Vervolg van de Weg van Yggdrasil, deel 1 en deel 2
De Weg van Yggdrasil
een Paganistische filosofie
Flierefluiter
© 2024
INLEIDING
“It is only through mystery and madness
that the soul is revealed”
Thomas Moore
Het leven is een mysterie, een knettergek en mooi mysterie. Ik leef nu zo’n 53 jaar en ik blijf me verbazen over alles wat ik meemaak, hoor, zie, ruik, voel en ervaar.
Ik bewandel ook al ruim 30 jaar een paganistisch pad, als Gardnerian Wicca, als heks en als druïde en ik probeer het leven vanuit paganistisch perspectief te beleven, te beschouwen en enigszins te begrijpen. Hiernaast ben ik ooit gegrepen door het Daoïsme en ook deze filosofie vormt een belangrijk denkraam waardoor ik naar het leven kijk.
En hoewel ik inmiddels pretendeer enige wijsheid te hebben opgedaan, blijft het leven een mysterie. Grote gebeurtenissen als geboorte en dood, de wonderbaarlijke veelvormigheid van de Aarde, haar kringlopen en bewoners en het wezen van de Kosmos blijven ongrijpbaar voor me. De daoïstische filosoof Zhuang Zi schreef al: “Met een kikker in een put kan men niet over de zee praten; hij is beperkt tot zijn put. Met een zomerinsect kan men niet over ijs praten, want hij is gelimiteerd wat de tijd betreft.” Het is duidelijk, ik ben een kikker in een put.
En toch wil ik het in dit essay hebben over dit soort grote onderwerpen en vragen. Want ondanks dat we deze mysteriën onmogelijk kunnen bevatten, kunnen we er wel een kleine glimp van opvangen. De kikker in de put snapt de zee niet, maar kent wel het water dat zowel in zijn put als in de zee aanwezig is. Het zomerinsect zal nooit ijs ervaren, maar wel het verschil in temperatuur tussen een plekje in de zon en een plekje in de schaduw.
Ik wil in dit essay delen hoe ik tegen de mysteriën aankijk, welke glimpen ik heb opgevangen en wat dat betekent voor mijn leven, mijn in de wereld staan, mijn handelen en mijn spiritualiteit. Want in mijn ervaring zijn de kleine glimpen van het mysterie die we opvangen, de kleine openbaringen en inzichten die we ontvangen vaak heel betekenisvol en soms zelfs ‘life-changing’.
Ten overvloede wil ik nog benadrukken dat de inzichten die ik hier beschrijf mijn inzichten zijn. Ik ben er van overtuigd dat ze op dit moment voor mij waar zijn en dat het voor iedereen waardevol kan zijn om er hier kennis van te nemen. Ik ben er ook van overtuigd dat ze geen universele geldigheid bezitten maar voor verschillende mensen anders kunnen zijn. Mysteries zijn immers net als olifanten, als je er van de ene kant naar kijkt zie je een slurf die gras eet en als je van de andere kant kijkt een groot gat waar poep uit komt. En beide visies zijn even waar.
Ik wens iedereen veel leesplezier en inspiratie met dit essay!
Blessed Be & /I\
Flierefluiter
Afb. Oberon Zell (naar Flammarion)
ANDERSLAND
De jaarfeesten en de esbats vieren de kringlopen in de natuur en helpen zo om me af te stemmen op de Weg van Gaea zoals die in haar fysieke lichaam, de planeet Aarde, tot uitdrukking komt. Het land en de zeeën, de natuur, de seizoenen en het klimaat zijn allemaal onderdeel van het materiële, fysieke lichaam van Gaea.
Maar net zoals alle andere levensvormen, mensen, dieren en planten, heeft ook Gaea een aura, een energetisch lichaam dat zich in en om haar fysieke lichaam bevindt. Deze aura is net als haar fysieke lichaam een wereld op zich, een andere, energetische wereld die de materiële Aarde omvat en overstijgt. Ik noem deze ‘andere wereld’ Andersland. Voor het bestaan van Andersland is geen wetenschappelijk bewijs, maar vrijwel alle religies en spirituele stromingen van over de hele wereld en van alle tijden kennen het bestaan van een ‘andere wereld’. Ook zijn er van over de hele wereld en van alle tijden verhalen bekend van mensen die deze ‘andere wereld’ gezien en bezocht hebben, van sjamanen tot mystici en van mensen die met fairy’s zijn meegereisd tot aan mensen die door UFO’s zijn ontvoerd.
