Wicca, smal of breed – overlappende cirkels

Toen Wiccan Rede als tijdschrift begon, in 1980, was er nog geen verschil tussen wicca en (religieuze) hekserij. Je moest net zo hard zoeken naar informatie als naar mensen die je zouden kunnen inwijden en trainen (toen nog in die volgorde). Sindsdien zijn er vele boeken uitgekomen, hebben alle kranten artikelen gepubliceerd over wicca en heksen, en is het hele internet opgekomen. En de eclectische heks. Wat zijn de overeenkomsten en verschillen. En kunnen we iets aan elkaar hebben?

Elders in deze site (link hieronder) kun je meer lezen over de achtergrond van Wiccan Rede. Het tijdschrift is voortgekomen uit de inwijdingstraditie wicca. Het is echter duidelijk dat er tegenwoordig veel meer mensen wicca als religie beleven dan alleen degenen die zijn ingewijd als heks. En er zijn nieuwe stromingen opgekomen buiten de wicca, of de ‘British Traditional Witchcraft’ – een term die vooral in Amerika gebruikt wordt voor tradities zoals die van de Gardnerians en Alexandrians – waarin je ingewijd kunt worden. De woorden ‘heks’, ‘hekserij’ en ‘wicca’ worden niet (meer) door iedereen op dezelfde manier uitgelegd. En over wat het oudste – of meest authentieke – is, daar zijn de meningen over verdeeld. De varianten die het scherpst tegenover elkaar staan, zijn misschien wel deze:
1. Wicca is de basis. Voordat Gerald Gardner zijn boeken schreef over deze inwijdingstraditie, koppelde niemand het woord ‘heks’ aan een religieuze betekenis. Iedereen die dat nu wel doet, bouwt voort op zijn gedachtengoed, op de traditie die hij openbaar maakte.
A. Hekserij is al eeuwenoud. Heksen hielden zich vroeger al bezig met de cycli van de natuur. Gardner is iemand die in 1951 de wicca uitvond, wat wicca tot een nieuwe stroming maakt, in tegenstelling tot onze traditie die stevige wortels heeft in het verre verleden.
Op deze manier (optie A en optie 1) presenteerde de stad Utrecht ooit twee standpunten over het stadscentrum die in een referendum ter discussie stonden. De stad wilde niet een van beide standpunten meer gewicht toekennen door gebruik van de cijfers 1 en 2, maar gaf beide standpunten dezelfde waarde mee. Het oordeel wordt aan de kiezer / lezer overgelaten.

Iedereen solo

De bedoeling van dit artikel is niet om aan te geven wat ‘juist’ is, maar om te zoeken naar overeenkomsten. Daarbij zullen de verschillen ook wel duidelijk worden. Wat niet iedereen zich realiseert, is dat iedere covenheks is begonnen als soloheks. (Dat woord heeft in de inwijdingstraditie nog een andere betekenis, maar ik bedoel hier een heks die niet ingewijd is en alleen opereert). Wie voor het eerst kennis maakt met wicca, gaat zelfstandig op zoek naar informatie. De meesten zoeken niet alleen naar kennis, maar willen ook praktisch aan de slag. Ze gaan mediteren, richten een altaar in en staan stil bij een jaarfeest in een vorm die vaak de naam ‘ritueel’ prima verdraagt. De verschillen ontstaan pas daarna: als de ene wel op zoek gaat naar een coven en inwijding (en die ook vindt) en de ander niet die behoefte voelt, niet zoekt, of wel zoekt maar niet vindt. Maar ook na een inwijding is de heks de meeste dagen van het jaar ‘solo’. Covens ontmoeten elkaar doorgaans maar een beperkt aantal keren per jaar. Op momenten dat je met je groep samenwerkt, conformeer je je aan ‘regels’ en afspraken die binnen die groep gelden. Net zoals je in het verkeer allemaal weet dat ‘groen’ betekent dat je door mag rijden, en ‘rood’ dat je moet stoppen. Net zoals je binnen een gezin kunt afspreken dat zes uur etenstijd is voor iedereen. Tijdens het werken in een coven, roep je allemaal dezelfde Godin aan. Thuis kun je de Godin aanroepen waarmee jij persoonlijk verwantschap voelt.

