Natuurgraf
In september werd de natuurbegraafplaats Hillig Meer in Drenthe officieel geopend. Volgens het AD is dit de vijfde natuurbegraafplaats in Nederland. Natuurbegraafplaatsen hebben als voordeel dat er geen kosten zijn voor onderhoud van het graf. Het graf wordt nooit geruimd, het gaat op in de natuur. Er wordt gebruik gemaakt van biologisch afbreekbare urnen en kisten, schreef Onkruid. Grafmonumenten als zerken en kruisen passen niet in de omgeving. Wel kan er een Drentse zwerfkei met of zonder inscriptie op het graf worden gelegd, of een boom worden geplant, stond in Trouw. Het bijzondere aan Hillig Meer is dat de begraafplaats zich bevindt in een gebied waar ook zeven prehistorische grafheuvels liggen.
Nomadententen
“[N]ergens is de reïntegratie van mens en natuur zo letterlijk te nemen als op een natuurbegraafplaats” stond in het artikel in Trouw over Hillig Meer. Onder de levenden zijn de bewoners van nomadententen misschien wel het meest verbonden met de natuur. Eind juli berichtte Trouw over Nederlanders die in reactie op de crisis kiezen voor een eenvoudige manier van wonen kiezen, zonder hypotheek. De onderneming Nooitmeerhaast laat in Mongolië tenten maken die geschikt zijn voor het Nederlandse klimaat. Officieel is het in Nederland niet toegestaan om in een tent te wonen. Zolang de omwonenden niet klagen, wordt het in sommige gemeenten gedoogd. Andere gemeenten, zoals Leeuwarden, staan open voor het duurzame karakter van deze woonvorm en zoeken naar mogelijkheden om die te legaliseren. De tenten worden verwarmd met een houtkachel.
Graftuinen
Volgens Yvette van der Does en Dieuwertje Daams lijken veel voortuinen op een graf. En daarmee bedoelen ze geen natuurgraf, maar een ongezellig vlak van grind en tegels en een paar bakken met saaie planten. “Alleen nog een grafsteen erbij en klaar ben je.” Zij pleiten voor de terugkeer van de bloementuin en de wilde (maar niet de verwilderde) tuin, waar bijen en vlinders in terecht kunnen, berichtte het Noordhollands Dagblad in september. Daarnaast ontfermen ze zich over kamerplanten die door mensen aan de straat zijn gezet en maken ze kerststukjes van kerstbomen die niemand wil hebben. De dames opereren onder de naam ‘De Zielige Plant’.
Gezond groen
Schoolpleinen kunnen ook meer groen gebruiken, stond in Eos (juli-augustus 2013). Jongens die in de pauze kunnen spelen op gras, bij boomstammen, water en moestuintjes, kunnen zich in de klas beter concentreren. Jongens en volwassen mannen zijn in een natuurlijke omgeving minder competitief, wordt als verklaring gegeven, en dus minder gespannen. Voor meisjes geldt dit niet: die presteren beter na het spelen op een grijs plein. Maar het onderzoek van de VU richt zich blijkbaar niet op meisjes: die hebben over het algemeen minder concentratieproblemen dan jongens. “Creatief en exploratief spelgedrag” zoals hutten bouwen en in bomen klimmen, stimuleert volgens de onderzoekers het abstracte denkvermogen en zelfvertrouwen.
Volwassenen met een volkstuintje of andere mogelijkheid om bezig te zijn in het groen, blijken gezonder en aantoonbaar minder gestresst dan degenen die dit niet kunnen. Ook zij kunnen zich na het contact met de natuur beter concentreren, zegt Agnes van den Berg, bijzonder hoogleraar beleving en waardering van natuur en landschap bij de RUG. Er wordt niet verteld of hierin verschil is geconstateerd tussen vrouwen en mannen. Volgens Van den Berg houdt het gezonde effect verband met de grillige en tegelijk repetitieve vormen of ‘informatiepatronen’ van de natuur. We zijn evolutionair niet berekend op de overmaat aan rechte lijnen in stedelijke omgevingen. Zelfs gesimuleerde natuur, bijvoorbeeld een filmpje van een boswandeling, kan stress verminderen.
Gesimuleerde natuurpatronen voor Mac-gebruikers: het programma Offshoots laat grillige takken over het beeldscherm groeien
Bijgeloof
Niet alleen de natuur, maar ook bijgeloof kan iemands prestaties en zelfvertrouwen verbeteren, schrijft Rebecca Coffey in Discover (october 2013), in een artikeltje ter gelegenheid van Halloween. Ze somt een aantal wetenswaardigheden over bijgeloof op: het geloof in een gelukbrengend object of ritueel kan iemands prestaties daadwerkelijk verbeteren. Omgekeerd heeft het geloof dat iets ongeluk brengt een ongunstige uitwerking. Stress en machteloosheid maken mensen bevattelijker voor bijgeloof.
