Wie ooit mede gedronken heeft, herinnert zich vast wel de zalige zoetheid die over zijn of haar tong naar beneden glijdt. Mede is een alcoholische drank die middels vergisting gemaakt wordt van honing en water. Mede wordt in de volksmond ook wel honingwijn genoemd. Als je een drank met deze benaming tegen komt, moet je er trouwens wel op letten dat met honingwijn ook wel wijn wordt aangeduid waaraan achteraf honing is toegevoegd. Het alcoholpercentage loopt net zo uiteen als dat van andere wijnen. Aan het basisrecept kunnen andere ingrediënten, zoals kruiden of fruitsoorten, toegevoegd worden om verschillende smaakvariaties te krijgen, zo is er voor ieder wat wils.
Historie van honingwijn
Mede werd waarschijnlijk al eerder dan wijn gebruikt als geestverruimend middel. Waar de vroegste bewijzen voor het maken van wijn stammen uit het Mesopotamië van 7000 jaar geleden, dateert het vroegste archeologisch bewijs voor de productie van mede van ongeveer 2000 jaar eerder. In het noorden van China zijn aardewerken vaten uit deze tijd gevonden, waarin een mengsel van honing, rijst en fruit met resten van een fermentatieproces zat. (noot 1: zie: http://www.pnas.org/content/101/51/17593.full)
Binnen Europa dateren de vroegste vondsten van ongeveer 4000 jaar na de Chinese vondsten. Hierbij gaat het om mederesten die zijn aangetroffen in het karakteristieke aardewerk van de Klokbekercultuur.
De oudst overgedragen beschrijving van mede is te vinden in een van de liederen van de Rigveda, een van de heilige boeken van de Vedische traditie, een voorloper van het Hindoeïsme. De Rigveda wordt ergens tussen 1700 en 1100 voor het begin van onze jaartelling gedateerd. Een deel van de tekst luidt:
“1. Mogen de melkkoeien, die snellen naar hun doel, met goede bedoelingen tot ons komen met vloeibare zoetigheid. De zanger, lovingen uitend, roept, voor overvloedige rijkdommen, de Zeven Machtigen die vreugde brengen.
2. Met eerbied en lofuitingen breng ik voort, om kracht te krijgen, onuitputtelijke aarde en hemel. Vader en moeder, schoon van spraak, met mooie handen, mogen zij, met verrijkende faam, ons beschermen in elk gevecht.
3. Adhvaryus, maak de zoete plengoffers klaar, en breng het heerlijke helder sap naar Vāyu. God, als onze priester, wees de eerste ervan te drinken: wij geven u de mede om u vreugde te bezorgen.
4. Twee armen – de Soma’s behendige offeraars – en de tien vingers plaatsen en bevestigen de druk-steen. De sluiper heeft gegoten, schoon met zijn uitgespreide takken, de mede’s helder glinsterende sap dat zich op de bergen bevindt.
5. De Soma is voor u gedrukt, zijn geliefde, om u kracht en macht te geven en grote vreugde. Aangeroepen, doe wederkeren in uw wagen, Oh Indra, indien nodig, uw twee goedgetrainde en geliefde zwartgemaande paarden. …”
(noot 2: Rigveda, boek 5, lied XLIII, bewerking naar het Nederlands door de auteur. Naar de vertaling van Ralph T. H. Griffith, 1896)
Mede was ook bekend en werd gedronken in het klassieke Griekenland en in het Romeinse Rijk. Zo hebben verschillende Griekse en Romeinse auteurs over de heldere honingdrank geschreven. Ook bij de Kelten en Germanen werd mede gedronken. De bard Taliesin schreef omstreek het jaar 550 het lied ‘Kanu y med’, oftewel het ‘Mede-lied’. Daarnaast zijn er zowel bij de Kelten als Germanen vele verhalen bekend van strijders die in de medehal mede dronken, zoals in het Angelsaksische gedicht ‘Beowulf’ en in het Welshe ‘Y Gododdin’, die beide stammen uit de achtste eeuw. Mede werd veel gebrouwen door de Germaanse stammen. Later bleven sommige kloosters doorgaan met het maken van mede, vooral in gebieden waar geen druiven groeien. Nadat bier zijn intrede deed, werd mede langzamerhand steeds minder populair. Begrijp jij waarom?
Waarom het woord?
