Het toverstafje doorgeven: hoe leer je (iemand) een heks te worden?

Als je iemand opleidt in wicca, wat geef je dan door? Is het bepaalde kennis? Zijn het specifieke rituelen? Of een manier om dingen te doen? Is het voor iedereen hetzelfde of verschilt het van persoon tot persoon en van coven tot coven? Dit artikel focust niet zozeer op het doorgeven van de traditie, maar op hoe je mensen voorbereidt om deel te nemen aan de traditie.

Als je naar school gaat, is er in de meeste gevallen een lesprogramma. Van tevoren is al duidelijk wat je er komt leren. Er kunnen verschillende richtingen zijn, maar voor elk van die richtingen staat vast wat je aan het einde minimaal aan kennis moet hebben opgedaan. Er wordt getoetst of je over die kennis beschikt, en als dat het geval blijkt, krijg je een diploma.

Bij wicca werkt het niet zo. Er zijn dingen die je wordt geacht te weten voordat je lid wordt van een coven, en dingen die je leert als je eenmaal covenlid bent. Maar een vast lesprogramma is er lang niet altijd, en je krijgt geen diploma. Meestal heb je al behoorlijk wat levenservaring als je bij wicca terechtkomt. Je bent volwassen en hebt al een heel leven opgebouwd. Alles wat je gedaan hebt en alles wat je geleerd hebt kan van pas komen als je heks bent. Kennis én ervaring die je hebt opgedaan via formele scholing, betaald en vrijwilligerswerk, wat je hebt geleerd in relaties met andere mensen, via hobby’s, enzovoorts. Zelfs wat je – onbewust – hebt geleerd door als kind alle sprookjes te lezen die je te pakken kon krijgen.

In wicca zoals ik het ken, gaat het er meer om dat je leert samenwerken met andere mensen, en dat je leert op hun manier te werken, zodat je bij onverwachte gebeurtenissen zelf weet wat je moet doen. Als je alleen thuis bent, kun je op allerlei manieren de goden vereren, de jaarfeesten vieren en magisch werk doen. Als lid van een coven doe je dat alles, in bijeenkomsten van de coven, op de manier van de coven. Een voorbeeld: je kunt de cirkel trekken met de klok mee of tegen de klok in. Als iedereen dat met de klok mee doet, kun jij niet de andere richting op gaan, ook al ben je dat thuis zo gewend. Dat werkt niet.

Training

De training die ik volgde, bestond er vooral uit dat ik wat basistechnieken leerde waardoor ik in staat was om mee te doen zodra ik eenmaal was ingewijd. Ik begreep wat er gebeurde en kon meegaan in de energie. Ook leerde ik de filosofie van degenen die me inwijdden, en sprak zodoende de taal die zij spraken. Ik hoefde het niet overal mee eens te zijn, maar in de praktijk bleek dat ik meestal op dezelfde lijn zat, en tegenwoordig kan ik geen onderscheid meer maken naar wat er van hen kwam en wat van mezelf. Het is allemaal organisch samengevloeid tot één filosofie, en ik weet zeker dat ik ook een bijdrage heb geleverd aan wat zij denken en hoe zij denken.

Wicca lijkt in mijn ervaring meer op een familie of vriendengroep dan op een school. Als kind leer je dingen doen zoals je ouders ze doen, en zoals die ze weer van hun ouders hebben geleerd. Het zijn vooral de ongeschreven regels die je meekrijgt, en meer nog de manieren waarop je ouders zelf de dingen doen dat wat ze jou vertellen over hoe je hoort te handelen. Groeten zij de buschauffeur, dan leer jij dat ook doen. Gooien zij afval op de grond, dan is de kans groot dat jij een spoor van zwerfvuil achterlaat. In een vriendengroep zijn ook ongeschreven regels, al worden die doorgaans niet van buiten opgelegd, maar door de vrienden zelf bedacht en ingevoerd. Zet je een van je vrienden voor schut, dan merk je wel wat die daarvan vindt, en wat de rest van de groep ervan vindt. Ook op een school zijn natuurlijk (ongeschreven) regels die buiten het officiële lesprogramma vallen. Je spullen opruimen als je ermee klaar bent. Een hand geven aan de docent als je ’s morgens de klas binnenkomt. Elkaar laten uitpraten in een groepsgesprek.

Zelf ervaren

Belangrijker dan bepaalde kennis is het zelf ervaren. Wicca is een mysteriereligie, of een mysterietraditie. Meer dan hoe iemand anders zegt dat het zou moeten zijn, hoe je iets zou moeten zien, of hoe je iets zou moeten doen, is van belang hoe jij dat zelf ervaart. Dat is niet iets dat een ander je kan leren, of dat voor iedereen hetzelfde is. Er staan wel dingen op papier. ‘Het Boek der Schaduwen’ is een soort gids die je vertelt hoe in deze bepaalde traditie rituelen worden uitgevoerd. Die rituelen hebben anderen in staat gesteld iets van het ‘Mysterie’ te ervaren. Anderen in dezelfde traditie, die dezelfde taal spreken, dezelfde symbolen gebruiken. De teksten zijn maar een deel van het verhaal, die zijn slechts een afspiegeling, een schaduw, van de rituelen. Het ervaren van het mysterie is waar het allemaal om draait.

De schriftelijke begeleiding van Silver Circle is een voorbeeld van hoe een training in wicca er uit kan zien. Die bestaat uit een aantal artikelen over bovengenoemde onderwerpen, praktische oefeningen die de basis leggen voor magisch werk, verwijzingen naar te lezen boeken, en per deel een aantal opdrachten en vragen die niet zozeer kennis toetsen, maar hoe jij ergens tegen aankijkt. Het biedt jou de gelegenheid om je gedachten te vormen en te formuleren, maar ook om ervaringen op te doen met het schrijven van bijvoorbeeld een blessing en met het doen van rituelen.

