Is de God sterfelijk? En hoe zit dat met Lugh?

Het staat op onze eigen maankalender: “als de God zichzelf opoffert voor de zaak van het leven op Lughnasadh…”. Maar betekent dat dat Hij dood gaat? Sterft de God van de wicca? En hoe zit dat met Lugh, wat is zijn connectie met Lughnasadh?

Dit is de volledige tekst op de Silver Circle maankalenderⁱ (vertaald):

Dit was altijd de manier van de oude religie: om de wisseling van de seizoenen te vieren en het zilveren pulseren van de maanverlichte getijden van het leven. En wanneer onze Heer, de Gehoornde, bij de jonge Godin ligt op Beltane, of zichzelf opoffert voor de zaak van het leven op Lughnasadh, betreden we de oude paden van de magie. Kom met ons dansen in het holst van de nacht, in het door vuur verlichte bos, in de stralende zon! Dit is de weg van de oude religie.

Spoiler alert: de God sterft niet. Ja, hij offert zichzelf op maar dat is een ander verhaal. Er zijn wel goden die hun leven geven, met name zonnegoden en vegetatiegoden. Maar in wicca zijn Godin en God onsterfelijk. In de woorden van Merlinⁱⁱ:

De God van de heksen is beslist geen zonnegod, maar primair de partner van de Godin. De God is een vegetatiegod, een aarde-god of een maan-god, een natuur-god. De God sterft ook niet, en wordt ook niet wedergeboren. Hij is Heer over leven en dood, maar gaat zelf niet door die cyclus heen. Hij is Heer van de Onderwereld en regeert over de donkere helft van het jaar, van Samhain (31 oktober) tot Beltane (1 mei). Op een ander niveau is hij kind van de Godin, en later geliefde, echtgenoot, en inwijder, waardoor de God de complementaire mannelijke rollen vervult die bij de drie fasen van de Godin horen. Geliefde bij Maagd, Kind of Echtgenoot bij Moeder en Inwijder bij Wijze Vrouw.

Zo, dat is meteen duidelijk. Laat er geen misverstand over bestaan. Onze goden zijn onsterfelijk, boven de cyclus van leven en dood verheven. Waar komt dan het beeld vandaan dat ‘de god’ sterft? Waarschijnlijk omdat er vele goden zijn die sterven: het thema van de stervende god (die vaak, maar niet altijd, weer wordt herboren) is best populair. Soms sterven goden voor het welzijn van hun volk. Vaak is er een seizoensgebonden dood en wedergeboorte, regeneratie. Als het gewas wordt geoogst, vooral in het geval van graan, is het idee dat de daaraan verbonden god zijn leven geeft. Soms gaat het dan om een godin, maar vaker om een mannelijke god. En meestal hebben we het dan over goden uit het Midden-Oosten, Egyptische of Grieks-Romeinse goden, maar soms Germaanse goden of een godin uit Griekenland of Noord-Amerika. Zij geven hun leven, zodat het volk te eten heeft. En volgend jaar zijn ze er weer, en geven ze weer hun leven bij de oogstⁱⁱⁱ.

Een stervende en weer opstaande god, leven-dood-wedergeboorte-godheid of opstandingsgodheid is een religieus motief waarin een god of godin sterft en wordt opgewekt. Dit concept werd door James Frazer geïntroduceerd in The Golden Bough (1890). Hij verbond het met vruchtbaarheidsrituelen rond de jaarlijkse cyclus van vegetatie. Voorbeelden die hij noemde waren Osiris, Tammuz, Adonis en Attis, Zagreus, Dionysus en Jezus. Kritiek op zijn theorie wees erop dat veel van deze goden weliswaar sterven, maar niet weer tot leven komen. De echte stervende-en-oprijzende god zou karakteristiek zijn voor oude mythologieën uit het Nabije Oosten en de afgeleide mysterieculten van de late oudheid^iv.

