Hoe wij de wereld ervaren is geen vaststaande waarheid, het is een verháál. En dat verhaal kunnen we herschrijven. Een effectieve en structurele manier om dat te doen, loopt via de zintuigen. Voelen, zien, horen, ruiken, proeven.
Embryo van 4 weken
Nadat ei en zaadcel elkaar hebben gevonden, ontstaat een mensenvruchtje, opgerold als een jong varenblad: aanvankelijk zijn we alleen een hersenstam en 33 ruggewerveltjes met daarin het ruggemerg, waardoorheen bloed- en zenuwbanen lopen. Langzaam (eigenlijk: best snel) ontvouwt zich daaruit de rest van ons: de organen, het lichaam, de ledematen. We nemen onze ruimte in, en tasten af wat ons omringt. Het eerste wat we tegenkomen, kleurt alle volgende contacten. Hoe onbewust ook, zelfs al voor de geboorte vormen zich vooronderstellingen over wat ons verder nog te wachten staat in dit leven.
Eerste ervaringen
Zintuigelijke waarneming ontspruit aan het oudste deel van de hersenen, de hersenstam. Deze blijft van essentieel belang: het is de zetel van onze instincten, het zenuw- en hormoonstelsel wordt aangestuurd vanuit de hersenstam. Hier nestelen onze eerste indrukken en associaties, onze overlevingsinstincten en de constructen die we hebben opgebouwd uit ervaringen en de conclusies die we daaruit hebben getrokken.
Jong varenblad (foto: Medeia)
De eerste ervaringen die wij hebben, als baby, peuter en kleuter, zijn cruciaal voor onze wereldvisie en reactiepatronen later in het leven. Omdat dit zo vroeg gevormd wordt, ervaren we ons eigen perspectief als ‘de’ waarheid. Terwijl het niet meer is dan een klein stukje ervan. Als we zijn opgegroeid in aangename omstandigheden, dan is dit beperkte perspectief geen enkel probleem. We ervaren de wereld als welwillend en zullen ons zelf ook zo opstellen.
Hebben we daarentegen nare dingen meegemaakt, dan ervaren we de wereld op die manier en stellen we ons angstig op of afwerend, tot agressief aan toe. Bij voorbaat al zetten we ons schrap voor al het nare waarvan we denken dat de wereld eruit bestaat. En beseffen niet, dat we juist door dat schrapzetten, dat nare zelf instandhouden…
Harmonie of angst
We werken als een magneet. Zijn we ervan overtuigd dat ons nare dingen te wachten staan, dan komen die geheid op ons af en zien we dat als een bevestiging van ons wereldbeeld. Gaan we vooral uit van het goede in de wereld, dan schudden we iets naars eerder van ons af.
Het is dus niet zo dat je meer nare dingen meemaakt als je vanuit een beschadigde beleving in de wereld staat. Wel herken je het eerder. Misschien ook neem je er eerder genoegen mee, omdat je ervan overtuigd bent dat de wereld zo in elkaar steekt.
Trauma, groot verdriet, agressie: dit soort zaken tast ons basisvertrouwen aan, het tempert onze levenslust en blijdschap, ons geloof in onszelf en wat we kunnen bereiken in dit leven. Onze uitstraling wordt dof van te grote klappen, we gaan er zelfs krom van lopen en sluiten ons af van contact met het ons omringende. Wat weer onze ervaring van eenzaamheid bevestigt en versterkt…
Als ik nog even doortyp, geef ik alles op, de mensheid en mijn eigen mogelijkheden incluis. Is het echt zo hopeloos? Eens gevormd of misvormd, en dat was het dan? Gelukkig niet. Onze zintuigen zijn de poorten waarlangs wij prikkels van buitenaf ontvangen. En waarlangs we die prikkels van binnenuit interpreteren.
