De magie van verhalen

Ik denk dat de werking van dit archetype sterker is als je de verhalen erbij kent en in de cirkel vertelt. Dat versterkt de ‘heksensfeer’ van de coven en de rituelen en de ‘heksenidentiteit’ van de covenleden. Bovendien zijn de traditionele verhalen over heksen vaak al heel oud en bevatten ze veel informatie over de heksentraditie door de eeuwen heen die ook voor moderne wicca’s en heksen interessant en bruikbaar kan zijn.

Zo beargumenteert mijn collega-verteller Abe van der Veen op basis van Nederlandse heksenverhalen dat heksen veelvuldig gebruik maakten van een techniek waarbij de geest hun slapende lichaam verliet om met andere heksen feest te vieren of magie te bedrijven. Er zijn veel verhalen waarin verteld wordt hoe een lichtje of een klein dier als een bij uit de mond van een slapende heks tevoorschijn komt en daar later ook weer naar terugkeert. Andere verhalen vertellen hoe een heks in de problemen komt als haar slapende lichaam verplaatst wordt of als de mond wordt toegedekt.

Een man die zijn vrouw van hekserij verdacht probeerde haar ’s nachts toen ze vast lag te slapen wakker te maken. Dat lukte hem niet. Hij heeft haar toen slapend naar een andere kamer gebracht en bleef daar afwachten wat er zou gebeuren. Tegen de ochtend hoorde hij gekreun en gekerm in de slaapkamer alsof zijn vrouw zich niet goed voelde, alleen die lag daar niet. Hierop heeft hij zijn slapende vrouw teruggebracht en met een diepe zucht ontwaakte ze. ‘Dat moet je nooit meer doen, ik had bijna niet terug kunnen komen.’

Na uittreding zou de geest van een heks zich vliegend verplaatsen. Vaak worden heksen voorgesteld als vliegend op een bezemsteel maar in de volksverhalen vliegen ze ook met boterkommen, braakbalken (een stuk gereedschap voor de productie van linnen), eierschalen en vaak zeven. Een zeef zou dan symbool kunnen staan voor de gaten en poorten in de menselijke aura waardoor de geest het lichaam kan verlaten. Ook de beruchte heksenzalf waar heksen zich mee in zouden smeren om te kunnen vliegen/uit te treden komt in de volksverhalen geregeld voor.
Hiernaast zien we in veel verhalen dat heksen zich in dieren veranderen als ze ’s nachts ronddolen, waarbij vooral katten en hazen veel voorkomen.

Een molenaar had het probleem dat zijn knechten nooit langer dan een paar dagen voor hem wilde werken. Daarna vluchtten ze weg omdat ze bang werden van de troep zwarte katten die ’s nachts regelmatig rond de molen dansten. Op een gegeven nacht was de man het helemaal zat, hij hing een ketel water boven het vuur en wachtte tot het kookte. Toen nam hij een po, schopte die vol kokend water en gooide dat naar de katten. Deze stoven hierop krijsend alle kanten uit. De volgende morgen zag hij dat zijn vrouw haar arm verbrand had.

Heksen staan in volksverhalen bekend als de aanstichters van allerlei onheil zoals het zuur worden van melk, het mislukken van het boterkarnen, het ziek worden van vee en het overlijden van kinderen. Op zich allemaal veel voorkomende problemen in die tijd waar best een redelijke verklaring voor te bedenken is, maar waar Abe ook een andere verklaring voor heeft. De geest van heksen die is uitgetreden heeft levenskracht nodig om te kunnen leven buiten het lichaam en haalt deze uit melk, boter, vee en kinderen.

In een Betuws dorp lukte het boterkarnen alsmaar niet, er was hekserij in het spel. De boerin liet toen de karnton en de karnstop insmeren met zout en daarna kon er zonder problemen weer boter gekarnd worden.

Wat kun je als moderne heks nou met deze informatie uit volksverhalen? Nou, het zou je kunnen inspireren om te gaan oefenen met uittreding en astrale projectie bijvoorbeeld of om voorzichtig te experimenteren met vliegzalf of andere bewustzijnverruimende middelen op natuurlijke basis.

Verder worden in de verhalen over heksen veel verschillende technieken en methoden voor het bedrijven van magie, divinatie en healing genoemd die best de moeite van het uitproberen waard zijn. Daar ga ik nu niet verder op in omdat veel hierover al in mijn artikel ‘Heksen in het Volksgeloof’ beschreven is. Maar verhalen over heksen en magie kunnen op meer manieren leerzaam zijn dan alleen als ‘magisch handboek’ voor traditionele technieken, ze kunnen ook gebruikt worden om de meer ethische kanten van het heks-zijn en magie aanschouwelijk te maken. Zo vertelt shamane Linda Wormhoudt in haar boek het volgende verhaal over de risico’s van het gebruik van magie.

