Beltane
Het is voorjaar. De zonnestralen door de bladeren. Een magisch schouwspel. Bladgroen. Leven. Iets nieuws is in wording. De winter ligt ver achter ons, heel erg ver zelfs als je bedenkt dat de madeliefjes er in december ook nog waren.
Het is de vooravond van Beltane, de eenwording, versmelting, Hieros Gamos; het Heilige Huwelijk. We vieren het feest van de eenwording van de Godin en de God.
Toen ik dit artikel aan het schrijven was, had ik net te horen gekregen dat er onverwacht een vak toch getentamineerd zou gaan worden. Nu scheelt het een stuk dat er aan het Jungiaans Instituut alleen maar leuke vakken gegeven worden, doch nu voelde ik toch een zekere onrust opkomen. Het was een vak in het kader ‘Jung en de Religie’. Dr. Jacob Slavenburg heeft een betoog gehouden van twee collegedagen over de Hermetische traditie. Jacob is een zeer begaafd spreker die, schijnbaar zonder erg veel moeite, prachtige verbanden legt vanuit het oude Egypte van Thot, via de hermetische traditie, naar het Jungiaanse gedachtegoed en verder naar de moderne wetenschap. Ondanks het feit dat ik zonder meer erg geboeid was door de les en ik in gedachten meegevoerd werd door de eeuwen heen, lag Jacobs spreeksnelheid beduidend hoger dan mijn schrijfsnelheid. En dan nu ineens een tentamenvak, geen thuiswerkopdracht, geen vragen vooraf! Ik besloot wat boeken te verzamelen en wat bronnen te raadplegen en deze hermetische traditie eens nader te beschouwen. De hermetische traditie vormt immers de basis van de Westerse Esoterie, en zonder deze traditie had ook wicca er ongetwijfeld heel anders uitgezien. Al filosoferend bedenk ik me dat de geschiedenis en ook de menselijke ontwikkeling een aaneenschakeling is van versmeltingen van ideeën, kruisbestuivingen tussen culturen en bevruchting van ideeën.
Als we de Gardneriaanse wiccatraditie eens nader beschouwen dan zien we dat deze lijn van inwijding terugvoert naar Gerald Gardner die na het afschaffen van de Engelse wet op hekserij in 1954 het boek Witchcraft Today publiceerde. De hekserij die Gardner presenteerde was een archetypische hekserij voorzien van een mix van elementen, voortgekomen uit de hogere magie, oude volksgebruiken, mythologische verhalen, elementen uit de Romeinse / Griekse mythologie zoals bijvoorbeeld de Eleusinische mysteriën en elementen uit Oosterse religies, filosofieën en gebruiken. Ook gebruikte Gardner religieuze elementen die teruggrijpen op de oudste religies uit de nieuwe steentijd waarin de verering van een Moedergodin en haar Gemaal (doorgaans een vegetatiegod, al dan niet voorzien van horens) een plaats had.
Het ‘Boek der Schaduwen’ van Gardner bevatte teksten en rituelen die te herleiden waren tot teksten van Aleister Crowley, C. Lelands Aradia, The gospel of the witches, en De sleutel van Salomo, vertaald door McGregor Mathers.
Ook was Gardner bekend met het gedachtegoed van de rozenkruisers en ingewijd in The Fellowship of Crotona, een maçonnieke orde. Elementen uit de oude hermetische filosofie hebben zo via de alchemie, het Rozenkruisersgenootschap en de vrijmetselaars ook Gardner beïnvloed. We zien hier dus een versmelting van ideeën terug waaruit een geheel nieuwe vorm is voortgekomen.
Gaan we wat verder terug in de tijd dan komen we terecht in de zestiende eeuw. De Renaissance. Er worden boeken geschreven met daarin nieuwe inzichten die voortgekomen zijn uit de vermenging van verschillende oude stromingen met nieuwe inzichten. Zie bijvoorbeeld de werken van Heinrich C. Agrippa, zoals De Occulta Philosophia. Hierin werd zichtbaar dat er iets nieuws aan het ontstaan was. Het Hermetische gedachtegoed vermengde zich met de joodse Kabbala (F. Yates), de leer van Plato en met verschillende magische tradities.
