“Hekserij in Holland” – een verslag van Marije Verkerk
Op 12 april organiseerde het Instituut voor Godsdienstwetenschappen
van de Universiteit Leiden het symposium ‘Hekserij in Holland’. Het oorspronkelijke idee was dat twee heksen zouden optreden als gastsprekers voor studenten die een vak over Nieuwe Religieuze Bewegingen en New Age volgden. Dit trok echter zoveel belangstellenden, dat werd besloten om een openbaar symposium te houden. Een goede keuze; de zaal zat vol en de sprekers waren interessant en vulden elkaar goed aan.
De sprekers
De twee sprekers waren Morgana en Miranda.
Mensen die bekend zijn met hekserij zullen de eerste naam herkennen; deze hogepriesteres is een bekend gezicht in de hedendaagse (Gardneriaanse) wicca en werkzaam bij onder andere de organisatie voor paganisten wereldwijd, de Pagan Federation International (PFI) en bij het tijdschrift Wiccan Rede. Zij sprak over haar persoonlijke ontmoeting met moderne hekserij en de ontwikkelingen in de beweging vanaf de late jaren ’70 tot nu.
Miranda studeerde in 2005 af in Wereldgodsdiensten aan de Universiteit Leiden. Op dit moment is zij bezig met promotie-onderzoek naar de neo-Germaanse beweging Ásatrú. Zij kwam in haar jeugd in aanraking met hekserij en is sinds haar zestiende heks. Zij vertelde over haar weg van evangelisch christendom naar wicca, het bouwen van een altaar, de voor- en nadelen van een getatoeëerde pentagram op je arm, en haar zoektocht naar contact met het goddelijke en naar gelijkgestemden.
Morgana
Het voornaamste doel van de lezing van Morgana was om een historische schets te geven van de moderne hekserij. Deze begon in 1951, toen in Groot-Brittannië de wetgeving die hekserij strafbaar stelde werd aangepast. Gerald Gardner bracht ‘oude kennis’ samen en initieerde daarmee de moderne hekserij (of, zoals hij het zelf zag, een reconstructie van eeuwenoude hekserij). Er is discussie over de oorsprong van de ideeën en rituelen die Gardner naar buiten bracht. Een geliefde theorie is dat hij een eeuwenoude stroming, die tijdens de kerstening van Europa ondergronds ging, weer aan het licht bracht. Wetenschappelijk gezien is er weinig bewijs voor deze continuïteit.
Wel staat vast dat occulte groepen die vanaf de Renaissance ontstonden, en die tijdens de negentiende eeuw opbloeiden, hebben bijgedragen aan de hekserij. Morgana noemt wicca een ‘scavenger religion’: het neemt wijsheid en rituelen uit allerlei stromingen in zich op. Voorbeelden zijn shamanisme en animisme, maar ook antroposofie, occulte beweging The Golden Dawn en Aleister Crowley hebben hun steentje bijgedragen. Ze wijst ook op de overeenkomsten met de katholieke liturgie; veel paganistische gebruiken en goden zijn geïncorporeerd in het christendom, zoals de naamdag van Sint Johannes (24 juni) die is afgeleid van het midzomerfeest. (Oud-)vrije schoolleerlingen zullen dit ook herkennen.
Morgana kwam zelf in 1979 in contact met hekserij toen ze tijdens een vakantie in Engeland een oproep zag van een coven die nieuwe leden zocht. Dit is overigens vrij ongebruikelijk; over het algemeen is de hekserij terughoudend in het werven van leden en wordt het aansluiten bij een coven door nieuwelingen ontmoedigd. Toch ontving Morgana in datzelfde jaar haar inwijding en was zij dus wiccapriesteres. Het zou nog vijf jaar duren voor zij en haar partner (die dit proces samen met haar doorliep) zich bekwaam genoeg voelden om ook anderen in te wijden. Wel was zij direct overtuigd van het belang van wicca en zette zij zich in om de beweging te laten groeien. Ze benadrukte dat inwijding niet nodig is om de goden en godinnen te eren. ‘Als heks ben je altijd op reis, op zoek naar boodschappen van goden en natuurgeesten’. Een inwijding is hiervoor niet noodzakelijk, maar toewijding en hard werk is dat wel.
Vanaf de jaren ’80: groei en misverstanden
Tijdens de jaren ’80 en ’90 van de vorige eeuwen groeide de bekendheid van de moderne hekserij. Populaire cultuur heeft veel gedaan voor de bekendheid en populariteit onder jongeren. Morgana zei hierover dat ze het ‘prachtig’ vindt. Het heeft misverstanden en vluchtige interesse veroorzaakt, maar ook gezorgd voor serieuze geïnteresseerden.