Lang geleden was er een Noorse vrouw die getrouwd was met een bullebak van een kerel. Hij was grof, lomp, gewelddadig en behandelde haar als voetveeg. Ze wilde dolgraag van hem af en trouwen met zijn knappe, zachtaardige broer. Op een dag rook ze haar kans. Beide broers werden door de koning onder de wapenen geroepen en moesten ten strijde trekken. De vrouw had nog net genoeg tijd om voor beiden een hemd te weven. In het hemd voor haar man weefde ze boze runen en ze bad tot Odin de drager van het hemd tot zich te roepen. In het hemd voor haar mans broer weefde ze beschermingsrunen en ze bad tot Freya dat ze de drager van dit hemd voor de rest van haar leven als echtgenoot mocht hebben. Na de strijd keerde echter alleen haar gehate echtgenoot terug en diens broer bleek in de strijd gevallen te zijn. Ze hadden net voor de slag van hemd gewisseld.

De moraal van dit verhaal is duidelijk: denk goed na voor je met magie aan de slag gaat. Deze boodschap kun je natuurlijk ook zonder verhaal brengen, maar verhalen maken een les of advies veel aanschouwelijker en spreekt niet alleen op verstandelijk niveau tot de luisteraar maar komt ook op emotioneel niveau binnen.

Maar niet alleen heksenverhalen kunnen binnen wicca en hekserij gebruikt worden; ook mythen hebben volgens mij een zinvolle plaats in wicca. Een goed verteld verhaal heeft hetzelfde effect als een pathworking, een geleide visualisatie; het laat de luisteraars het verhaal intens meebeleven door middel van beelden, geluiden, geuren en emoties. Het vertellen van mythes zou een waardevol en leuk meditatief moment tijdens rituelen kunnen zijn. Een ritueel voor Pan of Odin zal zeker in kracht toenemen als hierin ook mythen over deze goden verteld worden. De mythe van Demeter en Persephone zou passend zijn bij een Ostara- of Mabon-viering en een mythe over de Morrigan bij een Samhain-viering.

Op de avond van Samhain gaat Dagda, de leider van de Thuata de Danaan, naar de rivier Unius om de Morrigan te bezoeken. Hij vindt haar terwijl ze wijdbeens over de rivier staat te wassen, met een voet op elke oever. Dagda vraagt haar om hulp bij de komende strijd tegen de Fomorians en de Morrigan belooft alle magiërs van Ierland de koning van de Formorians, Indech, te laten vervloeken zodat het bloed uit zijn hart en nieren zal wegstromen en hij zijn moed zal verliezen. Na de strijd offert de Morrigan twee handen vol bloed van koning Indech in de rivier.

Als slot van dit artikel wil ik er nog op wijzen hoe verhalen ons dieper kunnen verbinden met de plek waar we wonen, de aarde onder onze voeten. Ik heb in mijn boekenkast ongeveer een meter boeken met Nederlandse en Vlaamse volksverhalen staan, dit zijn oude verhalen over mensen die ooit in onze streken gewoond en geleefd hebben, verhalen over veldslagen, ridders en struikrovers, verhalen over spoken en geesten, heksen en duivels, over reuzen, kabouters, witte wieven, nekkers, nixen, weerwolven, dwaallichtjes en allerlei andere natuurwezens. Deze verhalen gaan over heilige bronnen en bomen, over vervloekte poelen en heidense bloedstenen. Ze zijn van generatie op generatie doorverteld en geven een prachtige kijk in de ziel van het land en haar bewoners door de eeuwen heen.

Langs de weg van Ruurlo naar Vorden ligt een grote heuvel waar urnen in gevonden zijn. Deze heuvel heet de ‘kattenbelt’, hier kwamen de heksen vroeger samen om te dansen en feest te vieren.

In het bos bij Rheden ligt de bloedsteen, hier zouden de heidenen vroeger mensen geofferd hebben. Als je er bij volle maan met een speld in prikt dan gaat de steen bloeden.

Rond het Aamsveen bij Enschede gebeuren vreemde dingen. Aan de rand van een diepe poel daar is regelmatig een wit wief te zien dat zit te spinnen en op de bodem huist de ziel van een jager die het gewaagd heeft om op kerstavond op hazenjacht te gaan. Als straf hiervoor moet zijn ziel rusteloos verblijven op de bodem van de poel totdat iemand al het water er uit schept met een vingerhoedje.

Op het Spaanse Zand bij Lunteren waart ’s nachts een witte zeug met negen biggen rond.

Kennis van deze verhalen en het vertellen ervan zijn een krachtige manier om je als heks (bard, druïde, sjamaan of ander slag pagan) te verbinden met de ‘spirit of place’ en er mee samen te werken. Verhalen zijn niet voor niets aan een bepaalde plek verbonden, het zijn vaak plaatsen waar iets afwijkends in het landschap was zoals een (graf)heuvel, een diepe poel of een bijzondere boom; plekken met een energie en uitstraling die ‘anders’ was. Mensen die hier gevoelig voor zijn voelen dit aan en/of hebben bijzondere ervaringen en ontmoetingen op dit soort plekken en zo ontstaan verhalen over een plek. Die verhalen op hun buurt versterken de afwijkende energie en uitstraling van een plek nog meer. Voor heksen en andere pagans zijn dit soort ‘andere’ of magische plekken erg interessant.