Ogham, magisch Keltisch alfabet

Over de oorsprong van de Ogham zijn meerdere theorieën, maar het meest waarschijnlijk is dat een ouder systeem om getallen aan te geven is aangepast om schrijfletters te vormen op basis van het Romeinse alfabet.
Dat de Ogham haar letters verdeelt in eenheden van vijf maakt een oorsprong als cijfertekens waarschijnlijk omdat vijf in veel culturen de gebruikte teleenheid was (5 vingers, 5 tenen). Een andere aanwijzing is dat de medeklinkerreeks HDTCQ de getallen een tot en met vijf weergeeft: Huathid 1, Da 2, Tri 3, Cethair 4 en Cuig 5 (de C in cuig wordt uitgesproken als een Q). In iedere geval is uit de middeleeuwen bekend dat oghamtekens werden gebruikt om aantallen weer te geven.

De Ieren waren uiteraard bekend met het gebruik van het schrift in het door de Romeinen bezette Groot-Brittannië en hoewel ze zelf een orale cultuur hadden zullen ze best de voordelen van de schrijfkunst ingezien hebben. Dit zal de reden zijn geweest om op basis van het Romeinse alfabet eigen schrifttekens te ontwikkelen: de Ogham.

Het Romeinse alfabet telde 18 letters (ABCDEGHILMNOQRSTVZ) waarbij de V werd uitgesproken als U of W. Om dit alfabet in overeenstemming te brengen met het ogham-telsysteem dat gebaseerd was op eenheden van vijf werden er nog twee letters toegevoegd, de F en de dubbele NG, zodat het totaal op 20 kwam. Deze werden vervolgens verdeeld in een groep van vijf klinkers en drie groepen van vijf medeklinkers. Zo’n groep ogham tekens heet ‘aicme’ (familie), een oghamteken zelf heet ‘fid’ (meervoud ‘feda’) wat bos betekent. Van de lijnen waaruit elk fid is samengesteld heet de verticale basislijn ‘druim’ (rand of rug) en de horizontale of schuine lijnen ‘flesc’ (twijg).
Later, tussen de negende en twaalfde eeuw, is aan de vier bestaande aicme nog een vijfde groep van vijf samengestelde letters toegevoegd, namelijk de klanken Ea, Oi, Ui, Io en Ae. Deze klanken hebben in het geschreven en gesproken Iers van die tijd weinig nut en het is dan ook niet duidelijk waarom ze aan het oorspronkelijke ogham-alfabet zijn toegevoegd. Een theorie is dat dit is gedaan om de Ogham te laten corresponderen met de 25 snaren van een harp. Het klinkt logisch, maar we weten het niet zeker. Deze laatste groep wordt ‘forfeda’ genoemd en wijkt ook qua uiterlijk sterk af van de oorspronkelijke oghamtekens.

De Ogham in de Middeleeuwen

Na de achtste eeuw werden er geen stenen met ogham-inscripties meer opgericht en werd door de opkomst van het Christendom met zijn kloosters het gebruik van ons huidige, Latijnse, alfabet om te schrijven ook in Ierland algemeen gangbaar. Toch raakte het ogham-alfabet niet in onbruik. In de bardenscholen van Ierland, Wales en Schotland waar dichters als barden en fili tot in de 16e eeuw werden opgeleid bleef het ogham-alfabet in gebruik en het duikt dan ook regelmatig op in middeleeuwse manuscripten waarvan de In lebor Ogaim (het Boek der Oghams) uit de zestiende eeuw en de Auraicept na n-Éces (Basisboek voor Wetenschappers) uit de twaalfde eeuw de belangrijkste zijn.