Andersland is een energetische wereld die de fysieke wereld omvat en overstijgt. In deze wereld bevinden zich allerlei verschillende landschappen en gebieden en wonen allerlei uiteenlopende wezens zoals goden en godinnen, voorouders, geestelijke meesters en gidsen, krachtdieren, engelen en demonen. Ook wezens die sterk verbonden zijn met de Aarde en de natuur zoals boomnimfen, witte wieven, aardmannetjes en elfen of fairy’s wonen in Andersland, maar omdat Andersland de materiële Aarde omvat kun je ze toch ook ‘gewoon’ in het bos tegenkomen.
Omdat wij mensen, net als andere levende wezens, een integraal onderdeel zijn van de Aarde, van Gaea, zijn we dat ook van haar aura, Andersland. Het is daarom voor mensen relatief gemakkelijk om Andersland te bezoeken. Onbewust doen we dat elke nacht in onze dromen, maar dankzij allerlei methoden en technieken die sjamanen en mystici in de loop der tijd hebben ontwikkeld, is Andersland ook bewust te bezoeken. Meditatie, sjamanistische trance, ascese, ritueel of het nemen van middelen als alcohol, paddo’s en drugs zijn veelgebruikte manieren om contact te leggen met Andersland.
Het reizen naar Andersland is niet heel moeilijk, maar kan wel gevaarlijk zijn. Mensen die psychisch niet stabiel zijn kunnen er beter niet aan beginnen. Voor andere mensen kan het echter een heel bijzondere, inspirerende, verrijkende en mooie ervaring zijn.
Het bezoeken van Andersland is heel nuttig. Ik raadpleeg geregeld de wezens die daar leven over allerlei zaken en krijg meestal goede informatie en adviezen van hen. Bovendien verbind ik door naar Andersland te reizen mezelf, en vooral mijn aura, met Andersland en daarmee met de aura van Gaea.
Zo versterk ik de Nwyfre, de levenskracht, in mezelf èn stem ik mijn Weg nog beter af op de Weg van Gaea.
Sami drum, Wikipedia
Loa: Godinnen, Goden & Geesten
Andersland kent, net als de fysieke Aarde, een enorme diversiteit aan levensvormen. Sommige hiervan zijn enorm groot en machtig en andere zijn juist heel klein en fragiel, sommige zijn oud en wijs en andere juist jong en speels, de meeste zijn anderen goed gezind terwijl sommige onverschillig of zelfs kwaadaardig kunnen zijn. Het gaat in iedere geval om geestelijke wezens, bezielde manifestaties van Nwyfre, een bont gezelschap van goden en godinnen tot aan boomgeesten en krachtdieren en zowat alles daartussen die in Andersland een wereld vormen die ‘de onze’ als een aura omvat en overstijgt. En net zoals onze aura in wisselwerking staat met ons fysieke lichaam, zo staat Andersland in wisselwerking met de fysieke Aarde en haar bewoners. Deze wisselwerking is van wezenlijk belang voor de gezondheid van Gaea en daarmee voor de gezondheid van haar kinderen, menselijk, dierlijk en plantaardig.
Een goed contact met Andersland en haar bewoners is daarmee dus belangrijk voor zowel de Aarde als geheel als voor mensen individueel. Ik wil hieronder dan ook wat meer vertellen over hoe ik, als wicca/heks en druïde, mijn contact met de bewoners van Andersland vormgeef.
Het paganisme, de wicca/hekserij en het druïdisme zijn voor mij religies en bij religies horen over het algemeen goden. Godinnen en goden zijn in mijn ervaring individuele geestelijke wezens met een grote wijsheid, kennis en kracht die werkzaam zijn op een of meerdere ‘vakgebieden’. In mijn ervaring zijn er veel, heel veel, godinnen en goden en met een klein aantal hiervan heb ik een band, een connectie, met hen ‘werk’ ik.
