Het thema van dit nummer is ‘leiding en misleiding’. We hebben een aantal artikelen die in dat teken staan*. Maar wat naar mijn idee ook nauw verwant is aan deze onderwerpen, is verleiding. En dat is maar al te vaak een vorm van misleiding, maar vaak zonder dat je dat in de gaten hebt. Je wordt gemanipuleerd om bijvoorbeeld een nieuwe telefoon aan te schaffen. Een smartphone, want advertenties voor simpele telefoons zie je niet meer. En je denkt dat het je eigen beslissing is, want jij neemt het initiatief, jij stapt naar de winkel of naar een online webshop, en bestelt. Wat bestel je? Het apparaat dat precies doet wat jij ervan wilt, en niet meer dan dat? Of koop je een apparaat waarover je zoekmachine je advertenties heeft voorgeschoteld? Er zijn websites waarop je apparaten kunt vergelijken, maar kijk je daarnaar? En zo ja, hoe weet je dan of het een onafhankelijke vergelijkingssite is, of eentje die is opgezet door de leverancier of fabrikant van populaire en/of dure telefoons? Binnenkort is het weer ‘black friday’. Gelukkig zijn er nu al radiospotjes waarop je erop wordt geattendeerd dat de prijzen nu, vóór de zogenaamde kortingsperiode, lager liggen dan tijdens dat ‘koopfestijn’.
Steeds vaker wordt AI gebruikt, en dat is niet alleen een zeer grote energieverspiller, maar we weten dat de algoritmes niet kloppen. Dat de data waarvan AI gebruik maakt gebaseerd zijn op een deel van de maatschappij, van de Westerse maatschappij, en dat anderen buiten beeld vallen omdat die nu eenmaal al veel langer buiten beeld vielen. Fotoherkenning werkt vooral met foto’s van witte mannen, en minder goed met foto’s van anderen. Dat betekent dat in de VS op dit moment zwarte mannen worden opgepakt (en gedeporteerd) omdat ze worden aangezien voor iemand anders. De computer zegt dat jij het bent, en al kunnen je vrouw, je vrienden en buren jou absoluut niet herkennen in de foto van de dader van een misdrijf, de medewerkers van ICE nemen aan wat hun apparaat zegt.
Algoritmes die zeggen dat arme mensen, met een uitkering, vaker frauderen dan rijken, worden bevestigd als alleen in die groep nader onderzoek wordt gedaan. Als je gaat uitzoeken of rijken frauderen met belastingen of subsidies, zul je daar ook bewijzen voor vinden, maar als je dat onderzoek nalaat omdat het algoritme zegt dat dat niet nodig is, wordt het vooroordeel bevestigd.
Denk jij dat je de eigenaar bent van de boeken die je digitaal koopt, of van de inhoud van je laptop? Vergeet het maar. Als je naar China gaat, waar de Amerikaanse leverancier van je e-book geen contracten heeft, kan je boek zomaar van je laptop worden gewist, compleet met de aantekeningen die je had gemaakt voor je presentatie op een congres in China.
Had je op je Windows 10-laptop open source-software gedownload om tekst te verwerken, en ga je over naar Windows 11? Jammer dan: LibreOffice wordt eraf geveegd. Je hebt geluk als je bestanden wel blijven bestaan, maar zult opnieuw je vrije tekstverwerker moeten aanschaffen. (Tip: betaal vrijwillig voor dit soort programma’s en voor Wikipedia, want het is belangrijk dat open source software blijft bestaan, en het kost iemand geld. Wel zo eerlijk om daar een bijdrage aan te leveren. Dat geldt trouwens ook voor dit online tijdschrift!)
In Nederland zijn komende week weer verkiezingen voor de Tweede Kamer. Niet alleen in de betaalde STER-reclame word je geïnformeerd over de partijen, hun programma’s en hun lijsttrekkers. Ze komen tot je via alle media: radio, tv, kranten, online nieuws, sociale media; politici staan op het plein in het winkelcentrum, enzovoorts. Als je afgaat op de praatprogramma’s op tv, zijn andere dingen belangrijk dan als je mensen vraagt: “Wat vind jij de belangrijkste thema’s in de maatschappij op dit moment? Waar zou de politiek aandacht aan moeten besteden? Welke problemen zouden opgelost moeten worden?”
Op tv, net als op veel sociale media, is het blijkbaar belangrijker dat er controverses zijn, want dat is goed voor de kijkcijfers. Dus nodig je niet twee experts uit die het met elkaar eens worden over een mogelijke oplossing, maar twee mensen die niet per se expert hoeven te zijn, maar waarvan je weet dat ze het met elkaar oneens zijn. En hoewel de publieke omroep de naam heeft ‘links’ te zijn, is daarvan weinig te merken in de praktijk. Juist rechtse politici en partijen komen aan het woord. Ook kleine rechtse partijen, terwijl kleine linkse partijen niet worden uitgenodigd. Dat vertekent het beeld. Ook dat is naar mijn idee een vorm van ver-leiding, of van mis-leiding. Terwijl je voor een regering die problemen oplost leiding nodig hebt: mensen met een langetermijnvisie die nadenken over wat het beste is voor het land, en dat dan uitvoeren, samen met anderen.
Je zou misschien op politieke partijen de ‘The Advanced Bonewits’ Cult Danger Evaluation Frame’ kunnen loslaten. Ook een Nederlandse vertaling van ‘Bonewits’ geavanceerde beoordelingskader voor de evaluatie van sektegevaar’ staat op de website van wijlen Isaac Bonewits, met wat aantekeningen: “Ik weet dat het niet perfect is, maar meen dat het de gevaarlijke organisaties doeltreffend kan scheiden van de misschien rare, maar ongevaarlijke.” Er is tenminste één partij die al door de mand valt bij factor 1: interne controle. Factor 2, externe controle, zie je in de fractiediscipline waar de partijleden geacht worden allemaal gelijk te stemmen over een onderwerp, hoewel ze als Kamerlid daar zitten ‘zonder last of ruggespraak’, en dus hun eigen geweten zouden moeten/mogen volgen. Er zijn ook (partij)leiders die zodanig van hun eigen gelijk overtuigd zijn (factor 3 en 4), dat ze lastige controlemechanismen, zoals ze bijvoorbeeld de Raad van State opvatten, uit de weg willen hebben. En die de kritische pers en andere media het liefst het zwijgen opleggen en tegensprekers monddood proberen te maken door hen met negatieve bewoordingen te beschrijven. ‘Heks Kaag’, weet je nog?
En factor 18 zie je volop in uitvoering in de Verenigde Staten, waar de ene politieke moord luidkeels wordt afgekeurd, terwijl de andere, een paar maanden eerder, liefst wordt verzwegen en misschien stilletjes toegejuicht want het slachtoffer – een democratische politica en haar man – waren immers van de andere partij.
Natuurlijk kun je Bonewits beoordelingskader ook gebruiken binnen wicca, als je een groep of individu treft waar je vraagtekens bij hebt, of alleen maar een ‘niet-pluis-gevoel’. Daar was het raamwerk ook voor bedoeld. Ik denk dat Bonewits zelf vooral ook regel 16 als criterium zou gebruiken: “Grimmigheid: mate van afkeuring over grappen gemaakt over de organisatie, haar doctrines en haar leider(s).” Relativering is een hele goede eigenschap!
Fijne Samhain-viering!
Jana.
* Zie de inhoudsopgave van dit nummer voor alle artikelen.