Lesprogramma

Als er een lesprogramma is, wat zijn dan bijvoorbeeld onderwerpen die hierin aan bod komen?

• De filosofie van de wicca: Godin en God en hun aspecten, polariteit, de elementen, reïncarnatie, karma. De geschiedenis van wicca.
• De praktijk van wicca: priesterschap, inwijding, covens. Het dagelijks leven als heks.
• Rituelen, het trekken van de cirkel, rituele werktuigen, de taal van symbolen.
• Jaarfeesten en maanfeesten (het wiel van het jaar), de cirkel van het leven.
• Wat magie is en hoe het werkt, ethiek, de Wiccan Rede, basistechieken, magische wetten, de vier werelden. Hoe te werken met energie.

Wat komt er níet aan bod? Er zijn heel veel onderwerpen die raken aan wicca en die je bij wicca zou kunnen gebruiken, zonder dat het basiskennis is voor alle heksen. Deze onderwerpen kunnen deel uitmaken van een magische training bij een bepaalde groep, omdat de leiders van die groep er veel vanaf weten. Maar als je er geen les in krijgt, wil dat niet zeggen dat je training niet compleet is. Ik zeg ‘les’ omdat het hier wel gaat over kennis die je zou kunnen toetsen. Je kunt meestal ook lessen volgen bij anderen dan heksen, bij mensen voor wie het hun beroep is of die zich er in hun vrije tijd in specialiseren. Denk aan divinatie (tarot, pendelen, astrologie, enz.), kruidenkennis, mythologie, folklore, magische alfabetten, chakra’s, edelstenen. Veel heksen hebben zelf een specialisatie in een van deze onderwerpen (en weten er meer van dan hun inwijders).

Er zijn covens waar je open rituelen kunt bijwonen als leerling, en covens waarbij het eerste ritueel met de groep je inwijding is. Alexandrian covens en Greencraft kennen de neofieteninwijding. Die markeert het begin van je training, en een formele verbintenis en toewijding aan de coven.

Anderen opleiden

Heb je (of start je) een groep en zijn er mensen die je wilt opleiden, dan kun je natuurlijk terugvallen op je eigen training. Natuurlijk zet je op een rijtje wat je belangrijk vindt bij nieuwe kandidaten. Welke eigenschappen zouden ze moeten hebben, welke kennis en vaardigheden. Als ze die niet al hebben, kun jij hen dan opleiden? Er zijn een paar boeken die je daarbij kunnen helpen.

Covencraft. Witchcraft for Three or More¹ van Amber K is een dikke pil die vooral gaat over het samenstellen en leiden van een groep, alles wat met het organiseren van een coven te maken heeft, en over groepsdynamiek. Maar er zijn ook hoofdstukken over het ontmoeten van en kennismaken met potentiële covenleden, over wat je verwacht van een kandidaat, en over opleiding en training, inclusief een trainingsprogramma. Aan bod komen verder: mentorschap, leermethoden, vereisten voor inwijding en stappen naar inwijding.

Spiritual Mentoring. A Pagan Guide² van Judy Harrow richt zich op mentorschap in het paganisme, niet alleen voor mentors maar ook voor degenen die zij begeleiden. Ze ziet de mentor als een gids op het pad, iemand die het pad al beter kent en de weg kan wijzen aan beginners. Aan bod komen vragen als:

• Ben je geschikt als mentor?
• Actief luisteren, hoe doe je dat?
• Hoe ga je om met rolconflicten (als leraar én beoordelaar)?
• Hoe kun je je leerling helpen een relatie te leggen met de Goden en met de voorouders?

A Teaching Handbook for Wiccans & Pagans³ van Thea Sabin gaat vooral uit van de situatie dat je een klasje vol beginners tegelijk les geeft. Met praktische adviezen over waar je dat doet, of je er geld voor vraagt, en hoe je een goede presentatie geeft. Maar ook met hoofdstukken over het vinden en screenen van leerlingen, leerstijlen voor volwassenen en basis-lestechnieken en online lesgeven.

Jezelf opleiden?

Er zijn boeken met complete cursussen in wicca of paganisme. Marian Green heeft er een aantal geschreven, en er is Buckland’s Complete Book of Witchcraft van Raymond Buckland dat je kunt gebruiken om een jaar lang te leren over wicca. Via internet vind je ook wel cursussen, waarvan je zelf moet bepalen – of navragen – of ze goed zijn. Vraag je af wat je ermee wilt: kennis opdoen (en waarover dan: paganisme, wicca, eclectische hekserij), kennis maken; zelfstandig aan de slag kunnen of ingewijd worden, en of de cursus je daarbij kan helpen.

Merlin beschreef Your personal Witch school⁴ in een artikel in Wiccan Rede, Imbolc 2008. Je kunt niet je eigen leraar zijn, want je kunt jezelf niet aanleren wat je nog niet weet. Maar je kunt wel een eigen lesprogramma opstellen, en je leraren daarbij zoeken. Je leraren moeten echte mensen zijn, andere mensen, en pas als jij je opstelt als leerling, zul je ze vinden. Om uit te vinden welke onderwerpen er tot jouw lesprogramma behoren – je kunt niet ‘alles’ daarin stoppen – kun je uitgaan van een model. Het jaarwiel. Het pentagram. Maar ook de traditionele attributen van de heks: de ketel, de heksenhoed, de bezem, de puntige neus en kin, en de archetypische heks als geheel. Over die onderwerpen nadenken, kan je een mooi programma opleveren van tien lessen die je wilt leren in je eerste jaar. Daarna hoef je er alleen nog maar je leraren (of boeken) bij te zoeken, en er tijd en moeite aan te besteden…