Verruimen van het perspectief
Beseffen we eenmaal dat we leven vanuit een bepaald perspectief, dan kunnen we langzamerhand afstappen van de onwrikbaarheid van dat perspectief. Het is geen wet van Meden en Perzen: andere perspectieven en belevingen zijn net zo valide als de onze. Blijven we spelen en experimenteren met dát idee, dan zal ons perspectief steeds ruimer worden, of in elk geval zal het besef steeds meer doordringen dat ook andere perspectieven mogelijk zijn. Dat relativeert, en dat heelt of verzacht oude trauma’s. Het maakt dat we minder angst hoeven te ervaren, er minder door lamgeslagen worden. Het ontkoppelt associatieketens. Eerste ervaringen bepalen steeds minder hoe wij nieuwe belevenissen en prikkels inschatten. Onze beleving verruimt, we worden opener en minder bang voor het vreemde, het onverwachte. Naar mijn mening worden we met het helen realistischer, we houden ons steeds minder klein waar dat niet nodig is. Met een ruimer perspectief omarmen we het leven ten volle.
Via de zintuigen zijn onze oerassociaties gevormd. Daarnaast zijn juist de zintuigen prachtige middelen om veilig te oefenen op een ruimer perspectief.
Hoe werkt dit nu in de praktijk? Het begint met bewustwording, waarna je langzaam de overtuiging los kunt wrikken en eventueel veranderen. Kleine stapjes brengen je op den duur het verst. [Het lijkt me vanzelfsprekend, maar voor de zekerheid toch even: wanneer dat nodig is dien je professionele hulp in te schakelen. Ook in ernstige gevallen is herschrijving van het persoonlijke verhaal mogelijk, maar dan is het vaak een langdurig en intensief proces.]
Voelen
Zijn onze grenzen als kind overschreden, hebben we te maken gehad met geweld van leeftijdsgenoten of zelfs volwassenen, dan is de kans groot dat later elke aanraking alarmbellen doet afgaan. Op zich neutrale aanrakingen worden vrij snel geassocieerd met pijn en geweld. Dat ‘script’ herschrijf je door de associaties met aanraking te vervangen.
Begin heel voorzichtig en houd de controle in eigen hand. Smeer jezelf eens in met welriekende olie of bodylotion. Masseer je eigen handen of voeten. Gun jezelf zachte stoffen als kleding. Heb je zo je ervaringen kunnen ombuigen naar iets positiefs, dan kun je het uitbreiden naar anderen. Een goede vriend of vriendin die je mag aanraken. Ervaar bewust hoe de wind of het water je huid beroeren. Totdat jouw perspectief zo vergroot is dat er ook ruimte is voor veilige, aangename en liefdevolle aanrakingen.
Zien
Voor de meeste mensen is het zicht het meest gebruikte zintuig. Op een of andere manier denken we dat we gevaar kunnen bezweren door het te zien. Of dat we het onder controle kunnen krijgen met onze blik. Het boze oog, als blikken konden doden… Zomaar wat voorbeelden van gezegdes die aangeven hoe krachtig wij het kijken achten.
Zwaan (foto: Ishtar)
Bijna dagelijks ga ik wandelen. En speur dan actief naar mooie vergezichten. Ik kies ervoor om de grauwe flats en de troep niet te zien, maar focus me op het speenkruid langs het water, de zwanen die met hun nekken een hart vormen voor ze snel paren. Het wonderlijke is dat die flats niet verdwijnen, ze storen me wél een stuk minder. Hoe jouw wereld eruit ziet, is voor een groot deel een kwestie van waar je op let. We zien nooit ‘alles’, maar completeren het beeld in ons hoofd van wat we zien met een snelle globale scan. We scannen op gevaar: zien we iets onbekends, dan pas letten we echt op. Vandaar dat het ons niet snel opvalt als onze gesprekspartner halverwege naar de wc gaat en terugkomt in een andere trui. Dat verwachten we niet, het past niet in ons plaatje, dus we zien het niet snel.
Horen
Ben je overprikkeld, tijdelijk danwel altijd, dan schrik je van elk geluid. Je hebt er geen vertrouwen in dat het wel goed zit, ‘de aanval’ kan elk moment uit onverwachte hoek opduiken. In feite vat je elk geluid op als tegen jou persoonlijk gericht.