Dit kennen van en werken met meerdere goden wordt in de godsdienstwetenschap, de theologie, polytheïsme genoemd. Niet alle paganisten zijn net als ik polytheïst, er zijn ook paganisten die ervaren dat alle godinnen en goden in werkelijkheid manifestatie van één enkele godheid zijn (monotheïsten) of die ervaren dat de godinnen en goden slechts archetypen zijn, symbolen die verwijzen naar psychologische rollen en functies in het wezen van de mens. Zij zijn atheïstisch. Weer andere paganisten zijn animistisch en ervaren dat in feite alles in de wereld bezield en daarmee goddelijk is, niet alleen mensen, dieren en planten, maar ook rotsen, natuurverschijnselen als wolken en bronnen en voorwerpen als sieraden, zwaarden en computers. Hoewel ik vooral polytheïstisch ben en met meerdere individuele godinnen en goden werk, herken ik ook wel vaak archetypen in hen en ervaar ik ook dat ook voorwerpen bezield, levend en zelfs goddelijk kunnen zijn. Het een sluit het ander niet uit, in het paganisme is de theologie ondergeschikt aan de persoonlijke beleving en ervaring.
De godinnen en goden waarmee ik werk komen uit verschillende pantheons, uit verschillende culturen en tijden. De meeste zijn Keltisch, maar ik werk soms ook met Germaanse, Grieks-Romeinse en hindoeïstische/boeddhistische godheden.
Ik zeg bewust dat ik ‘werk’ met bepaalde godheden omdat dat is wat ik doe. Ik ‘vereer’ of ‘aanbid’ geen godinnen of goden, maar ik werk met hen samen om mijn en hun doelen te realiseren. En daarbij ‘eer’ ik ze wel, maar dan net zoals ik respect zou tonen aan een menselijke helper of leraar en niet zoals fans tegen hun idool opkijken en of zoals volgelingen van sommige andere religies hun godheden, of vaak hun God, ‘aanbidden’ en ‘vereren’.
Tenslotte ervaar ik de godinnen en goden als transcendent én immanent, dus zowel als buiten mezelf staand als in mezelf aanwezig. Door mezelf af te stemmen op de godheden buiten me, stem ik mezelf ook meteen af op het goddelijke in mezelf en tevens op zowel de Weg van het goddelijke als op mijn persoonlijke Weg. In de paganistische Church of All Worlds spreken leden elkaar tijdens rituelen dan ook aan met “Jij bent Godin” en ‘”Jij bent God”. En zo is het.
Foto Mikhael Nilov, Pexels
In het paganisme vieren we het leven en om dat te benadrukken werken we binnen de wicca/hekserij altijd met een godin èn een god. Wicca is een vruchtbaarheidsreligie en leven komt voort uit het samengaan van het vrouwelijke en het mannelijke, van godin en god. Letterlijk bij het verwekken van kinderen, middels seks of IVF, maar ook voor spirituele of persoonlijke ontwikkeling, voor creativiteit, en voor het gaan van de Weg is het belangrijk dat vrouwelijk en mannelijk en/of andere tegenpolen (positief-negatief, water-vuur, yin-yang, et cetera) in mezelf in harmonie samenkomen en samen iets nieuws voortbrengen.
Zelf werk ik in mijn rituelen meestal met Cerridwen, een Welshe moedergodin van inspiratie, transformatie en hekserij en met Cernunnos, een Gallische hertengod van overvloed, levenskracht en sjamanisme.
Dit duo vertegenwoordigt goed wat ik in het paganisme en de wereld tegenkom en nodig heb. Door me ritueel op hen af te stemmen en met hen samen te werken, kan ik hun krachten gebruiken om beter in mijn Weg door het leven te gaan.
Maar ik werk niet alleen met Cerridwen en Cernunnos. Voor specifieke doelen werk ik vaak samen met godheden van wie dit doel bij hun ‘beleidsterrein’ hoort. Toen ik een dichtbundel schreef met oude Keltische versvormen was het eerste gedicht een gebed aan Cerridwen waarin ik inspiratie/Awen aan haar vroeg. Die heb ik ook gekregen en het schrijven van de Welshe versvormen ging prima, maar toen ik later aan het hoofdstuk over Oud-Ierse versvormen begon liep ik helemaal vast. Pas toen ik dit hoofdstuk begon met een gedicht ter ere van Brigid, de Ierse godin van (onder meer) inspiratie en dichtkunst, kon ik ook dit hoofdstuk schrijven. Deze anekdote is een leuk voorbeeld van hoe ik samenwerk met de goden, zij geven mij inspiratie en ik eer hen met een gedicht.
Een ander voorbeeld is hoe ik eens de godin Fortuna heb aangeroepen in een magisch ritueel om werk te vinden en hierbij ook een afbeelding van haar op mijn altaar had gezet. Op deze afbeelding had ze een set kaarten in haar hand. Een tijdje later kreeg ik inderdaad werk, namelijk de opdracht om een cursusboek over de tarot te schrijven. Daar heb ik toen als dank de afbeelding van Fortuna in opgenomen, gaarne en met reden.