Schotse boeren in de 18de eeuw joegen hun vee met Halloween door een haag van lijsterbestakken om het te beschermen. Lijsterbessen bevatten het schimmelwerende ascorbinezuur. Mogelijk ontstond het Schotse ritueel uit de observatie dat schapen die lijsterbessen hadden gegeten, gezonder waren.
Eetritueel
Een podcast van Scientific American uit augustus maakte melding van een onderzoekje waaruit bleek dat voedsel lekkerder smaakt wanneer het eten is voorafgegaan door een ‘ritueel’: Mensen die een chocoladereep eerst in de verpakking doormidden moesten breken en dan de helften afzonderlijk uitpakken en opeten, gaven die chocola een hoger cijfer dan mensen die de reep naar eigen inzicht op hun gemak mochten opsnoepen. Het is wel van belang dat iemand het ritueel zelf uitvoert: als iemand anders het doet, wordt het voedsel daarna niet hoger gewaardeerd.
Oud ritueel
In de late prehistorie en de Romeinse tijd werd in de Lage Landen Keltisch gesproken, schreef Herman Clerinx in Geschiedenis Magazine (september 2013). Waarschijnlijk was het niet de enige taal, maar wel een belangrijke. Men neemt aan dat plaatsnamen als Thorn en Doornik zijn afgeleid van het Keltische *tornos, ‘plek op de hoogte’. In Born is ooit een beeldje van een haan gevonden, dat was geofferd aan de godin Arcuana. Arcuana is een Keltische naam die zoiets betekent als ‘zanger’ of ‘aankondiger’.
In Baudecet (bij Namen) is de enige Keltische tekst uit deze streken gevonden. Het gaat om een gouden plaatje met daarop in het Gallisch de bezwering: “Ziekte, gemene huiduitslag, maak dat je verdwijnt! Blijf in deze kuil!” Dergelijke bezweringen werden in die tijd vaak opgeschreven en op een speciale plaats gedeponeerd: in dit geval in een kuil naast een Gallo-Romeinse tempel. Dat het plaatje van het kostbare goud was, doet vermoeden dat de patiënt erg veel last van uitslag of jeuk moet hebben gehad.
Nieuwe gelovigen
Naar aanleiding van de tentoonstelling ‘Van God los?’ die nog tot 30 maart te zien is in het Dolhuys in Haarlem, zette het AD in september ‘de nieuwe gelovige’ in de schijnwerpers. De nieuwe gelovige is niet strikt aan één kerk of geloof verbonden, maar is vooral gericht op ontspanning, alternatieve genezing en zelfontwikkeling, en switcht in die zoektocht gemakkelijk tussen verschillende vormen van spiritualiteit.
Een yogadocente vertelt in het artikel dat religie voor haar niet iets is “wat je op bepaalde momenten inzet”, zoals tijdens een kerkdienst of om te bidden voor het eten, maar “iets wat stroomt in je bewustzijn.” Een christelijke yogadocente ontdekte yoga toen ze aan God hulp had gevraagd voor haar astmatische zoontje, en een moeder op het schoolplein haar vertelde over een magnetiseur. Diens behandelingen hadden goed resultaat en hierdoor raakte ze geïnteresseerd in verschillende spirituele stromingen. Als het resoneert met het hart, kan het je helpen het voorbeeld van Jezus te volgen, vindt zij.
Chantal Stegeman vertrok ook vanuit gezondheidsklachten, in haar geval chronische bijholte-ontstekingen. Via reiki en andere alternatieve therapieën kwam ze op een paranormaalbeurs, waar iemand haar hand las en vertelde dat ze afstamde van een hogepriesteres en daarom een heks was. Daar wilde ze meer van weten. “Ik ontdekte dat hekserij niets met satanisme of occultisme te maken heeft.” Het sprak haar aan en ze volgt nu een opleiding tot solitaire heks. Uit respect voor de natuur eet ze zoveel mogelijk biologisch en scheidt ze haar afval. Ze doet rituelen bij altaren in de tuin en in haar woonkamer. Een ritueel kan je bevrijden van bijvoorbeeld rookverslaving, zegt ze. Ze werkt met geneeskruiden en geeft die kennis door aan haar drie dochters.
