Jiska Sanders-van Soest gaf op een digitale bijeenkomst van de PFI een presentatie over de Kallemooi-traditie op Schiermonnikoog. Op ons verzoek deelt ze die informatie ook in Wiccan Rede Online.
Schiermonnikoog. De stip geeft aan waar de Kallemooimast staat.
De Wadden strekken zich uit vanaf Nederland via Duitsland naar Denemarken. Dit vind ik belangrijk om even zo te laten zien, omdat er een sterk vermoeden is dat vroeger op Schiermonnikoog – een van de kleinste Waddeneilanden – Vikingen zich gemengd hebben met de daar al wonende Friezen en je hier straks meer over gaat horen. Zoals je ziet op het kaartje is er op ‘Schier’ maar één dorpje, verder is het vooral natuurreservaat en natuur- en landbouwgrond. Daardoor was het voor het vasteland lange tijd ook ‘te oninteressant’ om de banden aan te halen, en zo konden daar hele eigen tradities behouden blijven.
Waar komt die naam ‘Kallemooi’ vandaan?
Daarvoor zijn verschillende mogelijkheden geopperd:
- ‘Call the May’ uit het Engels. Het oud-Fries en oud-Engels zijn zeer sterk verwant, nog steeds is heden ten dage Fries de taal die het meest aan Engels verwant is!
- ‘Keale Maeibeam’ uit het Fries, dit betekent namelijk letterlijk ‘kale meiboom’ in het Fries zoals dat op Schiermonnikoog gesproken wordt.
- ‘Kalle mai’ uit een oude Noorse stam, dan betekent het ‘roep mei’ oftewel de aanroep van de meimaand.
- ‘Gallus mei / Galle mei’. De tot nu toe genoemde talen zijn allemaal Germaanse talen; in oud-Germaanse stam is ‘calle’ of ‘kalle’ of ‘galle’ een woord dat voor heel veel soorten vogels wordt gebruikt. In het Latijn en andere Romaanse talen betekent gallus specifiek ‘kip’ of ‘haan’ en zo zou dit dan verwijzen naar ‘de haan in mei’. Over die verwijzing naar een haan straks meer.
De meiboom
De Kallemooimast (Foto overgenomen met toestemming)
De zaterdag voor Pinksteren wordt een meiboom opgezet onder leiding van de Kallemooi-commissie: een raad van 11 mannen met groen-witte linten om de hoed. Deze wordt zeer precies in de vier windrichtingen verankerd: dit zou een verwijzing zijn naar de vier windrichtingen waarin ook Yggdrasil door vier maal drie dwergen verankerd wordt. Bovenin een groene tak, zoals in vele meibomen overal een teken van vruchtbaarheid. Een rood-wit-blauwe Nederlandse vlag, volgens een enkele bron is dit vroeger ook een rood-witte vlag geweest (Beltane!) Hiervoor vond ik verder geen ondersteuning, maar ondenkbaar lijkt het me niet: het is immers aan alle kanten overduidelijk dat het hier in oorsprong zeker niet om een Pinksterfeest gaat maar om een Meifeest. Verder hangen er twee kruiken in de kallemooiboom, nu vooral gezien als symbool voor het feesten, maar dit heeft mogelijk zijn oorsprong in een offer voor de goden.
En tenslotte hangt er een mand met een levende haan in.
Over de haan
Vooraf zullen enkele jongens, die aangewezen worden door de commissie, een haan stelen. Het gaat altijd om jongens in de pubertijd, grofweg rond de 16 jaar, en bij een geslaagde hanendiefstal zijn dit ook nogal eens de jongens die later in de commissie terecht kunnen komen. Mogelijk zit hierin dus ook een soort rituele initiatie naar de volwassenheid achter!
Dat het een haan moet zijn, is omdat deze een vruchtbaarheidssymbool is, en door het stelen wordt volgens oud Germaans geloof (én volgens Viking-traditie!) magische kracht aan de haan toegevoegd. Door de haan zo hoog in de meiboom te hangen zou deze de eilanders moeten beschermen tegen de Noormannen, als hun waakzaamheid bij drie dagen feesten – inclusief de alcohol, uiteraard – verminderd is. Vergezocht? Tja… feit is wel dat in de Noorse mythologie ook een haan bovenin Yggdrasil zat om de goden te waarschuwen bij onraad, dus ook hier zien we weer die Viking-tradities terug in het Kallemooi-gebruik.
Wat zit er in de mand verstopt? (Foto met toestemming overgenomen van schiermansiekoog1.blogspot.com).
Over het gebruik van de levende haan zijn al meerdere botsingen geweest, want zoals velen zullen begrijpen zijn de dierenrechtenorganisaties hier op zijn zachtst gezegd niet blij mee. Toch zijn die al meerdere malen in het ongelijk gesteld, tot aan rechtszaken toe: de haan mag gebruikt worden. Deze zit tijdens die drie dagen in de mast in een ruime dichte rieten mand, met water, voer, geweekt brood en webcam-toezicht, en wordt vooraf en achteraf door een dierenarts onderzocht.
Knipoog: in 1972 werd er een haan gestolen op het naastgelegen eiland Ameland, die uiteraard ook na drie dagen terug gebracht werd. De Amelanders, niet goed bekend met de Kallemooi-traditie, waren hierdoor overrompeld en wisten niet wat ze overkwam toen die commissie met die lintenhoeden aan kwam, maar ze meldden zich bij de burgemeester en werden na uitleg voorzien van een borreltje en Ameland had er ook weer een sterk verhaal bij!
Drie dagen Kallemooi
Als de meiboom geplaatst is wordt een Kallemooi-bal gehouden waarbij de mannen moeten kraaien en de vrouwen tokkelen! Het bal wordt aangekleed als een kippenhok. Vroeger waren alleen mannen toegestaan op dat bal, dat door moest gaan tot de haan ’s morgens weer kraaide. Daarna moesten de mannen eieren gaan zoeken op het eiland (meeuweneieren) en als vruchtbaarheidssymbool mee naar huis nemen en opeten: dat dan natuurlijk wel met de vrouwen erbij!
Zijsprongetje: op deze Engelse site staat traditioneel mei-eten opgesomd. Meeuweneieren worden er geroemd om hun smaak.
Er is daarna gedurende Pinksteren kermis. Op de derde dag (Pinkster-drie) zijn er kinderfeesten, waarbij de kinderspellen al jarenlang onveranderd en traditioneel oud-Hollands zijn. De kinderen krijgen hier snoep en kunnen ook prijsjes winnen.
Op de avond van de derde dag wordt er een rondrit over ‘Schier’ gedaan op boerenwagens met paarden. In deze ‘ommegang’ werd van oudsher vruchtbaarheid over het land en gewas afgesmeekt, maar het is heden ten dage vervallen tot een tochtje voor de kinderen om hun kinderfeesten af te sluiten.
Aan het eind van Kallemooi wordt de paal neergehaald en de haan teruggegeven aan de eigenaar. Die trakteert traditioneel de ‘dieven’ en de Kallemooi-commissie op een borreltje, wat weer in een nieuw – maar dit keer afsluitend – feest uitmondt, met dans en muziek.
Referenties
Kaart overgenomen van http://www.openstreetmap.nl/
Foto’s van de Kallemooimast en -mand met toestemming overgenomen van schiermansiekoog1.blogspot.com.