Ons woord mede stamt af van de Proto-Germaanse woord ‘meduz’. Dit woord betekent zowel ‘honing’ als ‘mede’. Hier vanaf stammen bijvoorbeeld ook het Engelse ‘mead’, het Scandinavische ‘mjöd’/’mjød’, het Slavische ‘med’/’miod’ en het Duitse ‘met’. Als we de afstamming nog wat verder terug zoeken, blijken ook het Poolse ‘miód’, het ‘medovina’ uit de Balkan, het Baltische ‘midus’, het Welshe ‘medd’ en het ‘maddhu’ uit het Sanskriet een zelfde oorsprong te hebben. Dit zou er dus ook al op kunnen wijzen dat de volkeren die zich lang geleden vanuit het huidige India over Europa verspreidden al voordat ze dat gingen doen een honingdrank kenden die ze mede noemden. Verder maakt het feit dat de woorden voor mede overal heel veel op elkaar lijken het natuurlijk erg makkelijk om in het buitenland een flesje (of meer) van de zoete honingwijn te bestellen.
Mede in de mythologie
Behalve in de Rigveda speelt mede ook een centrale rol in de Germaanse godenwereld. De belangrijkste vermeldingen betreffen de dichtersmede. De Proza Edda verhaalt hoe de dwergen Fjalar en Galar de god Kvasir vermoorden en diens bloed met honing mengen. Dit mengsel vergist tot de dichtersmede. Later vermoorden de twee broers de reuzen Gilling en zijn vrouw. Hun zoon Suttung gaat naar hen op zoek en vindt Fjalar en Galar. Hij bedreigt hun vervolgens dusdanig, dat ze hem de dichtersmede meegeven. Suttung verbergt de mede vervolgens midden in een berg. De god Odin krijgt hier lucht van en beslist dat hij de dichtersmede voor zichzelf wilt hebben. Met een list komt hij in dienst van Suttungs broer Baugi, in ruil voor een slok van de dichtersmede. Wanneer Odin zijn werkzaamheden met goed gevolg heeft afgesloten, boort Baugi een gat in Suttungs berg. Odin verandert zich in een slang en kruipt door het gat. Hier blijft hij drie nachten bij de bij de mede wakende Gunnlöd. Gedurende elke nacht kan hij een vat dichtersmede leeg drinken. Vervolgens verandert de god zich in een adelaar en vliegt weg met de mede. Tijdens zijn vlucht nadert Suttung hem zo, dat hij enkele druppels van de dichtersmede morst. Door dit ‘dichtersdeel’ krijgt ook de mensheid dichterlijke gaven. Aangekomen in de godenstad Asgard wijdde Odin de dichtersmede aan de andere goden en diegenen der mensheid die bedreven zijn in de poëzie. Zo staat elk moment van dichterlijke inspiratie gelijk aan een slok uit de ketel met dichtersmede. Tevens was mede ook de uit de uiers van de geit Heidrun komende drank die de gevallen strijders in Odins hal Walhalla geschonken kregen.
In de mythologie van de Britse eilanden wordt gewag gedaan van een rivier van mede die door het Keltische paradijs stroomt. (noot 3: Robert Gayre, zoals aangehaald op http://www.thehomebrewstore.com/meadhis.htm.
De Griekse goden nuttigden ambrosia en nectar, dranken gemaakt uit honing. Aan deze mede dankten de goden hun onsterfelijkheid. (noot 4 : http://www.ambrosiasociety.org/ambrosia__nectar.html
Bronnen:
– Wikipedia, “Mede (drank)” – http://nl.wikipedia.org/wiki/Mede_(drank)
– Wikipedia, ‘Mead’ – http://en.wikipedia.org/wiki/Mead
– Ofer Bar-Yosef, ‘Fermented beverages of pre- and proto-historic China’, artikel op PNAS, 2004 – http://www.pnas.org/content/101/51/17593.full
– Ralph T. H. Griffith (vert.), “The Rig Veda”, 1896 – http://www.sacred-texts.com/hin/rigveda/index.htm
– Wikipedia, “Mead of poetry” – http://en.wikipedia.org/wiki/Mead_of_poetry
– ‘A friend in mead…’ – http://www.thehomebrewstore.com/meadhis.htm
– The ambrosia society.org, “ambrosia and nectar” – http://www.ambrosiasociety.org/ambrosia__nectar.html
Met dank aan Draak, zie ook: http://www.debaldadigebij.nl/mede.html en http://www.homebrewtalk.com/wiki/index.php/Mead.
In het boek ‘Amerikaanse Goden’ van Neil Gaiman drinkt de hoofdpersoon een glas mede dat ‘Wednesday’ hem aanbiedt, waardoor ze een verbond sluiten.
Heeft het die functie nog in de wereld?