De Auraicept na n-Éces is een lesboek voor dichters waarin met behulp van de ogham de grammatica en de dichtkunst in de Ierse taal worden uitgelegd. De In lebor Ogaim is daarentegen een boek dat de ogham als hoofdonderwerp heeft en dit alfabet in al haar aspecten uitgebreid behandelt. Er komen verschillende schrijfwijzen van de ogham in aan bod, varianten met meer of minder letters, de ogham als muziekschrift, ogham-geheimschriften en zelfs twee varianten van ogham als gebarentaal.
Er worden een aantal systemen beschreven waarin de ogham gebruikt wordt om aantallen tot vijf weer te geven. Zo is er bijvoorbeeld de ‘honden-ogham’ waarbij de B aicme voor waakhonden staat en de oghams B, L, F, S, N 1 t/m 5 waakhonden weergeven. De aicmes H, M en A staan respectievelijk voor jachthonden, herdershonden en schoothondjes. Vergelijkbare systemen zijn er voor onder meer koeien en waterbronnen.

Want dat de ogham door de oude Kelten gebruikt werd voor divinatie en magie staat wel vast. Er zijn in de mythologie meerdere verwijzingen naar magie en divinatie met behulp van de ogham. In de In lebor Ogaim staat zelfs een divinatiemethode beschreven om met de ogham op basis van de naam van de moeder het geslacht van een ongeboren kind te bepalen. Magie wordt in de middeleeuwse manuscripten niet expliciet beschreven maar komt in de mythologie regelmatig voor.

Tegenwoordig wordt de ogham vooral gebruikt om mee te divineren. Het is vrij eenvoudig om zelf een ogham divinatieset te maken. Je kunt alle 25 bomen van het ogham alfabet zoeken, er een takje afsnijden en daar het bijbehorende oghamteken in kerven of 25 takjes van een boom nemen, bijvoorbeeld taxus of hazelaar, en daar de oghamtekens op kerven. Wie dat teveel werk vindt kan ook een kant en klare set aanschaffen. Er zijn meerdere sets te koop met oghamhoutjes, oghamstenen of oghamkaarten met meestal een goede beschrijving van de betekenis van de oghamtekens en gebruiksaanwijzing erbij. Zelf gebruik ik de ogham echter niet voor divinatie maar alleen voor magisch werk. Hierover zal ik in de rest van dit artikel dan ook wat meer vertellen, maar eerst volgt een uitleg over de betekenis van de oghamtekens bij divinatie en magie.

Betekenis van de ogham

De betekenis van de verschillende tekens van de ogham bij divinatie en magisch werk wordt afgeleid uit enerzijds de middeleeuwse bronnen, inclusief de Keltische mythologie, en uit de eigenschappen, verhalen en folklore van de bomen en struiken die met de ogham zijn verbonden. Om de betekenis van alle 25 oghamtekens te beschrijven is dit artikel te kort, maar als voorbeeld beschrijf ik hier de betekenis van het oghamteken Coll wat uitgebreider.

De boom die bij Coll hoort is de Hazelaar, een inheemse boom of struik met rode of gele katjes die in het najaar eetbare, lekkere noten geeft. Het hout wordt gebruikt voor wandelstokken, voor hekken en staken en om meubels te verfraaien. In het verleden werden van hazelaarhout ook speren en pijlen gemaakt. Hiernaast werden hazelaartakken van oudsher in heel Europa gebruikt om wichelroedes van te maken. Deze waren vooral om waterbronnen op te sporen maar werden ook gebruikt om verloren voorwerpen terug te vinden, schuldigen van een misdrijf aan te wijzen en heksen te ontmaskeren. Dit verband van de hazelaar met verborgen kennis zien we ook in de mythologie weer terug.
De Hazelaar komt in de Keltische (Ierse) mythologie naar voren als een boom die wijsheid geeft. Ergens in de Andere Wereld bevindt zich een heilige bron waar negen Hazelaars omheen staan. De noten van deze bomen bevatten alle wijsheid, kennis en inspiratie van de wereld en als zij vallen komen ze in de bron terecht waar ze worden opgegeten door de heilige zalmen die daar zwemmen. Niemand mag van deze bron drinken of van de zalmen eten. In de ene mythe doet de godin Boann, de vrouw van Segais, de bewaker van de bron, dit toch en als straf overstroomde de bron en vormde het beginpunt van vijf rivieren. Boann verdronk in een hiervan en deze werd naar haar vernoemd, de Boyne. Een andere mythe vertelt hoe de Ierse held Finn Mac Cool (‘zoon van de Hazelaar’) eens een druïde ontmoette die bij een bron een zalm zat te bakken. Hij vroeg Finn op de zalm te letten terwijl hij meer hout ging sprokkelen en verbood Finn van de zalm te eten. Toen spatten er drie druppels heet vet van de zalm op Finns duim en om deze te koelen stak hij de duim in zijn mond. Hiermee ontving hij alle kennis, wijsheid en poëtische inspiratie en deze gebruikte hij later om zijn vijanden te slim af te zijn en te verslaan. Kennis, wijsheid en inspiratie zijn in de Keltische mythologie geschenken van Awen, de stromende geest.