In de eerste jaren van de 21e eeuw werd het internet steeds belangrijker. Dit zorgde voor een breed bereik maar, zo waarschuwde ze, er wordt ook veel onwaarheid verkondigd. Een voorbeeld is de schromelijke overdrijving van het aantal slachtoffers van de heksenvervolging. Precieze aantallen zijn onbekend, waarschijnlijk zit het ergens rond de 40.000. De negen miljoen die soms genoemd wordt, is dus onzinnig. Morgana was hier feller op dan ik had verwacht, maar het is in lijn met haar verklaarde liefde voor waarheidsvinding. Onwaarheid hierover doet niets om de moderne hekserij geloofwaardig te maken, is haar standpunt.
Mannen en vrouwen
Ten slotte sprak Morgana nog over de rol van mannen en vrouwen in wicca. Vaak wordt gedacht dat vrouwen, de Godin, en vrouwelijke energie dominant zijn in wicca. Dit klopt deels, maar Morgana wijst dit af; voor haar vullen man en vrouw elkaar aan en werken zij in harmonie. ‘Ik ben geen feminist,’ zei ze, ‘ik geloof in rollen voor mannen en vrouwen’, maar de één staat voor haar niet boven de ander, en in ieder mens zijn beide typen energie aanwezig. Ondanks aandringen vanuit de zaal wilde Morgana er niet aan dat de één domineert over de ander.
Er zijn wel stromingen die de patriarchale verhouding willen omdraaien en die uitsluitend vrouwen toelaten. Deze vallen met name onder de ‘Dianic Wicca’, een stroming uit de VS die een grote nadruk legt op de Godin en die zichzelf beschrijft als feministische wicca. (Over dit onderwerp zal ik nog een keer uitweiden in mijn reeks over vrouwen en religie).
Miranda
Na de pauze nam Miranda het woord.
Zij groeide op in een kleine evangelische gemeente. Na de dood van de leider viel deze gemeenschap uit elkaar. Dit vond zij eerst niet zo’n probleem, maar na enkele jaren begon het bij haar te knagen en miste zij het contact met het goddelijke dat zij in het christendom ervaren had. Enigszins verontschuldigend vertelde ze dat de film ‘The Craft’ in eerste instantie haar belangstelling voor hekserij prikkelde (dit werd beantwoord met herkenning in de zaal, in ieder geval wat betreft de waardering van de film. Hallo, jaren ’90!). Hierop volgt een periode van zoeken naar informatie en gelijkgestemden.
Heks worden: lezen, lezen, praten en lezen
In het boek ‘Hekserij’ van Vivian Crowley ontdekte Miranda haar levensbeschouwelijke thuis, via het obscure tijdschrift Daath kwam ze in contact met mensen die geïnteresseerd waren in hekserij en andere occulte stromingen. Zonder internet tot haar beschikking, maar met het verlangen om meer te weten te komen en om andere heksen te ontmoeten, nam ze contact op met de Pagan Federation en schreef ze een brief naar Morgana, waarop ze hoorde dat ze met haar 16 jaar te jong was om zich aan te sluiten. Ze bleef zich verder verdiepen in de materie.
Ook beginnende heksen die zich nu willen aansluiten worden geadviseerd om eerst meer te lezen. Dit komt voort uit de visie die Morgana eerder deze avond ook uitdroeg: heks ben je niet even voor erbij, het vereist toewijding, hard werken en veel verdieping. Enerzijds stimuleert deze aanpak serieuze kandidaten en overdachte keuzes; anderzijds laat het jonge heksen, vaak heftig worstelend met hun identiteit en keuzes, een beetje aanmodderen. Het heeft veel weg van een eerste initiatie, een proeve van bekwaamheid voor degenen die zich al op jonge leeftijd realiseren dat ze thuishoren in de moderne hekserij.
Uit de kast
De volgende stap voor Miranda was om de rest van de wereld, en met name haar ouders, te vertellen dat ze heks was. Ze vertelde hoe erg ze hier tegenop zag. Hoe ze met knikkende knieën en een informatief boek stevig in de hand geklemd de tuin inliep om haar ouders het nieuws te vertellen. Zijzelf, en waarschijnlijk het publiek met haar, verwachtte niet dat haar evangelische moeder haar heks-zijn zonder meer zou accepteren. Dat viel erg mee. Na haar ‘coming out’ besloot ze zichzelf met een ritueel toe te wijden tot de hekserij. Vanaf dat moment noemde ze zich tegenover de buitenwereld heks. Ook bouwde ze een altaar, waar ze in het begin een soort moederlijke bezorgdheid over uit (‘Niet aankomen! Daar zit mijn energie omheen, straks moet ik het weer reinigen!’). Persoonlijk vond ik het erg vermakelijk hoe ze haar jongere zelf tegelijk levendig en relativerend neerzette.
