Je begint net met wicca, en je wilt het helemaal volgens de regels doen. Natuurlijk wil je een altaar, maar wat moet er allemaal op staan? Dat ligt er maar aan wat voor soort altaar je bedoelt, en waarvoor het dient. Het woord heeft meer betekenissen. Een toelichting, en een toetje, niet alleen voor beginners.
Als wicca een examenvak was op school, wat zou dan het antwoord zijn op deze vraag?
Wat er op een wicca-altaar hoort te staan is:
a. niets, tenzij je bezig bent met een ritueel
b. attributen die horen bij het seizoen
c. dat hangt ervan af waarvoor het altaar bedoeld is
d. offergaven
e. de laatste trends uit de wiccawinkel: een LotR-zwaard, een Avatar-beeldje.
Meubelstuk
Het juiste antwoord, daar kun je verschillend over denken. Laten we het houden op c. Het woord ‘altaar’ heeft immers meerdere betekenissen. Van oorsprong is een altaar een tafel waar rituele handelingen worden verricht, zoals het brengen van offers aan geesten of goden. Het altaar in wicca heeft ook die betekenis van ’tafel waar rituele handelingen worden verricht’, het meubelstuk waarop je de benodigdheden plaatst voor een ritueel, tijdens het ritueel. Afhankelijk van de traditie waartoe je behoort, kan het nog enigszins verschillen wat er allemaal thuishoort op je altaar. Meestal dingen als een pentakel, kelk, je athame, staf, kaarsen, eventueel beeldjes die de goden symboliseren, zout en water, en misschien de wierookbrander, als die niet ergens naast je altaar hangt. Je Book of Shadows kan er een plek vinden, en eventuele andere spullen die je tijdens dit ritueel nodig hebt, bijvoorbeeld een tarotdeck, of dingen die bij het seizoen passen. Als je klaar bent met het ritueel, ruim je de spullen weer op. Die zijn niet bedoeld als uitstalling, en je wilt niet dat iedereen eraan kan komen. Antwoord a. is dus ook goed, en is ‘het juiste’ als je uitgaat van de oorspronkelijke betekenis van ‘altaar’ in wicca.
Seizoenstafel
Zo langzamerhand is echter die betekenis verschoven, zijn mensen ook het woord ‘altaar’ gaan koppelen aan wat je ook een ‘seizoenstafel’ zou kunnen noemen, of een ‘seizoenentafel’, door het jaar heen. Om zo’n plek te hebben, hoef je geen heks te zijn. Ook in antroposofische kringen is het heel gebruikelijk om stil te staan bij wat jet seizoen betekent en daar op een plekje in de woonkamer aandacht aan te geven. Om te weten wat er bij het seizoen hoort, ga je eerst eens goed om je heen kijken op een plek waar je ‘het seizoen’ goed kunt bestuderen: buiten. Daar vind je dan misschien ook dingen die je een plekje zou willen geven. Wat blijkt: in de winter is het kaal, en dan zie je vooral structuren. In het voorjaar komt er weer nieuw leven tevoorschijn, in de vorm van pril groen, gele bloemen en lammetjes. In de zomer schiet het gewas hoog op, er zijn bloemen en vruchten. En in de herfst begint het oogsten pas goed vooral van noten en appels en peren. Dat is een wel hele simpele indeling van het jaar, maar je begrijpt de bedoeling. In werkelijkheid struikel je de ene keer over een kei met een gat erin, en komt je een andere keer een veer toewaaien, of je staat oog in oog met een dauwbepareld spinneweb. Dat web krijg je nog nioet zo makkelijk mee naar binnen zonder het te beschadigen, en als je een spin in huis hebt, wil die vast geen web weven boven je altaar, en zelfs als dat zou lukken, dan komen die druppeltjes nog niet vanzelf tevoorschijn. Maar misschien kun je een mooie foto vinden van zo’n web als je gezien hebt, en kun je die gebruiken. Het mooie van een seizoenstafel is dat de meeste huisgenoten het concept herkennen en accepteren, ook als ze wicca niet zo zien zitten.
