door Yoeke Nagel
‘Onze Vader, die in de hemelen zijt…’
Oh kom op, je hebt die tekst wel eens gehoord, toch?
Het Onzevader is misschien wel de krachtigste spreuk die ik ooit heb gehoord, uitgesproken, ervaren. Geen wonder. Een tekst die al decennialang, wereldwijd, op elk moment van de dag door miljoenen mensen wordt gebeden, uitgesproken, gefluisterd, gezongen, gejammerd, is zo geladen als een bliksemflits. Ook voor wie beschadigd werd door een christelijk verleden, heeft de tekst vaak nog een heftige lading, een gruwelijke.
Natuurlijk verbindt elke Onzevaderzegger zijn of haar eigen, persoonlijke, beeld of visie aan de tekst. Gedeeltelijk lispelend aangeleerd, dwars door grondige weerstand heen, gedeeltelijk zelf verzonnen of diep doorvoeld, onverwacht ervaren of opnieuw beleefd. Een traditionelere vorm van magie kan ik niet bedenken. Wie het Onzevader bidt, gebruikt een oeroude vorm die dagelijks over de hele wereld opnieuw opgeladen wordt met gloeiend individueel godsverlangen.
De vorm is lek
Dat gebeurt niet met elke oeroude vorm. ‘Gecondoleerd’ zeggen, als publiek gaan staan na een voorstelling, een dromenvanger boven je bed hangen of iemands hand vragen – het had vermoedelijk ooit een grotere lading dan tegenwoordig.
Veel traditionele vormen zijn lek geraakt. De lading is eruit, de inhoud verdwenen, de kracht die het ooit had is verloren gegaan. De tekst heeft geen betekenis meer voor wie ‘m uitspreekt, de handeling is een vastgeroeste, protocollaire verplichting geworden.
Maar vernieuwing werkt ook niet altijd goed. Een gifje sturen inplaats van een luisterend oor bieden, een plastic pompoen voor de deur zetten met Halloween – nieuwe handelingen kunnen zich loswringen van lading en inhoud en gillend de horizon voorbij flapperen.
Op de breuklijn tussen verstoft traditioneel en moeizaam gekunsteld nieuw ligt de kans om een passende, herkenbare, invoelbare, uitvoerbare vorm bij je intentie te vinden. Lukt dat, dan heb je een krachtig magisch instrument, een ontroerend ritueel, een helende spell. Ideaal, zou ik zeggen, is om bij zo’n magische creatie traditioneel en vernieuwend te combineren. Traditioneel voor de structuur die worteling in het onderbewuste mogelijk maakt, vernieuwend om actuele, persoonlijke, invoelbare woorden en handelingen toe te voegen. Zo kan een stevig en sprankelend geheel ontstaan van intentie, tekst en handeling, dat appelleert aan zowel ons diepste verlangen en magisch onderbewuste als onze alledaagse realiteit.
Schrijven? Een brug van woorden
Met de invoering van AI, in de vorm van ChatGPT, worden we massaal uitgenodigd om die vorm van creatie maar op te geven. Verrassend veel mensen schakelen vrijwillig een denkmachine in om zichzelf vrij te stellen van het menselijk proces dat creatie mogelijk maakt. Dat zie ik op een pijnlijke manier terug in mijn werk als schrijfcoach. Daar moet ik even een paar dingen over kwijt.
De traditionele manier van werken aan een tekst is: je hebt een vraag, een verlangen, een overtuiging, een gedachte. Die bespreek je met anderen om te weten hoe zij erover denken. Je zoekt er meer informatie bij. Je leest erover, je mijmert, droomt en discussieert. Je wilt je gedachten delen met anderen – een brug bouwen tussen jouw hoofd en dat van je lezer. Daarvoor moet je je woest heen en weer springende gedachten onder woorden brengen, zodat ze even rustig blijven zitten en zowel jijzelf als een ander ze goed kan zien. Je kiest welke gedachtelijnen, feiten en bespiegelingen je wilt gebruiken in je stuk. Je bepaalt een beginpunt van je tekst, je noteert een einde. Dan weef je je gedachtenlijnen op een min of meer overzichtelijke manier in elkaar en test uit of een lezer snapt wat je geschreven hebt. Als je geluk hebt, zoals ik, is er een briljante eindredacteur die je op de gaten en struikelingen in je tekst wijst zodat je gericht kunt gaan herschrijven.
Tijdens dat hele proces verdiep je je pas werkelijk in je onderwerp. Het werken aan je tekst is tegelijkertijd je onderzoek. Je ontdekt steeds meer lijn in je eigen gedachten, tot je uiteindelijk zelfs snapt waarom het onderwerp jou persoonlijk zo raakt dat je er je tijd, aandacht, energie en schrijfkunst aan wilde besteden. Wat ontstaat is niet alleen jouw tekst, dit is een zichtbaar deel van jouw sprankelende geest. Je bent de volledige eigenaar van wat er in je stuk staat. Het is geworteld in je eigen realiteit, je kent je bronnen, je hebt welbewust je afwegingen gemaakt.