Bij de voorbeelden hierboven is de keuze van de godinnen een heel bewuste geweest. Ik heb gekeken welke godinnen passen bij het doel dat ik nastreefde, Keltische verzen schrijven of werk zoeken, en daarna in meditatie en ritueel contact gelegd met deze godinnen. Soms (vaak) komt het initiatief echter uit Andersland en zoekt een godheid zelf contact.
Zo kwam ik bij een wandeling eens langs een straatbieb met een boek over ‘De Oude Belgen’ er in en op de eerste pagina die ik zag toen ik het boek willekeurig opensloeg stond een afbeelding van de Gallische godheid Iverix. Deze afbeelding en de summiere beschrijving fascineerden me en ik ben meer informatie over hem gaan zoeken, heb een artikel over hem geschreven en contact gelegd in meditatie en ritueel en nu is hij mijn innerlijke gids bij de druïdencursus van de OBOD.
Een ander voorbeeld is de berggeest Krakonoš, de Heer van het Reuzengebergte tussen Polen en Tsjechië. Toen ik daar op vakantie was zag ik zijn afbeeldingen overal en die trokken mijn aandacht. Ik heb een boekje gekocht met een aantal sagen en legenden over deze berggeest en die spraken me enorm aan. Ik leerde hierdoor zijn karakter een beetje kennen en zag verschillende afbeeldingen die Krakonoš zowel aan Cernunnos als Odin verbinden. Inmiddels heb ik meerdere boekjes met sagen en legenden over hem verzameld en deze vormen een vast onderdeel van mijn repertoire als verteller. Ik ben er zeker van dat Krakonoš mijn aandacht getrokken heeft omdat hij wil dat zijn verhalen weer meer verteld worden.
Het voorbeeld van Krakonoš is interessant omdat hij strikt genomen geen ‘god’ is maar ‘slechts’ een berggeest. Persoonlijk vind ik dit soort onderscheiden tussen de verschillende bewoners van Andersland nogal onzinnig. Voor mij zijn de verschillen in grootte, kracht, macht, wijsheid, beleidsterrein, verschijningsvorm, enzovoorts niet zo belangrijk. Of het ene wezen nu een god is, Cernunnos, en het andere een berggeest, Krakonoš, dat vind ik van dezelfde orde als dat de ene persoon postbode en de andere premier is. Het zijn allebei mensen en de wezens van Andersland zijn allemaal geestelijke wezens, manifestaties van Nwyfre, waar ik eventueel contact mee kan leggen en kan samenwerken. Binnen de Vodou religie op Haïti worden al deze wezens ‘Loa’ genoemd ongeacht of het machtige heersers over storm en onweer zijn, voorouders van een bepaalde familie of de geest van een klein stukje bos. Loa betekent overigens, heel toepasselijk, ‘mysterie’.
Het samenwerken met deze wezens, deze Loa, kan op heel veel verschillende manieren en een daarvan wil ik nog wel noemen, het samenwerken tijdens visualisaties of pathworkings. Dit is een meditatietechniek waarbij ik mezelf eerst diep ontspan en me daarna voorstel dat ik een open plek in het bos bezoek. Dit bezoek probeer ik zo helder en realistisch mogelijk te beleven door me de beelden, geluiden, geuren en andere sensaties die zich bij zo’n bezoek voordoen zo levendig mogelijk voor te stellen. Eenmaal aangekomen op de open plek ontmoet ik meestal iemand, vaak Iverix of Vos, mijn krachtdier, en dan stel ik hen een vraag. Als antwoord nemen ze me dan vaak mee het bos in en laten me daar iets zien of meemaken. Zo ben ik bijvoorbeeld een keer in een put gegooid als antwoord op de vraag hoe ik het beste kon stoppen met roken. Het heeft me heel veel pogingen gekost om met veel moeite weer uit die put te klimmen, en dat was bij stoppen met roken net zo.
De meditatietechniek Pathworking is een krachtige en relatief eenvoudige manier om Andersland te bezoeken en contact te leggen en samen te werken met de wezens, de Loa, die daar wonen. Maar ook als ik niet direct met hen samenwerk is het goed om aan de Loa te denken. Ze leven immers weliswaar in Andersland, maar Andersland omvat ook de fysieke wereld.