Traditionele heks
Lunadea kreeg van haar ouders al veel spiritualiteit mee, vertelde ze aan Eva van der Veen van Onkruid (september/oktober 2013). Toen ze achttien was, ontdekte ze de hekserij en niet veel later kwam ze in contact met hogepriester Mario van Doorn, die haar uitnodigde bij zijn heksenkring. De traditionele hekserij zoals die in zijn coven werd beoefend (‘traditioneel’ in de zin van ‘zoals vroeger’, niet zozeer ‘volgens een vastgelegde traditie’, legt ze uit op haar website), beviel haar wel en ze liet zich inwijden. Na haar tweedegraadsinwijding raakte ze in een crisis. Haar toenmalige partner wilde niets met hekserij te maken hebben. Nadat ze hem de deur wees, vond ze haar verbinding met de natuur en de lichtkrachten weer terug.
Inmiddels is ze derdegraads en leidt ze als hogepriesteres haar eigen coven Salix. Haar hekserij is naar eigen zeggen minder dogmatisch en hiërarchisch dan de meer formele wicca. De filosofie erachter gaat uit van de dualiteit tussen de Godin, die staat voor het vrouwelijke, de hemel en de maan, en de God, die staat voor het mannelijke, de aarde en de zon. Het morele principe is “do no harm, but take no shit”. Je moet kennis hebben van de zwarte kant van de magie omdat je anders niet weet hoe je bijvoorbeeld een vloek moet verbreken, maar je moet geen zwarte magie beoefenen. Het is niet goed om iemands vrije wil te beïnvloeden.
Puberheks
In het televisieprogramma Puberruil werd in augustus een zeventienjarige deelneemster geïntroduceerd met de woorden “Viviënne is paranormaal begaafd en gelooft in wiccanisme, dat is een soort witte hekserij.” Viviënne wil later verpleegkundige in het leger worden. Ze ruilde tijdelijk van omgeving met Pam, die van mode en dansen houdt en seksuologe wil worden.
Viviënne kon het goed vinden met de vrienden van Pam. “Heeft er al iemand gevraagd wat voor ketting ze om heeft?” vroeg de presentator. (Ik kon niet goed zien wat voor hanger ze droeg. Het was geen pentagram.) Die stond voor haar geloof, legde Viviënne uit, zij geloofde namelijk in wicca: witte hekserij, een natuurgeloof. Er werd wat nerveus gelachen. Viviënne vertelde dat spreuken altijd positief moesten zijn en nooit ten gunste van jezelf. De tieners vonden het toch wel creepy klinken. Bij de opmerking dat een jongen met een donkere huidskleur ook een witte heks kon worden, kregen ze allemaal de slappe lach.
Pam mocht meedoen met een wiccaritueel van vier volwassenen, waarvan één zich voorstelde als “de moederkoningin van de Nederlandse wiccaloges de Traditionals van de Benelux”. Pam zat in het midden van een vijfpuntige ster die op de bosgrond was gemaakt, terwijl de magiër uit het gezelschap een cirkel om haar heen trok en de heksen de heersers van de windstreken op- en aanriepen. “Zijn jullie niet een beetje te oud voor dit?” vroeg Pam, die het maar een mallotige vertoning vond. “Dat hele wicca heeft wel de meeste indruk gemaakt. Elke keer als ik eraan terugdenk, moet ik gewoon lachen,” zei ze achteraf. “Ik wist echt niet dat er in Nederland zulke mensen waren, die dat deden.”
Vredesteken
Enge schoolagenda
Aan het begin van het schooljaar ontdekten verontruste ouders in de schoolagenda van de reformatorische scholengemeenschap Pieter Zandt in Kampen, Staphorst en Urk een foto waarop een jongen een T-shirt met het peace-teken droeg. Zij meenden dat dit teken een occult of heidens, in elk geval een antichristelijk symbool was.
De apostel Petrus is volgens de overlevering ondersteboven gekruisigd en als de zijbalken van dat Petruskruis naar beneden worden geknakt, heb je volgens sommigen het ‘Nero-kruis’ dat zou verwijzen naar de christenvervolgingen onder die Romeinse keizer, al ontkent een historicus van de Radbouduniversiteit dat het teken iets met Nero te maken heeft.
Daarnaast wordt gezegd dat het een omgekeerde levensrune, oftewel een doodsrune is. En dat het iets met de SS te maken heeft. Zoiets meen ik me ook te herinneren uit een pamflet dat ik jaren geleden eens onder ogen kreeg, waarin werd betoogd dat de hele vredesbeweging een list van de duivel was.