Als beloning kan je lezer nu in je hoofd kijken en jou zien, jouw gedachten proeven en erop reageren. Er is een brug geslagen tussen jou en de ander, tussen jou en de goden als het ging om een gebedstekst. En ik vermoed dat je op magisch niveau ook helderheid hebt gecreëerd: de mijmeringen en feiten, twijfels en overtuigingen die jij aan elkaar hebt weten te knopen in tekst, vormen nu ook voor anderen een fijnmazig web van gedachtenkoppelingen. Intentie, inhoud en vorm vallen samen en je bent een tevreden mens. Je weet meer dan voorheen, je hebt iets gecreëerd dat er eerder nog niet was en je bent niet meer alleen.
Dát was schrijven. Vroeger. Traditioneel.
Schrijven? Klaar.
De nieuwe manier is: je kiest een onderwerp, je tikt in ‘schrijf een tekst over dit onderwerp, max. 500 woorden.’ Klaar.
Pijlsnel levert Artificial Intelligence, AI, je vervolgens een tekst die met een digitale kaasschaaf van eerdere teksten uit een brij van onherkenbare bronnen is afgeflinterd en in een technisch-logische volgorde onder elkaar is gezet.
Je hebt een nieuwe vorm. Een lege vorm. Niet eens lek, gewoon leeg. Je eigen aandacht zit er niet in, je hebt geen keuzes hoeven maken uit de deelonderwerpen die je tegenkwam tijdens je research, je hebt je niet in je onderwerp hoeven verdiepen, je hebt geen nieuwe inzichten opgedaan tijdens het werk en het zijn niet jouw woorden maar die van een machine – zelfs al heb je die misschien wel de opdracht gegeven om jouw schrijfstijl te hanteren. En je hebt geen brug gebouwd tussen jou en je medemens, die dan ook nauwelijks reden heeft om zo’n tekst te lezen. De kans bestaat bovendien dat de bronnen van AI inmiddels al zo vervuild zijn dat er klinkklare onzin in staat. Geladen is de tekst op geen enkele manier.
Het is een lege vorm. En dat kan misschien voor sommige doeleinden voldoende zijn, maar niet voor magisch werk. Zelfs niet als je prompt slim geformuleerd was en je nog wat schaaft aan de tekst die je krijgt.
‘Kruimeldief in het westen…’
Ik ben geen hardcore tegenstander van nieuwigheid hè, laat dat duidelijk zijn.
Als Reclaimer ben ik dolblij met een paar begenadigde docenten die me niet-traditionele technieken toonden om het grillige pad tussen de werelden te bewandelen.
Niet-traditioneel omdat er bij Reclaiming graag gewerkt wordt met zelfgeschreven teksten, en glorieus verrassende symboliek. ‘Vanavond roepen we de unieke kwaliteiten van de windrichtingen aan met het noemen van keukenapparatuur. We verwelkomen de staafmixer in het oosten, de warmhoudplaat in het zuiden en de kruimeldief in het westen…’
Ik kan je verzekeren, dat werkt niet. Oké, en ook weer wel.
Het grote voordeel van dit soort vernieuwing is niet de efficiënte gebruikswaarde ervan. De waarde van vernieuwing zit ‘m voor mij in het opdiepen van de kern van de zaak, door het wegsnijden van verstoffing en gewoontevormen. Wat is de essentie van een ritueel? Wat wil ik nou eigenlijk? Wat is mijn intentie, wat en wie wil ik bereiken met mijn woorden, mijn handelingen? Vanuit die kern, de diepste essentie van wat ik vorm wil geven, ga ik zoeken naar passende, nieuwe symboliek. Concreet: traditioneel beginnen we een ritueel met het aanroepen van de kwaliteiten van de windrichtingen. Eindeloze herhaling van dezelfde tekst daarbij kan die vorm lek prikken. Dus komt de traditionele vorm in aanmerking voor vernieuwing: we kunnen ‘m opnieuw vullen met betekenisvolle, voelbare lading.
Om te kijken wat nu eigenlijk die kracht van het oosten is moet ik ‘m helemaal ontleden. Wat vindt er in dat oosten plaats? Waar staat het voor? Waar herken ik dat in mijn eigen leven, in mijn omgeving, in de natuur, in mijn lichaam, mijn keuken?
Het zoeken naar nieuwe vormen betekent dat je eerst teruggaat naar de essentie, waarna zelfs de lege oude vorm geen belemmering meer vormt voor het opnieuw vormgeven van de inhoud waar je mee wilt werken. Je kunt daarmee verrassende nieuwe woorden en vormen vinden óf kiezen voor de traditionele vorm, maar nu gevuld, geladen met je nieuwe inzichten en de kracht van je persoonlijke intentie.
In de verte lijkt dat op hoe je toewerkt naar de juiste prompt voor chat-gpt. Je gaat terug naar de kern van je verlangen, je benoemt welke vorm jij passend vindt en – och, als je dat allemaal weet ontbreekt alleen nog jouw inzicht, je intentie en je verlangen je te verbinden met anderen. Weet je trouwens wat een goede manier is om die details vervolgens alsnog te integreren in je tekst? Schrijven. Met je eigen warhoofd. Ik kan het je aanraden. Vernieuwende teksten en krachtige rituelen maak je met HI. Human Intelligence.
Yoeke Nagel geeft vanaf vrijdag 26 september een training ‘Schrijven met HI’ voor iedereen die liever zelf tot de kern komt. Meer informatie: www.yoekenagel.nl
