Is wicca het antwoord op de vraag?

Wat was de vraag waarop wicca het antwoord was? En is wicca op dit moment het antwoord op de vraag die jij als zoekende, als beginner, hebt?

Wat maakte dat wicca ontstond? De vraag is niet zozeer uit welke elementen wicca is ontstaan, wat de geschiedenis ervan is. Daar hebben Ronald Hutton¹ en Philip Heselton² al uitgebreid onderzoek naar gedaan, en zie ook het artikel over vrijmetselarij en wicca in dit nummer. De vraag die ik hier stel is meer waaróm wicca is ontstaan. Waarom was er op een moment in de geschiedenis behoefte aan? Wat zochten mensen? Wat was de vraag waarop wicca het antwoord was? Misschien was de vraag niet bewust en werd die daarom niet concreet gesteld. Je kunt niet altijd formuleren wat je mist, maar herkent het wel als het aangeboden wordt. En een tweede vraag: is wicca het antwoord op wat jij zoekt, de lezer in 2018 die net hoort van wicca?

Sommige ontwikkelingen kun je pas achteraf verklaren, of zelfs maar zien. Terugkijkend zie je de grote lijnen. Er is niet altijd een duidelijke start te vinden van een beweging, niet een voortrekker aan te wijzen die het initiatief nam. De tijd was er blijkbaar rijp voor. Zoals de jaren 1960 ineens de tijd bleken te zijn van hippies en flower-power, maar ook van verzet tegen het gezag dat daarvoor als vanzelfsprekend was geaccepteerd. Nu ‘ineens’ wilden mensen meer zeggenschap. Ze wilden invloed op hun eigen leven, mee-bepalen wat het beleid was op school, in hun werk en in de politiek. ‘Ineens’ tussen aanhalingstekens, want de meeste bewegingen komen een aantal keren op. Zoals ook het feminisme in ‘golven’ kwam, waarbij de vrouwenstrijd eerst ging om het kiesrecht en toegang tot hoger onderwijs, en later om het recht op betaald werk en deelname aan het maatschappelijk leven. En nu gaat het bijvoorbeeld om migrantenvrouwen.

In de jaren ’60 en ’70 kwamen een paar dingen bij elkaar die waarschijnlijk een rol hebben gespeeld in de populariteit van wicca. De hippies, de vrouwenbeweging en de milieubeweging die ook in die tijd opkwam, na het verschijnen van het rapport³ van de ‘Club van Rome’. Misschien kan een wetenschappelijk onderzoeker het een keer in kaart brengen en conclusies verbinden aan zijn of haar waarnemingen. In eerdere perioden kwamen natuurlijk ook dingen tegelijkertijd voor die elkaar soms beïnvloedden. Wikipedia biedt mooie overzichten van belangrijke gebeurtenissen en trends per decennium in de twintigste eeuw. Die golden voor de maatschappij als geheel. Voor een individu kunnen andere gevallen van synchroniciteit een rol spelen. Voor Gerald Gardner bijvoorbeeld dat er een koffer met magische voorwerpen op zolder stond, dat hij in Azië nog bestaande vormen van natuurreligie leerde kennen en dat hij terug in Engeland mensen leerde kennen die zich met magie en religie bezighielden. En waarin hij een bijna verdwenen vorm herkende van een Europese natuurreligie, zijn motief om zich ermee bezig te houden. Heel kort samengevat: na zijn inwijding schreef hij een boek onder pseudoniem, en na het afschaffen van de wet tegen hekserij⁴ twee boeken onder zijn eigen naam. En daarna bleek dat er meer mensen behoefte hadden aan wat Gardner had beschreven.

Voor mij zijn de jaren ’60 en ’70 het meest bepalend geweest in mijn leven, en daaruit kwam mijn vraag voort waarop wicca het antwoord was. Je herkent dat vast in mijn profiel, onder dit stuk. In die periode kwam wicca tot bloei als beweging voor veel meer mensen dan de paar die er toevallig mee in aanraking waren gekomen in eerdere decennia. Om in de jaren ’80 en ’90 een nieuwe belangstelling te krijgen onder nieuwe groepen geïnteresseerden, maar nu loop ik op de zaken vooruit.

