Alledaags en buitengewoon – spiritualiteit in vrouwendomeinen
Red. Angela Berlis en Anne-Marie Korte
Skandalon, 2012. 153 p. ISBN 978-94-90708-47-4
Vrouwendomeinen, ooit waren dat de keuken, de kerkbank, de confessionele vrouwenvereniging of de verpleegstersopleiding. Nu denken we eerder aan vrouwenbedrijven met een goed gekozen domeinnaam. Vrouwendomeinen zijn volop in beweging, net als de spiritualiteit die vanouds met vrouwendomeinen werd verbonden.
Dit boek bevat een staalkaart van die veranderingen, en beschrijft die vanaf de huidige tijd steeds dieper het verleden in. Een moeder beschrijft het ritueel dat zij met haar dochter van het dagelijkse bad maakt en demonstrerende Vrouwen in het Zwart in Jeruzalem komen aan het woord. Via zelfportretten in het atelier van een Finse kunstenares en de keukens van de Mexicaanse non Sor Juana Inés de la Cruz gaat het naar het voormalige Brandeshuis op het Broederenplein in Deventer, waar vrouwelijke ‘moderne devoten’ woonden. Vanuit het Middeleeuwse Ierland, waar juridische teksten en toverspreuken elkaar beïnvloedden, daalt het boek verder af in de tijd naar de Bijbelse gronden van Paulus en Simson.
Leidraad in alle bijdragen van theologes en religiewetenschapsters is de vraag naar de ervaringen van vrouwen met ‘heiligheid’ en ‘heiliging’ in het dagelijkse leven, vroeger en nu. Achter in het boek staan duidelijke samenvattingen van de tien hoofdstukken en wie meer wil lezen, vindt genoeg literatuurtips.
Voor onze lezers het meest interessant is wel het hoofdstuk ‘Liefdestoverij in middeleeuws Ierland’ door Jacqueline Borsje. Zij is senioronderzoeker Religiestudies en Keltologie en universitair docent Cultuurgeschiedenis van het Christendom aan de Universiteit van Amsterdam. Het gaat hier vooral over de heilige Brigit, bekend vanwege haar vele genezingswonderen en wonderbaarlijke voedselvoorzieningen. Er zijn geen harde bewijzen voor het idee dat zij een christelijke versie is van de voorchristelijke godin Brigit.
In verhalen over het leven van de heilige, en ook over Sint Columba, komen passages voor waarin de heiligen vertellen hoe er een beroep op hen werd gedaan door gelovigen met een probleem. In beide verhalen wordt een combinatie gebruikt van ritueel en ‘woorden met macht/kracht’. “Dit zijn woorden waarvan men gelooft dat ze de werkelijkheid in materiële zin beïnvloeden, al kan deze beïnvloeding niet bewezen of gecontroleerd worden. Volgens het geloof bezitten zulke woorden zelf de kracht om de werkelijkheid te veranderen ofwel stamt deze kracht van een bovennatuurlijke entiteit, zoals een god, geest of demon.”
In een ander verhaal laat Brigit het huis, eten en drinken en het bed van een man besprenkelen met door haar gezegend water. Het probleem was dat de vrouw de man haatte. Na het ritueel hield ze meteen hartstochtelijk veel van hem. In de Middelierse versie van het verhaal vraagt de man om een epaid, een ’tovermiddel’ of ’toverspreuk’. Omdat magie doorgaans in verband wordt gebracht met voorchristelijke of niet-christelijke figuren, is dit verrassend. De onderzoekster had hierover heen gelezen, en het verhaal beschouwd als genezingswonder. Dat veranderde toen ze een lezing bijwoonde over zeventiende-eeuwse Russische liefdesmagie. Die werd beschreven in gewelddadige en zelfs sadistische verhalen. Opmerkelijk genoeg werd de liefdesmagie daar vooral gebruikt door mannen.
Het hoofdstuk gaat verder over liefdestoverij als overtreding en over vier van die overtredingen. Ook de technieken worden besproken, zoals ‘de (bovennatuurlijke) aanval op een bed’, een onenigheidsbotje en het uittesten van toverij op een hond. Alleen al voor dit hoofdstuk loont het om dit boek aan te schaffen, maar ook de overige hoofdstukken zijn zeer lezenswaardig.