Materiaal
Het hele idee van een seizoenstafel is dat je die inricht met wat je opvalt in de natuur, en met symbolen van wat er in dat jaargetijde speelt. Je kunt een standaardsetje verzamelen voor elk seizoen, en ieder jaar opnieuw dezelfde beschilderde houten eitjes ophangen aan een tak kronkelwilg. Niets mis mee, er zit ook kracht in herkenbaarheid, en het had vroeger een grote charme dat jaarlijks dezelfde doos met kerstspullen van zolder kwam, en ieder beeldje uit het stalletje uit z’n eigen papier gehaald werd en z’n vaste plaatsje kreeg – mijn ouders waren katholiek. Maar het is ook leuk om er wat meer aandacht aan te besteden, en om steeds nieuwe dingen te maken. Gebruik natuurlijk materiaal, zoals brooddeeg en echte schelpen, vers geraapte kastanjes en eikels, en uitgeblazen eieren die je met speciale verf beschildert. Als je een zachte sfeer wilt, met kabouters en andere elementalen van wol en vilt in pasteltinten, gebruik dan een antroposofisch werkboek om ideeën op te doen. Leuk ook als je kleine kinderen hebt, of met enige regelmaat op bezoek krijgt. Maar er zijn hele andere mogelijkheden om een seizoenstafel in te richten naar je eigen smaak. Ga aan de slag met dat brooddeeg, of een pak klei, of schildermateriaal. Of begin met een lijstje of doosje en verwerk daarin wat je hebt liggen. Het hoeft niet voor de eeuwigheid: neem een houten raamwerk en verwerk daar het lange gras in dat je hebt geplukt in het duin (controleer jezelf op teken als je klaar bent) en vlecht er de dingen tussendoor die je verder hebt meegenomen: een muizeschedeltje, een afgekloven denneappel, de veer van een uil en een afgebroken takje van een braamstruik, met wat onrijpe bramen eraan.
Huisaltaar
Mensen gedenken van alles, en vaak in de vorm van een altaar. Gebeurtenissen, en mensen die ze gekend hebben bijvoorbeeld. Zet een foto neer van een overledene, en een kaars ernaast, en eigenlijk heb je dan al een altaar. Omdat veel mensen er behoefte aan hebben om er wat meer van te maken, is er in de uitvaartwereld tegenwoordig een aardig aanbod ontstaan van kant-en-klare altaartjes, en er worden workshops georganiseerd waarin herdenkingsdingen worden gemaakt van allerlei materiaal. Meestal kun je foto’s en voorwerpjes verwerken in zo’n altaar, en soms is het speciaal gericht op textiel en knopen (van de lievelingskledingstukken). Je kunt er ideeën uit opdien, en je kunt de multiplex altaartjes ook gebruiken voor een ander doel dan om een overledene te gedenken. Er zijn ook webwinkels met ‘wicca-artikelen’ met een beperkt aanbod aan altaarmaterialen.
Een aantal websites is te vinden in de websiterubriek achterin dit nummer. (In 2022 is alleen www.Huisaltaar.nl nog actief). Ook een tafeltje, kastje of plank kan de basis vormen voor je altaar.
Speciale altaren
Wat je ook kunt doen, als je zo bezig bent met kleine altaarmodellen, is een altaar inrichten voor elke windstreek. Wat gebeurt er in je ritueel als je extra aandacht besteedt aan de vier windstreken afzonderlijk? Geeft het je een sterkere connectie met een windstreek als je de moeite neemt om symbolen te verzamelen en die mooi neer te zetten op de bestemde plek in de cirkel? Zou dat ook werken als je een connectie hebt, of zoekt, met een godin of god? (Let op: weet met wie je in zee gaat. Leer een godheid kennen voordat je die uitnodigt of beloften doet). Je kunt je door de kant-en-klare modellen laten inspireren om een altaar te ontwerpen en zelf te maken, misschien samen met een handig familielid. Schilder het naar eigen smaak en stijl. Afhankelijk van model en formaat, kun je er ook andere materialen bij gebruiken. Een doek als altaarkleed in een bepaalde kleur voor elk jaarfeest – of elke windstreek, of passend bij een godheid – bijvoorbeeld. En je hoeft je niet te beperken tot een altaar in huis of in de cirkel. Gebruik er landschapselementen voor, zoals keien, en betrek er toepasselijke planten bij, bijvoorbeeld kruiden.
Aandacht
Een altaar is een focus voor je rituele activiteiten. Niet alleen in de cirkel, maar ook bij meditatie kun je daar bewust mee bezig zijn. Je kunt ook een klein ritueel maken rondom je altaar, door het bijvoorbeeld regelmatig schoon te maken, als je wilt met een speciale plumeau of stofdoek, en door er regelmatig iets nieuws aan toe te voegen, en er eerst bij stil te staan wat dat nieuwe ding te betekenen heeft, hoe het in verband staat met wat er al stond, en door eventueel ook iets anders weg te halen. Je kunt wierook branden op je altaar of een kaars aansteken als je gaat mediteren. De aandacht voor je altaar – en eigenlijk voor wat het betekent, waar het symbool voor staat – is jouw offergave. Je altaar is een teken van iets anders, een symbool voor je betrokkenheid bij je religie of een bepaalde godin of god. Het altaar zelf is maar een ding, en hoewel het vast helpt als je er zorgvuldig en met eerbied mee omgaat, je huisgenoten herkennen het misschien niet als iets dat speciale betekenis heeft voor jou. Zet iemand een koffiekopje op je altaar, spring dan niet direct uit je vel. Je kunt uitleggen dat je dat liever niet hebt, en waarom, of denken dat het niet zo erg is, en dat kalmte in deze situatie meer respect toont voor de bedoeling van het altaar, en dat ruzie daar juist tegen in zou gaan.