Toen Gardner in de jaren ’30 wicca leerde kennen, was het een heel besloten gemeenschap. Hij werd eerst ingewijd, en kreeg daarna pas de informatie die hij zocht, of meer de bevestiging van wat hij al vermoedde. Ik vraag me af hoeveel er op schrift stond. Het was een ‘oral tradition’, een beweging waarin de kennis mondeling werd doorgegeven, en door eraan deel te nemen. In de eerste jaren schreef Gardner het woord ‘wica’ met één c. Je was ‘of the wica’, van de wica/wicca. Wijst dat erop dat Gardner het woord eerst alleen maar hoorde van zijn inwijders, zijn groepsleden? Het woord ‘wicca’ met dubbel c is het oud-Engelse woord voor (mannelijke) heks. Was de uitspraak van dat oude woord niet met een tsj-klank, zoals het huidige Engelse woord ‘witch’, heks?

In de tijd van Gardner was wicca echt een inwijdingstraditie, zoals die nog steeds bestaat, maar nu zijn er veel meer opties. Groei gaat langzaam als je persoonlijk mensen moet kennen die je toegang kunnen geven, en als de verspreiding gebeurt door het groeien van een groep, waarna een deel afsplitst tot een nieuwe groep. Het ging zo langzaam, en er was zo weinig van over (voor zover hij wist), dat Gerald Gardner dacht dat het zou uitsterven en daarom zijn eerste boek schreef dat uitkwam in 1939. Daarna had Europa wel andere dingen om zich mee bezig te houden, maar in de jaren ’50 veranderde de zaak. De Witchcraft Act werd afgeschaft vanuit de gedachte dat er geen heksen bestaan, maar toen het niet meer verboden was, stonden er individuen en groepen op die claimden heks te zijn. Gardner met zijn boeken, maar ook anderen. En dat trok de aandacht van de media. En van een hele stroom zoekenden, die wicca herkenden als wat zij zochten en die zich meldden bij die heksen die zich in de openbaarheid hadden begeven. De geest was uit de fles, en liet zich niet meer terugduwen.

De grote toestroom kon niet worden opgevangen door de bestaande kleine groep heksen. En waar een gat in de markt is, vult zich dat meestal snel op, en niet alleen door ter-zake-kundigen. Er is altijd wel iemand die eraan wil verdienen, of die een kans ziet andere persoonlijke behoeften te kunnen vervullen, door zich uit te geven voor waar vraag naar is. Doreen Valiente, die als priesteres naast Gardner een grote rol had gespeeld in het op schrift stellen van wicca, wilde oprecht zoekenden ter wille zijn die geen integere groep konden vinden. Zij publiceerde een ‘liber umbrarum’, een boek der schaduwen, met instructies hoe je zelf een groep kon vormen in wicca-stijl, in het boek Witchcraft for Tomorrow. Raymond Buckland publiceerde een boek over Seax-wicca, waarmee zoekenden ook zelf aan de slag konden. En ineens had je mensen die ‘wicca’ waren zonder ooit te zijn ingewijd, maar wel toegerust met goede informatie. En mensen die een vorm van religie bedreven die zij hekserij noemden. Voorheen was hekserij een term die vooral negatief werd opgevat. Heksen waren in het oog van het publiek mensen die magie gebruikten om kwaad te doen. Dat hekserij als positief werd benoemd, was vooral te danken aan wicca en aan Gardner die daarmee als eerste naar buiten kwam.

Naast wicca kwamen ook druïdisme, sjamanisme en de Noordse/Germaanse stroming asatru onder de aandacht van een breder publiek, en er ontstonden tussenvormen zoals Druidcraft. Heksen gebruiken technieken uit sjamanisme; druïden en heksen kennen nu beide acht jaarfeesten; naast de sjamaan die bekend is uit inheemse culturen bestaat er nu in de moderne maatschappij de sjamanist; en je ziet in asatru sumbels (drinkrituelen) waarbij de deelnemers in een cirkel staan in plaats van in een vierkant. En over dit alles werden boeken geschreven, er werden weekenden georganiseerd, en de media bleven belang stellen in deze ‘vreemde vogels’. Geen krant of tijdschrift en geen tv-programma of er werd wel een heks in geïnterviewd, of een ‘deskundige’ die het fenomeen mocht verklaren.

