehoek van de Aarde er een streep door krijgt om te tonen dat ze zwaarder is dan Water.

In elkaar geschoven verbeelden de vier symbolen het ‘Zegel van Salomo’:



Analogieën van de elementen

Doordat de kwaliteiten van de elementen gemakkelijk kunnen worden vertaald naar abstracte en concrete begrippen, is het in veel tijden en culturen gebruik geweest om koppelingen te maken van alledaagse en minder alledaagse begrippen naar de elementen. We zien ze dan ook in veel denk- en leefstructuren terug. Hieronder een lijst van analogieën met de vier elementen.

Ik kies voor de volgorde van de kolommen de volgorde die de Greencraft gebruikt om de Krachten uit de vier windrichtingen op te roepen, namelijk te beginnen in het Oosten (Lucht), om via het Zuiden (Vuur) en het Westen (Water) bij het Noorden (Aarde) terecht te komen. Deze keuze heeft het effect dat niet alle analogieën per invalshoek logisch na elkaar komen. Bijvoorbeeld de kaartvolgorde van de Tarot. En de onuitsprekelijke naam van JHWH begint met de J, de jod, en die staat voor het element Vuur. Met de gekozen volgorde wordt de naam HJWH en dan wordt het wel echt onuitsprekelijk. Onlogische volgordes zal ik aangeven met *). En op een aantal van deze sterretjes zal ik in het volgende artikel nader ingaan.

De lijst van analogieën.

Deze lijst kan naar believen worden aan gevuld. Bijvoorbeeld met de Sterrenbeelden van de Dierenriem, de chakra’s, Probleemoplossing in fasen, hersengolflengtes… ‘De vier’ in onderlinge wisselwerking staat echter voor meer dan deze min of meer losstaande connotaties. Daarover gaat de volgende aflevering.

Noten

1. De Crowley Tarot, Evelin Bürger & Johannes Fiebig, ISBN 90 6378 374 4
2. Diverse bronnen: Vamachara door Benjamin Adamah, ISBN 9789078070443; De beeldspraak van de tarot door Adriaan Krabbendam, ISBN 90 6963 588 7. Vergelijk ook het gegeven dat de laatste kaart van de Grote Arcana om het element Aarde gaat: kaart XXI, De Wereld.
3. Vamachara –zie noot 2)
4. De vier dieren in Ezechiel 1: 4 – 14 en de Openbaring van Johannes 4: 6 – 8, zoals ze ook op de Tarotkaart Het Rad van Fortuin staan getekend. Voor liefhebbers: een variant van de vier dieren kan je vinden in Daniël 7.
5. Met de opponerende duim kan met alle vingers contact gemaakt worden, een O gemaakt worden, en zo kunnen de verschillende krachten opgeroepen en ervaren worden.
6. Hier is sprake van een Driehoek, omdat de functies Denken, Voelen en Handelen aan de hoeken van een driehoek gesitueerd staan en de Wil in het midden staat als sturend mechanisme om op een aspect te focussen en de drie op elkaar te betrekken, gericht op geïntegreerd handelen in de werkpraktijk.
7. AC = Abstract Conceptualiseren; RO = Reflectieve Observatie; AE = Actief experimenteren; CO = Concrete Ervaring. De fasen in het leerproces komen in de volgende §, samen met de leertypes uitgebreider aan de orde.