Voorbeeld lucht
Stel dat je een altaar voor lucht wilt maken, dan zet je dat in het oosten. Maar wat zet je erop? Symbolen voor lucht uiteraard. Ook als je nog weinig kennis hebt van symboliek, kun je er een aantal symbolen bij voorstellen. De lucht is het domein van vogels en andere vliegende wezens, insecten. Een veer of vlinder(decoratie) kunnen er heel goed een plek vinden. Ruiken en horen gaan via de lucht, en wierook zowel als geluid hebben dus hun associaties met lucht, net als parfum en andere geuren, bijvoorbeeld sterk ruikende bloemen en planten: munt, maar ook de tabaksplant en muurbloem buiten en fresia’s binnen. Geluid doet je misschien aan muziekinstrumenten denken, maar sommige instrumenten hebben vooral een sterke connectie met een ander element. Speciaal bij lucht passen de blaasinstrumenten (fluit!) en de snaarinstrumenten (harp) en ‘windchimes’ die door de lucht bewogen worden en daardoor geluid voortbrengen.
Er zijn nog veel meer associaties mogelijk met lucht. Lees het artikel over lucht in het Wiccan Rede-archief, maar begin gewoon met een altaar, verzamel erop wat jij passend vindt, en ga erbij mediteren. In huis kun je een plekje vrijmaken op een plank, of een speciaal altaartje maken in etagèremodel, of wat dacht je van een mobile of andere hangende dingen? Buiten kies je voor een plek op het oosten, op een heuveltje, of een plek waar de wind door een pol riet of de kruin van een boom waait.
Voorbeeld Holle
Wil je nader kennis maken met de godin Holle, ook wel Vrouw Holle, Mutter Holle of Perchta genoemd, dan kun je een altaar inrichten in wit, omdat dat haar kleur is. Een spinnewiel of spintol zou er een plekje op kunnen vinden, maar misschien is het belangrijker dat jij je gedrag aanpast ter ere van haar, en ijverig huishoudelijke karweitjes gaat doen. Lees het sprookje, in zoveel mogelijk variaties, en probeer meer te weten te komen over de godin. Vul je altaar aan met symbolen waarvan je hebt gevonden dat ze bij haar horen. Mediteer, stel vragen aan Haar zelf. Let in je dagelijks leven op tekens die naar haar zouden kunnen verwijzen. Ineens strijkt er een groep ganzen neer op het fietspad waarover je dagelijks naar je werk fietst. Wat zegt de gans je? Is er een speciale boodschap, of herken je er iets in van jezelf? Hou je altaar schoon. Schrijf een verhaal over Holle, net de hand en met pen, in je netste handschrift. Of handwerk iets: weef, haak of borduur iets moois. Bedenk waarom wit haar kleur is. Vul je altaar aan als je iets nieuws hebt ontdekt. Als je genoeg gevonden hebt over Holle, bedenk dan wat je doet met het altaar en de spullen die je hebt verzameld. Wordt het een permanent altaar, of ruim je de dingen op? Neem een bewuste beslissing, laat het niet verslonzen. Misschien wil je tijdens de ’twaalf nachten’ in de winter het altaar opnieuw opzetten?
Voorbeeld herfst
Dit is het seizoen van de oogst, maar ook van het vallen van de bladeren, van het teruggaan naar de kern. Je kunt je altaar inrichten met een rijke oogst aan noten en vruchten, met poppetjes en dieren die je van kastanjes en eikels maakt, en met asters of chrysanten. Je kunt herfstbladeren verzamelen op straat en die eerst drogen en plat maken in een telefoonboek en later op je altaar leggen, of er iets mee maken (collage) of iets mee versieren (spanen doosje). Ga er vooral voor naar buiten, door weer en wind, om dingen te verzamelen. Voel hoe de wind aan je haren trekt, laat je nat regenen, of ga er ’s morgens vroeg op uit om de dauw te zien op de spinnenwebben, en de spinnedraden op je gezicht te voelen. Pluk de laatste bloemen of de laatste tomaten in je tuin. Zie hoe het jaar teneinde loopt, hoe de bladeren verkleuren en afvallen en de bomen kaal worden. Zie hoe de paddestoelen opkomen op de composterende massa. Zie hoe het leven zich terugtrekt: de planten in de grond, en soms in de knoppen aan de takken, en hoe vogels zich klaarmaken voor hun reis naar het zuiden. Zie hoe de zon elke dag later opkomt en vroeger ondergaat, en voel hoe het kouder wordt. Bedenk je hoe het vroeger was, om te leven in dit land zonder centrale verwarming, zonder het soort huizen dat we nu hebben. Verbind je in gedachten met je voorouders. Zoek contact met hen tijdens Samhain. Zet eventueel een foto van een voorouder op je altaar. Mediteer voor je altaar in de kou en in de schemering. Voel je verbonden met je voorouders, naar ook met degenen die na jou komen. Denk niet alleen aan je fysieke familieleden, maar ook aan je geestverwanten. En bedenk hoe de herfst in het jaar past, en onderdeel uitmaakt van de cyclus. Zoek ook daar symbolen voor om op je altaar neer te zetten.