Breed scala

In de traditionele wicca en het paganisme, de stroming van natuurreligies waarin wicca een plaats vindt, is diversiteit heel belangrijk. De ervaring van ieder individu telt. Niemand schrijft een ander voor hoe hij of zij de goden moet zien. Het idee is juist dat je de goden kunt ontmoeten, en dan zie je het voor jezelf. Dat godsbeeld kan variëren van Godin en God, tot pantheïsme, polytheïsme, animisme, en allerlei individuele varianten. Je kunt jezelf benoemen als heks, als druïde, sjamaan of magiër, en gedurende je leven overstappen van het ene pad op het andere, of technieken uit sjamanisme of oosterse religies combineren met je pad binnen een andere stroming. Je kunt je als heks verdiepen in de kabbala, zoals de westerse mysteriescholen die doceren, of in asatru. Je kunt je laten inwijden in een traditie, maar dat zegt niet dat je levenslang binnen die traditie zult blijven werken, of dat je nooit meer naar iets anders om mag kijken.
De ‘nieuwe’ stromingen zijn net zo gevarieerd. Je hebt eclectici die helemaal nergens bij (willen) horen, maar bereid zijn om alles als bron te gebruiken. Er zijn soloheksen die heel erg verwant zijn aan de wicca uit de boeken, met als enige verschil dat ze niet zijn ingewijd. En er zijn de mensen die zijn opgeleid door Margarita Rongen, door Mireille DeVos, er zijn ‘hedge witches’, er heksen die zijn geïnspireerd door Susan Smit, stromingen zoals de ‘Witte Wyven’, en nog veel meer die ik niet eens ken. Naast Gardnerians en Alexandrians zijn er ook nog de Dianics, Reclaiming, de navolgers van Magnus en Diana, de Tuatha de Danaan, GreenCraft in België, de Georgian wicca in de VS, enzovoorts. En dan zijn er ook nog mensen die waarschijnlijk terecht claimen dat ze uit een eeuwenoude familietraditie komen, al werd dat lang niet altijd met de term ‘hekserij’ benoemd.

Mag dat?

Ja, dat kan allemaal zomaar. Er is geen autoriteit in wicca, ‘heks’ had al meerdere betekenissen voordat Gerald Gardner met de zijne kwam, en het is geen beschermd beroep zoals arts of advocaat, waarvoor je niet alleen een opleiding moet doen, maar ook een eed moet zweren voordat je het beroep mag uitoefenen (een eed komt er bij een inwijding in de traditionele wicca wel aan te pas). Doreen Valiente en Raymond Buckland, bekende heksen uit de inwijdingstraditie, hebben zelf de mogelijkheid geboden aan zoekers die geen coven konden vinden om er een op te richten. Valiente met haar ‘Liber Umbrarum’ in Witchcraft for Tomorrow, dat in 1978 verscheen, en Buckland met een compleet nieuwe traditie, de Seax Wicca, in The Tree – The Complete Book of Saxon Witchcraft uit 1974. Vanwege die eed konden ze niet de rituelen publiceren die ze zelf gebruikten, maar ze hebben materiaal beschikbaar gesteld waarmee mensen zelf aan de slag konden op een manier die in ieder geval heel erg verwant was aan de wicca. Doreen Valiente geeft als motivatie in de introductie van haar boek dat er verbasterde versies in omloop zijn, soms zelfs tegen betaling, van rituelen die zij schreef, en zij vindt dat áls er dan materiaal beschikbaar is, dat het dan tenminste ‘literate and workable’ is.
“Today, people all over the English-speaking world are forming, or trying to form, covens of the Old Religion. It is time that they were able to find guidance instead of what they so often are finding, namely, exploitation.
The exaggerated claims of some self-styled ‘leading witches’ may be a standing joke to experienced occultists; but the way in which sincere newcomers to this ancient path are being overawed and exploited by what is often sheer bluff, has ceased to be at all amusing. I am sick and tired of these self-appointed ‘leaders’, who sometimes even resort to threats against anyone who questions their pretended authority. So I have decided to write a book which will put witchcraft within the reach of all.”

