De heks van Limbricht
Susan Smit
Lebowski, 2021, 255 p. ISBN 978 90 488 5960 3. € 21,99
Susan Smit, zelf heks in de hedendaagse betekenis, schreef een roman over een vrouw die eind zeventiende eeuw van hekserij werd beticht. Het boek is op feiten gebaseerd: van het proces tegen Entgen Luijten in 1674 zijn alle stukken bewaard gebleven. Het was misschien het laatste heksenproces op het grondgebied van het hedendaagse Nederland (buiten Limburg waren de laatste heksenprocessen rond 1610 en elders in Europa gingen ze door tot 1720). Ook zijn namen en data bekend van de familie van Entgen, en van de kasteelheer die op een bekentenis uit is. Susan Smit heeft die gegevens gebruikt als kapstok om het verhaal aan op te hangen van een onafhankelijke, mondige vrouw. Kundig weeft ze het verhaal van het proces door het levensverhaal van Entgen, tegen de achtergrond van de sociale situatie van die tijd en de specifieke omstandigheden in het Limburgse dorp waar de geschiedenis zich afspeelt.
Dit is een roman, dus fictie. Wat Entgen gedacht heeft, hoe zij haar leven heeft beleefd, hoe in werkelijkheid de verhouding was tussen haar en haar ouders, haar man, haar dochter en de dorpsgenoten, dat weten we niet. Maar hoe de schrijfster haar opvoert als zelfstandige vrouw, als degene die beter was in zakendoen dan haar echtgenoot, en zich meningen veroorloofde die men destijds niet passend vond voor een vrouw, past vermoedelijk best in die tijd. Er waren ook vrouwen die zich als man verkleedden en op een schip gingen werken. Er waren zakenvrouwen, edelvrouwen die een landstreek regeerden, enzovoorts. De processtukken getuigen dat Entgen, ondanks foltering, niet bekende. Daaruit blijkt dat het een sterke vrouw was.
We weten ook dat niet ieder mens zo gelovig was als men tegenwoordig wel eens denkt, ook al was ooit iedereen in naam christen, katholiek dan wel protestant. En dat Johannes Wier (ca. 1515 – 1588) al protesteerde tegen heksenvervolging. De ideeën die Susan Smit de broer van Entgen laat verwoorden over het al dan niet bestaan van hekserij lijken dan ook niet vergezocht. De werkwijze van de Inquisitie wordt bepaald kritisch besproken – en terecht. Ook destijds was ‘follow the money’ al een goede leidraad om motieven van mensen te beoordelen.
Susan Smit heeft zich ook verdiept in de wijze van landbouw in de tijd van Entgen Luijten, in de sociale omstandigheden in het dorp, en in de manier waarop kruiden destijds werden gebruikt – en door sommigen nog worden gebruikt. Ze heeft al deze informatie op een heel natuurlijke manier verweven in het verhaal. Het boek besluit met een verantwoording en nawoord.
Met dit meeslepende boek heeft Susan Smit een monumentje opgericht voor deze ene vrouw Entgen die van hekserij werd beticht, maar eigenlijk ook voor alle andere vrouwen in vergelijkbare omstandigheden.