Beluister muziek en natuurgeluiden. Streel je gehoor. Neem eens de tijd om bewust het verschil te ervaren tussen de audio-steriliteit van binnenruimtes, en de weidsheid van buitengeluiden. Weinig werkt meer helend dan luisteren naar een natuurlandschap of naar mooie, harmonieuze muziek. Dit stimuleert de groei van hersenverbindingen. Muziek beluisteren schept nieuwe ruimtes.
Ruiken en proeven
Geur is met smaak het zintuig dat het minst gekoppeld is aan woorden en gedachten, ze zijn het ‘oerst’. Geur en smaak zijn niet los te koppelen; reukorgaan en smaakpapillen werken nauw samen. Is je reuk aangetast, dan proef je ook geen voedsel meer, of het smaakt in elk geval anders.
Bepaalde geuren laten ons direct terugduiken in lang vervlogen tijden, werpen ons vol in hoe het toen voelde. Dit zintuig heb je misschien wel het minst onder controle. Wie angstig leeft, ademt hoog en houdt daarmee geuren buiten. Letterlijk: als je hoog ademt komt er minder buitenwereld binnen via geur. Ten volle leven hangt nauw samen met voluit ademen, toestaan dat de buitenwereld bij jou binnendringt. Dit geeft mij de indruk dat wie zich klein houdt uit angst, weinig kan genieten van al het aangename dat de reuk te bieden heeft.
Ga de tuin in en ruik de lentebloesems. Ga wandelen aan het strand, in de bossen of het land. Stel je open voor de ruimtelijkheid, ervaar de aardse rust en het eigen karakter van elk landschap. Maak er een foto van en herinner jezelf daarmee aan de schoonheid die volop aanwezig is op deze wereld, naast alle ellende.
Ken je de madeleine, het cakeje van de Franse schrijver Proust? De smaak van deze lekkernij deed hem denken aan de wereld van zijn jeugd, waarin deze cakejes vaak werden gebakken. Met, in het geval van Proust, een dikke romanreeks uit de opgepikte en herkende geur voortvloeiend. Helaas, wie angstig leeft, kan ook van dit zintuig maar weinig genieten. Dat vraagt een ruime openstelling, een open nieuwsgierigheid voor nieuwe prikkels. Ben je altijd bang voor de volgende slag, dan is die nieuwsgierigheid je vreemd. Je houdt zoveel mogelijk buiten uit angst dat het anders pijn gaat doen…
Bak lekkere koekjes of trek een pan soep, laat een ovenschotel langzaam garen. En geniet van de geuren die door het huis zweven. Neem de tijd om ervan te proeven als het gerecht klaar is. Schrok het niet weg, maar kijk ernaar, voel het. Proef de textuur, voel hoe je tanden het voedsel vermalen, wat de smaken doen met je papillen. Geniet, langzaam. Hoe weinig je ook eet, na 20 minuten ben je verzadigd. Zorg dat die 20 minuten gevuld zijn met aangename, lichaam en geest werkelijk voedende smaken en texturen. Dan heb je veel minder eten nodig, en vraag je steeds meer kwaliteit. Waardoor ook de kwaliteit van je hele leven toeneemt.
Dotterbloem (foto: Ishtar)
Sinds ik een paar jaar geleden welbewust het besluit nam om meer te genieten, dat echt in te passen in mijn agenda en extra veel ruimte te geven aan schoonheid en harmonie, is er zoveel veranderd. Waar je aandacht aan schenkt, groeit. En waar je mee omgaat, daarmee word je besmet. Voor mij begon het met een dagelijkse eerste indruk van de dag in de tuin, even voelen wat voor weer het was, mooie bloempjes en vogels en insecten spotten. Daar eventueel een foto van maken. En nu ervaar ik het leven als een feest van overvloed. Ja, er gaat heel veel mis in deze wereld. Waar dat kan, zal ik me ervoor inzetten de problemen te verkleinen. Het meest effectief doe ik dat door in mijn directe omgeving vrolijkheid uit te stralen, te helpen met kleine dingen waar dat kan en ervoor te zorgen dat ik prettig gezelschap ben. Zoals andere mensen mij helpen met hun vrolijke of liefdevolle uitstraling, zo kan ik dat ook bij anderen. Strooi vreugde rond. Dat ontwapent wie dat nodig heeft.