In de jaren ’80 en ’90 was het een aantal jaren echt een hype, nadat de boeken uitkwamen van Vivianne Crowley, Phyllis Curott en Susan Smit. Juist deze boeken, en interviews, zorgden voor een toestroom van geïnteresseerde vrouwen. En nadat de boekenreeks ‘Wicca’ van Cate Tiernan (fictie) verscheen, en een aantal films (The Craft, Practical Magic) en televisieseries (vooral Charmed, maar ook ‘Buffy the vampire slayer’) hekserij/wicca als hoofdonderwerp of bijverschijnsel toonden, kwamen de jongeren. Maar niet meer altijd naar covens en wicca als inwijdingstraditie. Inmiddels waren er ook groepen heksen actief die wicca als achterhaald zien, of juist als een moderne stroming waar zij hun wortels claimen in het verre verleden. (Een gebruik dat bekend is van nieuwe religieuze groeperingen door de eeuwen heen en over de hele wereld, wicca niet uitgezonderd.) Inmiddels is ‘hekserij’ een volwaardige stroming aan het worden naast wicca en eclectische hekserij. In die laatste stroming komen meer elementen uit wicca voor, en het wordt vaak ook wicca genoemd door de beoefenaars ervan, hoewel ze niet zijn ingewijd in de inwijdingstraditie wicca. Voeg aan dit alles internet toe, waar iedereen zelf informatie kan plaatsen en contact kan zoeken met iedereen, en je ziet een compleet nieuw landschap.

Wat zoeken mensen als ze met wicca in aanraking komen? Dat is heel verschillend, ook binnen een periode en zelfs binnen één coven kan dat erg uiteenlopen. Ik noem een aantal motieven die ik ken: in een maatschappij die erg op wetenschap en techniek is georiënteerd, zelf op zoek zijn naar het mysterie. In de stad wonend behoefte hebben aan een relatie met de natuur, niet alleen om je heen, maar ook in jezelf. Iets willen doen met je religieuze gevoelens; zelf contact willen leggen met het goddelijke – zelf priester(es) zijn; tovenaar willen zijn. In een besloten groep willen kunnen werken met energie, of daarmee willen experimenteren en meer willen leren. Samen de jaarfeesten vieren, omdat een feest in je eentje minder feestelijk aanvoelt. Willen leren werken met magie, en gebruik maken van magische technieken. Als man op zoek zijn naar het vrouwelijke, naar de Godin. Als vrouw zelf een leidende rol willen hebben op religieus gebied. Moeder Aarde willen helpen.

Dit zijn allemaal vragen waarop wicca het antwoord kan zijn. Juist de – tamelijk verborgen – inwijdingstraditie. Wicca is niet het enige antwoord, maar je komt er misschien juist mee in contact omdat het past bij wat jij zoekt. Het is niet de makkelijkste weg. Je krijgt er geen spoedcursus of voorgekookte antwoorden. Wicca is niet het enige antwoord, maar je komt er misschien juist mee in contact omdat het past bij wat jij zoekt. Het is geen snelle of gemakkelijke weg. De kans is groot dat je geholpen wordt zelf de antwoorden te vinden op je vragen, in plaats van dat iemand anders het voor je invult. Als je begint met een sport, moet je spieren kweken. Een muziekinstrument leren bespelen vergt veel oefening. In wicca is het niet anders: pas door het te doen, word je er goed in. Als dat je aanspreekt, en als je bereid bent om er zelf tijd en aandacht aan te besteden, dan is wicca misschien jouw pad. Dan heb je misschien iets aan de gegevens van contactpersonen en heksencafés onder het tabje Adressen hierboven. Of aan al de artikelen die hier al aangeboden worden (klik bijvoorbeeld eens op het woord ‘beginners’ onder dit artikel). Kijk eens rond, en misschien tot ziens!