Loa’s als dryades, bronnimfen en fairy’s kan ik zomaar in de natuur, in het wild, tegenkomen. Als ik buiten in de natuur mediteer of een ritueel doe, dan vraag ik altijd de Loa, de ‘Wezens van deze Plek’, om toestemming en bedank hen ook na afloop. En als er zwerfvuil ligt, dan ruim ik dat meestal op als tegenprestatie voor het gebruik van de plek.
HEKSENKUNSTEN
Het beoefenen van de heksenkunsten healing, divinatie en magie zijn een belangrijk onderdeel van mijn spirituele pad. Enerzijds omdat deze kunsten een praktisch nut hebben dat mij persoonlijk verder helpt in deze wereld en het leven èn waarmee ik ook anderen verder kan helpen, en anderzijds omdat het beoefenen van deze kunsten mij beter afstemt of Andersland en Nwyfre en daardoor op mijn Weg. Het beoefenen van de heksenkunsten is een integraal onderdeel van wicca en hekserij en hoort binnen het druïdisme bij het takenpakket van de ovaat.
Healing
Healing is de kunst van het genezen, van het herstellen van de lichamelijke en geestelijke balans, het weer vrij laten stromen van de levenskracht Nwyfre, het in standhouden van het leven. En omdat het paganisme het leven viert, is healing een heel belangrijke kunst om te beoefenen. Er zijn veel verschillende manieren om aan healing te doen, zowel regulier als alternatief, die variëren van coaching tot acupunctuur en van kruidengeneeskunde tot massage.
Het werken met magie is een belangrijke kunst omdat hij veel praktisch nut kan hebben en kan helpen bij alle hobbels en problemen in het dagelijks leven. Magie is hiernaast ook spiritueel belangrijk omdat ik door het werken met allerlei verschillende energieën en het samenwerken met godheden en andere Loa ook meer op deze energieën en Loa word afgestemd. En aangezien deze energieën en Loa zowel transcendent als immanent zijn, word ik dus ook beter op mezelf en op mijn Weg afgestemd.
Ik gebruik magie met mate en voornamelijk voor mezelf. Dit omdat het doel van magie niet altijd bereikt wordt op de manier waarop ik het van te voren bedacht had en dat kan soms vervelend zijn. Bovendien raak ik door het werken met magie, en healing en divinatie, steeds beter op mijn Weg afgestemd waardoor mijn leven steeds meer zijn natuurlijke loop gaat en ik ook minder vaak magie hoef te gebruiken om hobbels en problemen te overwinnen.
Magie werkt het beste als zij meegaat met de stroom van Nwyfre en de Weg volgt. Magie die tegen de Weg ingaat is ‘zwarte’ magie, dom, onethisch en, gelukkig, meestal niet echt effectief.
ZOMERLAND
Paganisten vieren het Leven in al haar aspecten, en een van die aspecten is de dood. Alles wat leeft ontstaat, bestaat en vergaat immers. Dit gegeven jaagt veel mensen angst aan en veel religies verzachten deze angst met uitgebreide theorieën over het leven na de dood in Walhalla, de Hemel, de Hel, de Onderwereld, op de een of andere vorm weer hier op Aarde of in Nirvana. Sommige religies vinden dit leven na de dood zelfs belangrijker dan het leven hier op Aarde.
De paganistische spirituele tradities zijn leven-omarmend en richten zich vooral op het Aardse leven in het hier en nu. Ze vieren de kringlopen van de seizoenen en belangrijke momenten in het leven van de mens, ze zijn zich terdege bewust van het feit dat alles eens moet sterven, aanvaarden dit gegeven, maar hebben vaak geen uitgesproken visie op wat er daarna gebeurt. Zo geloven veel wicca’s en druïden in een vorm van reïncarnatie, maar meestal ook in het bestaan van voorouders en vaak ook in een hiernamaals, binnen wicca ‘Zomerland’ genoemd.
Zoals vaak in het paganisme kunnen dit soort schijnbaar tegenstrijdige ideeën gewoon naast elkaar en tegelijkertijd bestaan. Want wie weet, misschien gaat iemand na de dood wel eerst naar Zomerland om na een tijdje te reïncarneren en misschien wordt iemand na een grote hoeveelheid incarnaties gedaan te hebben een wijze voorouder. Of misschien lossen we wel helemaal op na onze dood, wordt ons lichaam weer integraal deel van Gaea en onze ziel een ‘stukje’ Nwyfre.