De nieuwe vorm of stroming die toen ontstond werd ook wel de Renaissance Hermetica of de Occulta Philosophia genoemd. Deze ‘Occulta Philosophia’ was erg populair in de zestiende eeuw, maar mede door het opkomende rationalisme ontstond er een kentering.
Een belangrijke oorzaak voor de opleving van de Hermetica is ongetwijfeld de Latijnse vertaling vanuit het Grieks geweest van het Corpus Hermeticum in 1462 door Marsilio Ficino. De vertaling hiervan had tot gevolg dat het gedachtegoed zoals verwoord in het Corpus Hermeticum aansloeg in de Renaissance en grote geesten zoals DaVinci aantoonbaar heeft beïnvloed. Overigens is niet alleen het Corpus Hermeticum hiervoor verantwoordelijk geweest maar ook andere geschriften zoals de Kyraniden en de Picatrix hebben hieraan bijgedragen.
Maar waar liggen nu de wortels van deze hermetische traditie? Alexandrië is aantoonbaar heel belangrijk geweest voor de Hermetica. Alexandrië was immers de smeltkroes van allerlei tradities in de periode van ongeveer 300 v Chr. tot 300 n Chr. en had een beroemde bibliotheek. Hier kwamen de Griekse wijsheid, de Joodse tradities, de Oude Egyptische wijsheid samen.
Zoals ook madame Blavatsky al opmerkte in haar geschriften waren de overgeleverde hermetische teksten niet volledig meer en was een aanzienlijk deel van haar essentie verloren gegaan. Uit sommige hermetische teksten valt immers op te maken dat hier de oorspronkelijk Egyptische teksten (niet Arabisch!!) werden vertaald naar het Grieks, waarmee de essentie van de tekst, (volgens de schrijver van het stuk), volledig verloren zou gaan. De Egyptische taal was immers magisch en de teksten dankten hun werking aan de klanken en tonaties van de uitgesproken woorden. Deze Griekse teksten zijn later weer vertaald naar het Latijn. Het vermoeden is dat er ook met de verwoesting van de bibliotheek van Alexandrië veel originele hermetische geschriften verloren zijn gegaan.
Hermes Trismegistus (Tris=drie, Megistos=groot) wordt ook wel de leermeester van de leermeester van Plato genoemd. Hermes is een van de archetypische Oude Wijzen van de mensheid. Voor de Grieken was hij Hermes, voor de oude Egyptenaren was hij Thot, in de alchemie bekend als (de geest) Mercurius.
In het hermetische gedachtengoed vond een vermenging plaats van Gnosis, universele wetenschappen als de magie, filosofie, alchemie, astronomie, astrologie, alchemie, geneeskunde, plantkunde en natuurwetenschap. Ina Custers-van Bergen gaf tijdens de laatste PFI-dag een prachtige uiteenzetting van de Arabische lijn vanuit de hermetische traditie, de lijn van Idris en hoe deze lijn het Europese gedachtegoed heeft beïnvloed zoals nog steeds zichtbaar in de wetenschap, de kunst en de architectuur in bijvoorbeeld Zuid-Spanje (Toledo, Granada etc.).
Het wetenschapsbeeld van de Hermetica in deze tijd ging uit van de eenheid van alles. De mens was onlosmakelijk verbonden met de wereld om hem heen. Verbonden met zijn omgeving. Met het planten- en mineralenrijk. Met de kosmos. Een holistisch geheel. ‘Zo boven zo beneden’ vindt hier zijn oorsprong, net als ‘hermetisch gesloten’. De Hermetica bezag het totaal als zijnde een hermetisch gesloten geheel. Eigenlijk een prachtig uitgangspunt. Maar wat is er dan mis gegaan?