Wie er niet tot de groep van stervende-en-rijzende goden behoort, is duidelijk Lugh, waaraan wel Lughnasadh zijn naam te danken heeft. Hoe zit dat dan? Er is een lied, ‘Lugh’s Song’, waarin gesteld wordt dat hij zijn leven geeft op de solsticedag. Dat is dus zo’n zes weken eerder dan Lughnasadh, op de ‘Summer Solstice’ ofwel zomerzonnewende, op 20 of 21 juni.

Sun King (Lugh’s Song)

O tell me why, O tell me why
Tell me why must the clouds come to darken the sky?
O tell me why, O tell me why
Tell me why must the clouds come to darken the sky?

This is the wake of Lugh the Sun King
He lost His life on the Solstice day
This is wake of Lugh the Sun King
He steps into the dark and guides the way.

(Raven Moonshadow)^v.

Maar als je naar het levensverhaal van Lugh kijkt, geeft hij nergens zijn leven voor de oogst, of voor zijn volk. Hij sterft na een lang en veelbewogen leven op een heel andere manier, waarover later meer.

Lugh was een zonnegod en een lichtgod, wiens naam ‘licht’ en ‘helderheid’ betekent. Maar hij was ook een koning, en/of een held die later vergoddelijkt werd. Hij is zeker een figuur met vele talenten: hij was goed in krijgskunst en dichtkunst, was een ziener, waarzegger, een atleet, timmerman, smid, heler, tovenaar, historicus, enzovoorts. Er is eigenlijk niets waarin hij niet uitblonk. Dat dankt hij waarschijnlijk aan zijn gemengde afkomst: half Tuatha Dé Danann and half Fomorian (via moeder Ethniu, dochter van Balor). Omdat die clans het altijd met elkaar aan de stok hadden, moest hij kiezen tussen zijn moeders en zijn vaders familie. Hij koos voor de kant van zijn vader Cian, de geneesheer (zoon van de god van de heelkunst) van de Tuatha Dé Danann en hielp hen winnen van de Fomorians of Fomóiri. De Kelten beschouwden de Tuatha Dé Danann als hun voorouders, en de voorvaderen van het Ierse volk. En dan was Lugh ook nog jeugdig, knap en een voortreffelijk ruiter.

Lugh was niet alleen koning van de Tuatha Dé Danann maar ook de eerste ‘Chief Ollam’ van Ierland. Zeg maar de ‘dichter des vaderlands’, met een status bijna gelijk aan die van de koning, wat maar weer eens laat zien hoezeer de Ieren literatuur en de kunsten waarderen. (Hoe hij zowel koning, als in dienst van de koning was, staat er in mijn bronnen niet bij).

Een van de vele titels van Lugh was ‘Lámfada’, oftewel ‘lange arm’. Misschien verwees dat naar zijn vaardigheden met de speer, maar wellicht ook naar zijn ambachtelijke en kunstzinnige talenten^vi.

Wil je meer weten over de jeugd van Lugh, wat een koe te maken heeft met zijn verwekking, hoe hij de hoofdman werd van de Tuatha Dé Danann, hoe hij zijn grootvader versloeg en hoe hij zijn vader dood aantrof, lees dan hier verder: ^vii.

We gaan ‘fast forward’ naar het einde van zijn leven, waar Lugh het slachtoffer wordt van een drietal broers. De vrouw van Lugh (een van zijn vrouwen, de laatste van vier?) was ooit ontrouw met Cermait, de zoon van de Dagda, de grote krijgsgod. In zijn woede doodt Lugh Cermait, maar diens zonen zijn uit op wraak en jagen Lugh op in de buurt van de heuvel van Uisnech in Midden-Ierland. Hij ontsnapt, maar verdrinkt in het nabijgelegen Loch Lugborta. De drie moordende broers verdelen Ierland onder elkaar. Je ziet: zijn sterven is niet de zelfopoffering van Lugh tijdens de zomersolstice die wordt bezongen.

