Heksenmonument. Een pamplet over eerherstel voor onschuldige slachtoffers van de heksenvervolgingen
Met bijdragen van o.a. Susan Smit, Bregje Hofstede, Arthur Japin, Joke J. Hermsen, Beatrijs Smulders en Manon Uphoff
Lebowski, 2023, 112 pagina’s. ISBN 9789048869244. € 12,50
(digitaal 96 p. ISBN 9789048869251. € 9,99)
“Het doel van dit pamflet, en van de Stichting Nationaal Heksenmonument, is in de eerste plaats het realiseren van een nationaal monument ter nagedachtenis aan de vrouwen (vooral) en mannen die als heks zijn aangewezen, gemarteld, veroordeeld en ter dood gebracht. Een heksenmonument erkent vanuit de wereldlijke macht die destijds heeft meegewerkt aan de heksenprocessen en veroordelingen dat de heksenprocessen onjuist en onrechtvaardig zijn verlopen en dat de ter dood veroordeelden onschuldig zijn.”
Nevendoelen zijn bewustwording over wat de heksenvervolging was en wat het teweeg bracht, stimuleren van onderwijs over femicide en hopelijk ook bijdragen aan het aanpakken van de vervolging van hekserij, nu, in andere werelddelen. Het gaat om eerherstel en bewustwording, om postume rehabilitatie van de onschuldige slachtoffers en het rechtzetten van de beeldvorming in geschiedenisboeken en schoolboeken. En om het aanwijzen en helen van historisch trauma.
Is dat nodig? De lacherige commentaren die je soms wel eens hoort, suggereren dat niet iedereen doorheeft dat heksenvervolging een grootschalig schandaal was, dat nog steeds zijn weerslag heeft. Het heeft zijn basis in vrouwenhaat, denk maar aan het boek ‘Heksenhamer’ dat een ‘bestseller’ was in het begin van de boekdrukkunst (verschenen in 1486, en 30.000 exemplaren gedrukt). Was het maar waar dat het vrouwbeeld daarin geschiedenis was. Die vrouwenhaat bestaat nog steeds en steekt de kop op als een vrouw macht krijgt, of dreigt te krijgen. Manon Uphoff laat er staaltjes van zien in haar bijdrage Hexing 2023, en geeft ook recente voorbeelden van hoe een burgeroorlog tot stand kan komen.
Annine van der Meer in Eerherstel aan de wijze vrouw die verwerd tot boze heks schrijft ‘over de evolutie van het vrouwelijke in mens en samenleving’ vanaf de verre oudheid, en haalt aan dat de geschiedenis wordt geschreven door de overwinnaars.
Was het maar zo dat heksenvervolging alleen iets uit de historie was. Leo Igwe beschrijft hoe in diverse landen het geloof in hekserij nú slachtoffers maakt: Heksenjacht in Afrika is geen verleden tijd. Mensen worden vervolgd op dezelfde vage gronden, op verdachtmakingen, als in West-Europa van de vijftiende tot de achttiende eeuw.
Nienke Thurlings benoemt Het intergenerationele trauma van de heksenvervolgingen en het recht om lastige vragen te stellen.
Arthur Japin ligt er één slachtoffer uit: Marrigje Ariens uit Schoonhoven. Manja Bedner en Heleen Verburg maakten een theatervoorstelling over Aleyda uit Almen, ofwel ‘de heks van Almen’, die volkomen vergeten was, maar een mens van vlees en bloed bleek, “een vrouw zoals ik”.
Vroedvrouw Beatrijs Smulders werd door haar vader geattendeerd op vroede vrouwen (wijze vrouwen) in het verleden, en hoe zij in verband werden gebracht (werden verdacht van) hekserij. Het verbaast me dat zij daar pas zo laat in haar carrière op achter komt. Je zou denken dat Witches, Midwives, and Nurses: A History of Women Healers studieboek zou zijn op iedere vroedvrouwenopleiding. Dat boek van Barbara Ehrenreich and Deirdre English dateert van 1973 en is opnieuw uitgegeven in 2010. Het wordt niet genoemd in de bijdrage van Smulders, Feministen ‘avant la lettre’.
Joke Hermsen vertelde haar kinderen over ‘Heksje Mina’. Veel later beschrijft haar dochter in haar proefschrift hoe vrouwen in de laat-feodale tijd nog allerlei beroepen uitoefenden, van brouwer en smid tot arts en letterkundige, maar dat de toegang tot die ambachten hen vanaf het einde van de vijftiende eeuw wordt ontzegd. De dochter: “Dit wil niet zeggen dat er vóór de heksenjachten geen geweld tegen vrouwen plaatsvond, maar wel dat de heksenjachten een gebeurtenis waren die het geweld tegen vrouwen verbond aan de opkomst van het kapitalistische systeem.”
Elke bijdrage in dit dunne boekje is het lezen waard, en geeft een andere blik op heksen, op vrouwen, op mensen. Ze zijn verschillend van aard en toon, van onderwerp en invalshoek. Lees de bijdragen van Ellen Deckwitz, Niña Weijers, Lunadea, Bregje Hofstede, Lisette Kreischer, Isa van der Wee en Susan Smit vooral zelf. En het korte stukje van Alma Mathijssen: Een paardenbloem vergeten.
De laatste pagina gaat over de Stichting Nationaal Heksenmonument. Wil je meehelpen aan het realiseren van een nationaal heksenmonument, dan kan dat via een donatie (en via het kopen van het pamflet). Ik ben er nu van overtuigd dat het monument er moet komen.