Zoals gebruikelijk in de alchemie moeten Luna en Sol na conjunctie sterven.
Aanvankelijk gingen de wetenschappelijke activiteiten van wetenschappers als Newton nog gepaard met activiteiten van alchemistische aard, echter toen het rationalisme steeds meer vaste vorm begon te krijgen, werd de Occulta Philosophia een schaduwtraditie met elementen van religieuze aard.
Aan het einde van de zeventiende eeuw is het rationalistische gedachtegoed wijdverspreid en de voortgang van de wetenschap, die zich steeds meer ging baseren op oorzaak en gevolg, waarneming, feitelijkheden en causale verbanden, is niet meer te stoppen.
Galilei (1564-1642), Descartes (1596-1650) en Newton (1642-1727) formuleerden hun theorieën die in eerste instantie populair werden bij de intellectuele elite, maar later ook bekendheid kregen bij de bevolking. Het onderzoeksysteem van Descartes werd voor het wetenschappelijk Europa in die tijd de norm. Het holistische wetenschapsbeeld van de Hermetica verdween gaandeweg.
Vanuit de schaduwtraditie die de Occulta Philosophia toen vormde, zijn later bijvoorbeeld het Rozenkruisersgenootschap en nog later de Vrijmetselarij voortgekomen die op deze wijze de elementen van het oude hermetische gedachtegoed geïncorporeerd hebben en bewaard hebben. Een schrijver/ magiër/ geleerde als Eliphas Levi werd ook geïnspireerd door de Occulta Philosophia en latere grote geesten als Aleister Crowley (Thelema), Madame Blavatski (Theosofie) en McGregor Mathers (Golden Dawn) zijn weer aantoonbaar beïnvloed door de werken van Levi en zagen hem als leermeester. Overigens was McGregor Mathers, een van de oprichters van de Golden Dawn, zowel rozenkruiser als ook vrijmetselaar. De rituelen van de Golden Dawn zijn dan ook een mengsel van elementen uit de Occulta Philosophia en hermetische elementen die vanuit de vrijmetselarij en de rozenkruisers hun weg hebben gevonden naar de twintigste eeuw.
Ook C.G. Jung putte rijkelijk uit de bron die gevormd wordt door de Hermetica en de Occulta Philosophia. Carl G. Jung was arts, psychiater en wetenschapper en was degene die het hermetische gedachtegoed weer in de academische wereld van zijn tijd heeft teruggebracht. Bijvoorbeeld door zijn publicaties over de alchemie. Jung had interesse in de alchemie waarin hij psychologische processen tot uitdrukking zag komen. In deze, van oorsprong hermetische, waarheid is al terug te zien dat er feitelijk geen objectieve werkelijkheid buiten ons te vinden is nu deze niet anders dan subjectief kan worden waargenomen. Zo projecteerden de alchemisten reeds hun psychische processen (van lood naar goud= individuatie!) in de stof. Hierin zien we bij uitstek dat er altijd sprake is van een correlatie tussen de waarnemer en het waargenomene, tussen object en subject. Ook was Jung geïnteresseerd in het werkzame principe van de astrologie, namelijk synchroniciteit. Samen met fysicus Pauli probeerde hij dit a-causale principe op wetenschappelijke wijze te benaderen. En ook de theorie van Jung met betrekking tot de wereld van archetypen is beïnvloed door de Hermetica. Wie bijvoorbeeld leest over de ideeënwereld van Plato kan zich niet aan de indruk onttrekken dat er grote overeenkomsten zijn tussen de ideeënwereld van Plato en het collectief onbewuste van Jung. De theorie van Jung over de psychologische beleving en openbaring van religie is feitelijk te herleiden tot het (archetypische) beeld van god in de mens. Ook was Jung geïnteresseerd in de gnosis. Zie bijvoorbeeld het boek Zeven preken tot de doden. Geschreven door Basilides in Alexandrië, de stad waar het Oosten aan het Westen reikt dat een uitgesproken gnostisch karakter heeft.