Initiatieven

Waar ooit wicca verborgen was en alleen aan de ingewijden een mogelijkheid bood om opgeleid te worden, om de jaarfeesten te vieren en contact te hebben met geestverwanten, is er nu een ruim aanbod in het openbaar. Vanuit de inwijdingstraditie zijn er wat mogelijkheden om een ‘opleiding’ te volgen die zou kunnen leiden tot inwijding, of die ervoor zorgt dat je als soloheks een stevigere basis hebt. Verwant aan de inwijdingstraditie, maar ook steeds vaker geheel daarbuiten georganiseerd – zijn er de heksencafés, pubmoots, Pagan cafés, enzovoorts. Er worden openbare rituelen gehouden waaraan je kunt deelnemen als je ervan op de hoogte bent, of je nu bent ingewijd of niet. Er worden opleidingen aangeboden vanuit de nieuwere stromingen. En er zijn talloze grotere en kleinere fora waar heksen elkaar en anderen kunnen ontmoeten. Wil je een handfasting als jij en je partner niet zijn ingewijd, wil je een athame kopen, wil je een oceandrum leren maken, dan kun je op internet vinden waar je terecht kunt. Zelfs als je op zoek bent naar nog altijd ‘verborgen’ informatie, namelijk naar covens in de inwijdingstraditie die jou aanspreekt, kun je terecht op of via internet. Je zult er zelf wat moeite voor moeten doen, bijvoorbeeld er iemand naar vragen – en de juiste persoon vinden om ernaar te vragen – maar het kan. Wil je zelf een groep oprichten, dan staan je diverse vormen ter beschikking. Een studiegroep, een jaarfeestengroep, al dan niet onder begeleiding van iemand met meer ervaring, al dan niet aan de hand van een thema of een boek zoals dat van Doreen Valiente, van Susan Smit of een de boeken van Marian Green. Die laatste kun je ook heel goed gebruiken als soloheks, net als de boeken van Scott Cunningham.

Overlappende cirkels

De cirkel is de plaats waar een heks haar rituelen viert, een plek tussen de werelden. Maar het is ook een ander woord voor kring, heksenkring, de groep waarin heksen bijeen komen, het samenwerkingsverband waarin ze elkaar ontmoeten. In de inwijdingstraditie heet dat een coven. In de praktijk zie je dat sommige kringen elkaar overlappen. Je kunt mooie Venn-diagrammen maken waarin die overlap blijkt, als je cirkels tekent van soloheksen, covenheksen, leden van fora, deelnemers aan cursussen en open rituelen en lezers van bijvoorbeeld dit magazine. Je zou er complexere of driedimensionale diagrammen van kunnen maken als je er ook de factor tijd bij betrekt: de mensen die ooit lid waren van een forum, die ooit abonnee waren op Wiccan Rede, die ooit soloheks waren maar nu zijn ingewijd, die ooit bezoeker waren van een heksencafé of een opleiding volgden, enzovoorts. Ik kan me zo voorstellen dat er dan heel veel overlap is, dat we bijna allemaal wel aan elkaar verbonden zijn via deelname aan iets, en als dat niet rechtstreeks is, dan kennen we allemaal wel iemand van nabij die de ander kent van een gedeelde activiteit of lidmaatschap. (Misschien onder een andere naam, omdat binnen de wicca en op internet pseudonymen nog altijd populair zijn ;-)).