Trends
Je ziet, je hebt geen duur Lord-of-the-Rings-zwaard nodig. Ook een staf met edelstenen is niet noodzakelijk, evenmin als een gouden of kristallen kelk. Belangrijker is uit te gaan van dingen die voor jou betekenis hebben, en dat kunnen heel goed zelfgemaakte spullen zijn. Beter zelfs dan gekochte, want in de dingen die je maakt, keg je een deel van jezelf, van je motivatie, je wil en je persoonlijkheid. De materialen die je gaat gebruiken in de cirkel, tijdens je rituelen, hoeven niet te voldoen aan de laatste mode, maar die moeten zo goed mogelijk ‘werken’. Probeer in ieder geval zoveel mogelijk van jezelf te leggen in de ‘wapens’ die je gebruikt in je rituelen. Als je dingen koopt, maak ze dan energetisch schoon. Zorg dat je materiaal op jou is afgestemd.
Natuurlijk kun je gebruik maken van winkels met ‘heksenartikelen’, ‘wicca-winkels’ op internet of in steden en de kraampjes op grote evenementen. Je kunt er ideeën opdoen, en je kunt er dingen kopen die je erg mooi vindt, en misschien dingen die je zelf niet zou kunnen maken. Maar bedenk dat er heel veel is dat je zelf kunt maken, met een beetje moeite, en dat het resultaat best mooi kan worden. Hou vooral het doel voor ogen. Heb je een altaar om ermee te showen, of heb je het omdat het iets voor je betekent? Bepaal daarop je keus van dingen die je erop wilt zetten.
Reisaltaar
Als uitsmijter wil ik je een idee meegeven dat ik opdeed in het Catharijne-convent, het religieuze museum in Utrecht. Daar zijn namelijk een aantal ‘reisaltaren’ te vinden. Meestal een combinatie van koffer en kast met een set katholieke attributen in tin, bijvoorbeeld een kelk en een schaaltje voor de hosties. Het idee dat je een altaar mee kunt nemen, heeft mij niet meer losgelaten. Van andere heksen heb ik inmiddels ook gehoord dat zij een reisaltaar hebben, en als je een keer buiten gaat werken en de glazen windlichtjes voor je kaarsen zijn kapot gegaan tijdens de reis, dan wil je er waarschijnlijk ook een.
Bedenk eerst welke spullen je mee wilt nemen, en of dat steeds dezelfde dingen zijn, of dat je er per keer nog iets aan toe wilt voegen. Hoe gebruik je die spullen buiten? Zet je ze in de aarde, gebruik je een doek, of heb je een tafeltje bij je als je buiten een ritueel doet? Hou rekening met alles dat je mee zou willen nemen, misschien met uitzondering van je bezem. Ga dan op zoek naar een koffer of kist of iets anders van stevig materiaal, waarin de kwetsbare artikelen heel blijven tijdens het vervoer. Zoek bijvoorbeeld naar een fotokoffer, met metalen buitenkant en aan de binnenzijde schuimrubber tegen de onder- en bovenkant, en een interieur dat je naar eigen smaak kunt inrichten met schotjes die met enigszins stootwerend materiaal zijn bekleed. Misschien voldoet een beautycase ook. Kijk naar speciale koffers voor naaigerei, gereedschap of visspullen, kratten voor (verhuizing van) glaswerk en naar picknickmanden om op ideeën te komen en zoek ook de zolder af bij jezelf of in je ouderlijk huis. Er zijn constructies die op verschillende manieren uitklappen, en diverse draagwijzen. Natuurlijk kun je ook zelf gaan knutselen, of iemand lief aankijken die dat voor je kan doen. Met multiplex en beschermende laagjes leer of stof daarin geplakt, kun je een kistkoffer op maat maken. Hou er bij de indeling rekening mee wat de bovenkant is tijdens het vervoer en wat tijdens het gebruik. Kun je de koffer tevens als tafel (altaar) gebruiken? In plaats van een harde buitenkant is ook een ‘rol’ van stof met vakjes een mogelijkheid. Als jij een handig reisaltaar hebt ontwikkeld, deel dan je ideeën met ons.
Artikel overgenomen uit de papieren editie van Wiccan Rede, jaargang 31, nummer 1, Lente/Beltane 2010