Moderne Wetenschap
Het wetenschapsbeeld van de Hermetica was holistisch. Het rationalisme en de moderne wetenschap onderschrijven dit niet langer en bijvoorbeeld de fysica ontleedt, analyseert en onderzoekt de materie in al haar kleinste elementen, nog voorbij het atomaire niveau.
Er zijn echter kanttekeningen te plaatsen bij het mechanische wetenschapsbeeld van objectiviteit, oorzaak en gevolg.
De grap is dat deze kanttekeningen nu juist worden geplaatst door de meest materialistische wetenschapstradities zoals bijvoorbeeld de fysica zelf, door de astronomie en ook door de moleculaire biologie. Er worden experimenten uitgevoerd waaruit onomstotelijk blijkt dat de uitkomsten van onderzoek beïnvloed worden door de waarneming van de wetenschapper! Een nieuwe visie vanuit de astronomie op factor tijd, factor ruimte en factor materie waaruit blijkt dat tijd, ruimte en materie toch minder constant zijn dan oorspronkelijk werd aangenomen. De moleculaire biologie die aantoonde dat bewustzijn niet enkel in de hersenen zit maar in alle cellen van het lichaam.
Men had al ontdekt dat het heelal ontstaan is uit de Big Bang. Naar alle waarschijnlijkheid is de Big Bang voortgekomen uit een minuscuul punt dat vervolgens ontploft is. Om dit gegeven wat te versimpelen een citaat van Loesje: Eerst was er niets, en toen ontplofte het ook nog!
In het tijdschrift National Geographic van maart 2014 staat een prachtig artikel over zwarte gaten die ontstaan zijn uit uitgedoofde en vervolgens geïmplodeerde sterren. Uit het artikel blijkt dat alles inderdaad aan het uitdijen is na de oerknal, maar dat alles terug te brengen is tot een minuscuul klein punt zoals wellicht gevormd wordt door samenpersen in een zwart gat. Ons heelal dat ontstaan is uit een geïmplodeerde ster! En in welk heelal heeft deze geïmplodeerde ster dan geschenen? Gedachten over meerdere dimensies die naast elkaar of wellicht door elkaar bestaan zijn in de esoterie niet zo heel erg vreemd en vormen een bestanddeel van veel mythologische verhalen.
Een zwart gat tart met zijn werking de wetten van ruimte en tijd en vormt naar binnen toe een eenpuntigheid met een oneindig klein volume en een oneindig grote dichtheid. Onze aarde zou in de buurt gekomen van een zwart gat ineen geperst kunnen worden tot een knikker met een doorsnede van twee centimeter. Tijd kan niet ontsnappen uit een zwart gat. Wie, theoretisch bezien, een dag in een zwart gat zou doorbrengen, zou bij terugkeer naar de aarde er achter komen dat er op aarde duizend jaar verstreken zijn. Dit bijna mythisch gegeven kennen wij paganisten natuurlijk als elventijd!
De grote vraag is natuurlijk of het niet weer eens tijd wordt voor een Hieros Gamos, een Heilig Huwelijk van moderne wetenschap met andere stromingen om te komen tot een holistisch(er) visie op de mens, diens herkomst, bestemming en plaats in tijd en ruimte? Stof tot nadenken en tot filosoferen met een goed glas wijn, wellicht na de Beltaneviering?
Serge van Heel (1972): Ik ben opgeleid en ingewijd in de Gardneriaanse traditie. Naast mijn werk als ambtenaar heb ik een praktijk aan huis voor Jungiaans Analytische Therapie. Als afstudeerproject van mijn opleiding (Postgraduate Program in Depth Psychology) ben ik bezig met een scriptie genaamd: Het Middelpunt van de Cirkel, over symbolen, archetypen, rituelen en het individuatieproces in de Moderne Hekserij.
Voor meer informatie zie ook: www.sergevanheel.nl of mail me.