Al deze associaties, eigenschappen, mythen en folklore bepalen samen de betekenissen van de ogham Coll en de bijbehorende boom Hazelaar voor divinatie en magie. In het overzicht hieronder heb ik deze voor Coll samengevat in de trefwoorden Awen, wijsheid, divinatie en inspiratie die voor mij de wezenlijkste betekenissen zijn.

Ook voor de andere oghamtekens staat de belangrijkste betekenis in een aantal trefwoorden in het overzicht vermeld. Wie de betekenis van de oghamtekens wat dieper en uitgebreider wil bestuderen kan terecht bij de boeken die in de literatuurlijst genoemd worden en bij de handleidingen bij de verschillende oghamsets die in de handel zijn. Nu doen we het even hier mee.

Het gebruik van de ogham bij magisch werk

Uit de mythologie blijkt dat de ogham eigenlijk altijd is gebruikt bij het bedrijven van magie; door de oude Kelten en hun druïden, maar ook door hedendaagse druïden en heksen. In het laatste deel van dit artikel beschrijf ik nog hoe ik de ogham gebruik om mijn magische spells of spreuken op te schrijven en hoe ik ogham talismans teken en gebruik.

De eenvoudigste manier waarop ik de ogham gebruik bij magisch werk is door het als alfabet te gebruiken waarin ik mijn spells/spreuken opschrijf. Ik gebruik bij magisch werk vaak spells en die schrijf ik ook geregeld op. Soms gewoon op een stukje papier dat ik dichtvouw en als talisman bij me draag, soms verwerk ik een opgeschreven spell in een mandala en soms schrijf ik hem op een voorwerp.

Hierbij schrijf ik de eerste letter van elk woord in ogham op een doorlopende basislijn. Aan het uiteinde zet ik het symbool van mijn sterrenbeeld, of dat van het sterrenbeeld van de persoon waarvoor de spell bedoeld is. Of schrijven van boodschappen in ogham door alleen de eerste letter van elk woord te schrijven ten tijde van de oude Kelten ook al gedaan werd is niet zeker maar wel waarschijnlijk. Het ogham-alfabet is niet echt geschikt om lange teksten mee te schrijven en dit zou een goede manier zijn om langere boodschappen toch overzichtelijk op te schrijven. Verder zijn er een aantal oghamteksten op stenen en in manuscripten bekend die een reeks willekeurige letters lijken te zijn en geen woorden vormen. Het is heel goed mogelijk dat deze letters helemaal niet willekeurig zijn maar de eerste letters zijn van de woorden van een zin.

Bij het opschrijven van spells gebruik ik de ogham alleen als alfabet, de magische betekenis van de oghamtekens en bijbehorende bomen en andere correspondenties is hierbij niet relevant. Wel kerf ik soms spells in een boomtak en dan zoek ik bij voorkeur wel een tak uit van een boom die past bij het doel van de spell. Deze tak laad ik tijdens een ritueel op en laat hem daarna in het bos achter.

Voor andere vormen van magie is de magische betekenis van de ogham juist wel heel belangrijk. Zo maak ik soms talismans met behulp van de ogham en hierbij neem ik drie of vier oghams die qua betekenis goed aansluiten bij het doel dat ik met mijn magie wil bereiken en ik combineer deze tot één teken, een talisman of bind-ogham.