Nog even terug naar zijn vroege jeugd. Opa Balor heeft via een profetie begrepen dat een kleinzoon hem zal doden. Om te voorkomen dat ze zwanger wordt, sluit hij zijn dochter op in een toren, zoals te doen gebruikelijk in dat soort gevallen. En natuurlijk wordt ze daar toch zwanger, en nog wel van een drieling. Balor geeft opdracht de drie jongetjes te verdrinken, maar Lugh ontsnapt aan dat lot, en wordt de pleegzoon van de smid (of de god van de smeden) Goibniu en/of de Iers-Keltische zeegod Manannán mac Lir, en/of de god van de bliksem Eochaid annex ‘ruiter van de hemel’. Als pleegmoeder wordt vooral Tailtiu of Tailte (moderne spelling) genoemd, de vrouw van de laatste Fir Bolg-koning, Eochaid mac Eirc.

Tailtiu is de ‘Grote Moeder’, een personificatie van de Aarde zelf, die een groot bos (zo groot als Ierland?) uit de weg ruimt (de grond ontgint) en haar volk leert gewassen te zaaien en oogsten. Door deze enorme inspanning bezwijkt ze en zal sterven. Ze vertelt haar volk dat haar zoon Lugh, de Zonnekoning, zijn geest – ofwel het leven – in de korrels zal gieten van het graan dat hen gedurende de lange winter zal voeden. En ze vraagt hen om het offer van Lugh bij de oogst van de granen te eren.

Bij de uitvaart van zijn pleegmoeder draagt een diep bedroefde Lugh het feest op aan Tailtiu. Hij vraagt de mensen om haar en hun gewassen te eren met een dag van vrolijkheid, sport en spel, en dankzegging voor de overvloed van de oogst. Een oogst die, het moet blijkbaar soms herhaald worden, voordat Columbus (in 1492) Amerika ontdekt, in Ierland nog níet draait om aardappels.

Neem dit (nogmaals noot vii) dus met een stevig korreltje zout:
“Naast het vieren van het rijpen van graan en het rijpen van aardappelen, werd de gelegenheid gekenmerkt door paardenraces, wapenwedstrijden en andere sporten. Aanhangers beklommen vaak heuvels waar ze bessen verzamelden en gebeden zeiden.”

Aardappels waren er dus niet, maar die spelen wel:

De Tailltiu-spelen, bekend als de Ierse Olympische Spelen, waren er langer dan de Griekse Olympische Spelen – duizend jaar – op een heuvel in county Meath die haar naam draagt, Tailltiu of de Engelse versie Teltown. Archeologische gegevens geven aan dat het een rituele plaats uit de pre-ijzertijd was en het is zeker al vele jaren de plaats van de grote nationale viering van de Eerste Oogst in Ierland. ^viii

Naast de god-die-sterft is ook het motief van de stervende koning een klassieker. In dit geval is John Barleycorn de koning, een personificatie van Lugh, en de levende ‘geest van het graan’. Als het graan wordt afgesneden, wordt dat ook gedaan met John Barleycorn^ix. Hij geeft zijn leven, zodat anderen met het graan gevoed kunnen worden, en het leven van de gemeenschap verzekerd is. Hij wordt zowel gegeten als brood, als teruggegeven aan de aarde in de vorm van zaad. De eerste schoof is het belangrijkste, die levert de eerste én de beste zaden, en daarmee de garantie op volgende oogsten. Dood en wedergeboorte ^x.

Ik sluit met deze poëtische tekst van een andere bron^xi, die aansluit op de tekst van de maankalender:

In Lughnasadh zien we dat de velden met koren worden gedorst, en voor sommigen is dit de ware tijd van het festival. In de velden is John Barleycorn, die bij de Lady in het bos lag met Beltane, oud geworden en hij staat nu gebogen en bebaard, met een kromme stok. Hij kijkt naar de zon terwijl hij is veranderd van groen in goud, en hij weet dat zijn tijd is gekomen. Zijn leven zal de mensen voeden, en het is dit offer dat we tijdens Lughnasadh eren.

Noten