Goed of niet

Hier wil ik graag benadrukken dat de ene weg niet beter is dan de andere. Het is niet per definitie zo dat covenheksen betere of wijzere mensen zijn dan anderen, of dat ze meer kennis hebben. Het is niet per definitie zo dat soloheksen ruimdenkender zijn, of gedisciplineerder, dan anderen. Er zijn op allerlei paden, binnen en buiten het paganisme, mensen te vinden die ernaar streven een beter mens te worden dan ze waren, wijzer te worden, meer kennis te vergaren, te leven naar hun levensbestemming. En zij die dat niet doen, of niet alles daarvan nastreven. En streven is mooi, maar slagen niet gegarandeerd, op geen enkel pad. Iedereen maakt fouten en kan zich vergissen. Er zijn egoïstische en altruïstische mensen op elk pad, en er zijn mensen die wicca of hekserij gebruiken ter meerdere eer en glorie van zichzelf, ten koste van anderen. Er zijn integere mensen die weten wat ze doen en hoever ze kunnen gaan en waar hun eigen grenzen liggen, maar ook opscheppers, goedbedoelende knoeiers, leugenaars, eedbrekers, aanranders, geldwolven; niets menselijks is vreemd aan welke groep mensen dan ook. Je zult zelf moeten uitzoeken met wie je te maken hebt. Wees kritisch, luister naar je intuïtie, stel vragen, ga op onderzoek uit. Maar geloof ook niet alles dat je hoort of leest, want ook roddel en kwaadsprekerij komt in dit wereldje maar al te veel voor. Niet iedereen wil je de waarheid vertellen, niet iedereen kent die, en er zijn altijd meerdere kanten aan een verhaal, dus wat is precies ‘de waarheid’. In mijn ervaring is de overgrote meerderheid de moeite waard om beter te leren kennen. Laat je door een paar rotte appels niet ervan weerhouden de hele mand verder te onderzoeken.

Samen?

In de inleiding vroeg ik: “Kunnen we iets aan elkaar hebben?” Ik bedoel dit nadrukkelijk in twee richtingen. Natuurlijk is de vraag aan de lezers, met name nieuwe lezers, wat wij voor hen kunnen betekenen, als blad, maar de vraag is er zeker ook op gericht te onderzoeken of wij als ’traditionele heksen’ iets kunnen leren van de nieuwere stromingen en de vele individuen die een solopad bewandelen. Het zal misschien lastig zijn om te communiceren, want ik realiseer me dat er tegenwoordig nog een groep is die zichzelf benoemt als ’traditionele heksen’, die zich juist wil onderscheiden van de covenheksen, de inwijdingstraditie. Maar met wederzijdse goede wil, moeten we in staat zijn om dat soort blokkades te omzeilen. Ik open graag een discussie waar de stem van de soloheksen en de covenheksen hoorbaar is. Ik denk dat wij uit de inwijdingstraditie kunnen leren van hoe anderen openbare rituelen uitvoeren, en dat anderen van ons kunnen leren waarom we sommige dingen ‘geheim’ willen houden. Een onderlinge discussie kan bijvoorbeeld argumenten boven tafel krijgen over de vraag of je jongeren (tieners) mag opleiden in wicca/hekserij, en waar de eventuele grenzen daaraan liggen.
Bij dit artikel is commentaar welkom, al zie ik inhoudelijke discussie over allerlei onderwerpen liever elders. Dat kan zijn op het forum van Silver Circle of elders. Nodig ons – auteur, redactie en lezers – hier maar uit om op jouw forum of blog mee te komen praten. Hieronder wel graag commentaar op de vraag of dit tijdschrift iets voor jou kan betekenen, en wat dan. Tot de spelregels behoort dat je reactie niet direct zichtbaar wordt, maar die zal beslist worden gelezen en waarschijnlijk gepubliceerd.

* zie hier een artikel over de achtergrond van Wiccan Rede
* zie hier de spelregels voor commentaar op deze website.