Ik weet het niet en niemand weet het. Ik weet alleen dat alle Leven ontstaat, bestaat en vergaat, en als ik om me heen kijk zie ik dat dit altijd gebeurt in kringlopen en dat na elke winter weer een lente komt. Ik kan alleen maar in vertrouwen mijn Weg gaan, de Weg van Gaea, de Weg van Yggdrasil,
de Weg van het Leven.
Geraadpleegde en/of aanbevolen literatuur
Miranda & Stephen Aldhouse-Green (2005) The quest for the shaman.
Frigga Asraaf (2010) Asatru, een naslagwerk.
Barefoor Doctor (2003) Handboek voor stadskrijgers.
Samuel Bercholz & Sherab Chödzin Kohn (1993) De stroom ingaan: Boeddha’s leven en leer.
Nimue Brown (2013) Spirituality without structure; the power of finding your own path.
Philip Carr-Gomm (2002) Druid Mysteries; ancient wisdom for the 21st century.
Philip Carr-Gomm & Richard Heygate (2009) The Book of English Magic.
Woei-Li Chong (2016) Filosofie met de vlinderslag; de daoïstische levenskunst van Zhuangzi.
Vivianne Crowley (2022) Wild Once.
Vivianne & Christopher Crowley (2001) Free your creative spirit.
Paul Davies & Caitlin Matthews (eds) (2015) This ancient heart; landscape, ancestor, self.
David Dewulf (2008) Mindfulness Werkboek; krachtig en mild leven in het nu.
Danu Forest (2020) Wild Magic; celtic folk traditions for the solitary practitioner.
Joseph Goldstein (1993) Vipassana; inzichtmeditatie als pad tot bevrijding.
Marian Green (1991) A Witch Alone; thirteen moons to master natural magic.
Hermann Hesse (1971) Tussen Oost en West; wat ik geloof.
Christine Hoff Kraemer (2012) Seeking the mystery; an introduction to Pagan theologies.
Paul & Neeltje Hoftijzer (2003) Het eeuwenoude lied van de bomen.
Ronald Hutton (1996) Stations of the Sun; a history of the ritual year in Brittain.
Catrin James (1998 & 1999) Celtic Faery Shamanism part 1 & 2
Anodea Judith (1989) Chacra Werkboek; het chacrasysteem als sleutel tot kennis en geestelijke groei.
Daan van Kampenhout (1995) Handboek Sjamanisme.
Ko Lankester (1994) De Keltische maankalender in het zonnejaar.
Joke & Ko Lankester (1996) De Kringloop van het leven; wicca, de oude religie.
Joke & Ko Lankester (1998) De acht jaarfeesten.
Frederic Lamond (1997) Religion without beliefs; essays in pantheist theology, comparative religion and ethics.
Lau-Tze (± 370 vjt) Tau Teh Tsjing (=Daodejing) (vert. J.A. Blok)
James Lovelock (1979) Gaia; A New Look at Life on Earth
Marcia Zina Mager (1999) De Magie van Elfen; intens ervaren.
Alfred Metraux (1972) Voodoo in Haiti.
Deng Ming-Dao (1996) Iedere dag Tao; leven in harmonie en balans.
James Nichol (2014) Contemplative Druidry; people, practice and potential.
Emma Restall Orr (2004) Living Druidry; magical spirituality for the wild soul.
Aidan Rankin (2010) Shinto; a celebration of life.
Rene Ransdorp (2007) Zwervend met Zhuang Zi; wegwijs in de taoïstische filosofie
Andrei Ridgeway (1999) Psychic Living; tap into your psychic potential.
Bertrand Russel (1946) Geschiedenis van de Westerse filosofie.
Maxime Sanders (2008) Firechild; the life and magic of Maxime Sanders ‘witch queen’.
Jack Stoop (2014) Heidense hekserij; het pad van de heks binnen het modern Paganisme.
John C. Sulak (2014) The wizard and the witch; an oral history of Oberon Zell & Morning Glory.
Doreen Valiente (1975) Natural Magic.
Larissa A. White (2021) World Druidry; a globalizing path of nature spirituality.
Linda Wormhoudt (2010) Seidr; het Noordse pad.
Oberon Zell-Ravenheart (ed.) (2008) Green Egg Ommelette.
Zhuang Zi (± 240 vjt) De volledige geschriften. (vert. K. Schipper)
Met dank aan Wendy en Serge voor de feedback!
De Weg van Yggdrasil is opgedragen aan al mijn cirkel- en grovegenoten,
het is me een eer en genoegen samen met jullie deze Weg te bewandelen!
www.jackstoop.eu