Tussen neus en lippen door vertelde ze over haar tatoeage, een pentagram op haar bovenarm. Zoals vaker het geval is bij tatoeages riep dit exemplaar veel reacties op: heksen vragen zich af of dat nou moet, zo pontificaal op de arm, satanisten merken op dat ze hem, stom genoeg, ondersteboven heeft staan, en in Egypte verwart men het pentagram met de davidsster en moet ze uitleggen dat ze niet rondloopt met het symbool van het jodendom.
Het eerste contact met echte medeheksen vond plaats toen ze een bijeenkomst van de Pagan Federation in Oudewater bezocht. Ze beschrijft haar houding op dat moment beeldend; het publiek kon duidelijk het gespannen, zenuwachtige en opgewonden tienermeisje voor zich zien dat voor het eerst andere heksen ging ontmoeten. Later bezocht ze het heksencafé in Den Haag waar ze heksen leerde kennen die op dezelfde manier als zij over hekserij dachten. Daar leerde ze ook een nieuw taboe kennen, namelijk de ongeschreven regel dat je niet zelf vraagt hoe je je bij een coven kunt aansluiten.
De vriendschap die ze in het café had opgedaan zorgde ervoor dat ze niet alleen haar geloof hoefde te beleven. Met een groepje van drie of vier heksen heeft ze jarenlang rituelen en vieringen uitgevoerd. Tegenwoordig praktiseert ze weer alleen. Na deze constatering volgde direct een open uitnodiging naar de zaal: als er nog geïnteresseerden zijn om een nieuwe groep te vormen dan moet men maar even mailen.
Nee, het is niet zoals in Charmed
Bij hekserij hoort magie. Natuurlijk, zou je misschien zeggen. Interessant was dat zowel Morgana als Miranda afstand namen van magie in de clichévorm, het aspect van hekserij dat vanzelfsprekend veel aandacht trekt en dat in de populaire cultuur wordt benadrukt. Op de vraag wat het betekende om heks te zijn, antwoordde Morgana in vrij algemene bewoordingen over ethiek, verantwoordelijkheid en volwassenheid. Magie is voor haar vooral: hard werken, zelfreflectie, en verantwoordelijkheid nemen voor de invloed die je hebt op de wereld om je heen. Wicca is de vorm waarin zij dit praktiseert, maar een boeddhist, christen, of agnost had hetzelfde kunnen zeggen. Misschien onbevredigend voor degenen die op zoek zijn naar vonkende ketels, maar dichter bij de kern van wat het betekent om heks te zijn.
Ook Miranda heeft betrekkelijk weinig op met magie. De kern van heks-zijn is voor haar het contact met het goddelijke. De jaarfeesten, rituelen en attributen zijn de uiting daarvan, de vorm waarin ze het giet, maar in essentie slechts bijzaak voor het contact met en het vereren van de goddelijke energie.
Dit kwam ook terug in haar antwoord op mijn vraag hoe ze het had ervaren om op een wetenschappelijke manier naar hekserij te kijken. Wellicht, dacht ze, is ze hierdoor minder romantisch over wicca, en hecht ze minder belang aan de juiste regels en de juiste vorm. Maar de kern is erdoor niet aangetast.
Moderne hekserij is individualistisch. Niet in de zin dat heksen solitair zijn, want covens zijn vaak zeer hecht en gezamenlijk een ritueel uitvoeren is een intieme bezigheid. Er wordt echter veel nadruk gelegd op persoonlijke verantwoordelijkheid en invulling van het geloof. Op de vraag hoe zij god ziet, gaf Miranda naast haar eigen visie nog de toevoeging dat dit voor elke heks weer anders is. Hekserij is de taal waarin zij haar geloof uitdrukt.
Dit geldt in meer of mindere mate voor bijna alle religies; het is een zeer persoonlijk onderwerp. Persoonlijke verhalen als die van Morgana en Miranda geven diepte en rijkheid aan wat anders misschien slechts theorie bestuderen en aapjes kijken is.
Overgenomen van http://marijeverkerk.wordpress.com/2012/04/13/hekserij-in-holland/ met toestemming.
Zie ook: http://nieuws.leidenuniv.nl/nieuws-2012/symposium-over-moderne-hekserij.html