Het teken is echter zonder satanische bijbedoelingen in 1958 door Gerald Holtom ontworpen voor de CND, de Campaign for Nuclear Disarmament (campagne voor nucleaire ontwapening, ‘ban de bom’). De ontwerper had daarbij de semafoorcode voor de letters N en D in gedachten, en associeerde die met de persoon voor het vuurpeloton op het beroemde schilderij van Goya (alleen heeft die zijn armen omhoog). Het teken was veel te zien bij vredesdemonstraties en daardoor is het een algemeen vredesteken geworden.
Op de scholengemeenschap zijn de ‘occulte’ agenda’s weer teruggenomen en vernietigd. De scholieren zelf vonden alle ophef maar onzin. Niet alle leerlingen leverden hun oude agenda in. Anderen vonden de nieuwe, vervangende agenda maar saai en tekenden die zelf vol met vredestekens.
Enge heks
Mythosofe Lisette Thooft schreef in Onkruid (september/oktober) over haar ‘Heksenworkshops’, waarin het niet gaat “over die wijze vrouw die kruiden zoekt in het maanlicht of een dans doet voor de herfst.” In de workshops gaan vrouwen op zoek naar “de feeks in onszelf” – en daarmee wordt geen ongetemde vrouwenkracht bedoeld, maar onaangename trekjes als afgunst, leedvermaak, manipuleerzucht of overdreven dramatisch doen. Thooft lijkt van mening dat die deel uitmaken van iets universeel-vrouwelijks.
Ze vertelt het verhaal over Amor en Psyche: de menselijke Psyche verpest haar relatie met de liefdesgod door te luisteren naar de roddel van haar zusters, en nieuwsgierig te worden naar de identiteit van haar minnaar. Pas na veel omzwervingen komt alles goed, wanneer Amor er voor zorgt dat Psyche een godin mag worden. En het verhaal over de lelijke vrouwe Ragnell, die beeldschoon wordt als haar ridderlijke echtgenoot Gawan erkent dat zij recht heeft op liefde en zeggenschap over haar eigen leven.
De moraal van deze verhalen is dat vrouwen zich moeten verenigen met hun innerlijke ridder (animus) en van daaruit hun innerlijke heks moeten omarmen. Van het vrouw- of heksbeeld dat ik in dit alles proef, word ik niet bijzonder blij, maar de vrouwen bij de workshops ervaren dit duidelijk anders. Zij ronden de zoektocht naar hun schaduwkanten af met positieve, bekrachtigende affirmaties.
Vrouwenkracht
Al wat ouder nieuws (de laatste expositie eindigde in juli), maar ik had het nog niet eerder gezien. Katarzyna Majak fotografeerde en sprak met 29 Poolse ‘Women of Power’: heksen, traditionele genezeressen, boeddhistes, sjamanen en andere vrouwen die een spiritueel en/of heidens pad bewandelen in een land waar 90% van de bevolking het katholicisme aanhangt. De interviews en foto’s (een aantal is op internet te bekijken) vormden een reizende tentoonstelling en zijn (of worden) gebundeld in een boek.
Mannenkracht
Bestaan er nog wildemannenworkshops waarin mannen op zoek gaan naar de goddelijke jager in zichzelf, om die de ruimte te geven door in de bossen stoere dingen te doen en heel hard “oeh!” te roepen? Zo niet, dan konden degenen die toch graag iets dergelijks zouden willen, dit jaar meedoen aan het Nederlandse kampioenschap burlen in het nationale park De Hoge Veluwe.
Burlen is het geluid dat mannelijke edelherten maken in de bronsttijd. Ze proberen hiermee indruk te maken op de hindes en tegelijk andere mannetjes te laten weten dat ze niet bang zijn voor een geweiengevecht. Jagers doen het geluid na om herten te lokken. In Duitsland, waar meer wordt gejaagd, worden hier al langer kampioenschappen in gehouden. Vrouwen kunnen ook meedoen, maar de meeste deelnemers zijn mannen. De Nederlandse kampioenschappen waren een groot succes.
Ritueel tegen fracking
In september werd er een beroep gedaan op de innerlijke krijger van zowel mannelijke als vrouwelijke heidenen (pagans), om in Glastonbury of in de eigen omgeving deel te nemen aan een ritueel tegen fracking in Groot-Brittannië. The Warrior’s Call heette de oproep. Om de ecologische voetstap van de deelnemers aan het ritueel zo klein mogelijk te houden, werd verzocht zo veel mogelijk lokaal te werken.
Fracking, of hydraulisch kraken, is een omstreden methode om schaliegas en andere fossiele brandstoffen te winnen. Er wordt een vloeistof in de bodem gepompt waardoor daar kleine barstjes in ontstaan en de brandstoffen vrijkomen. De heilige bronnen – Chalice Well in Glastonbury en de bronnen van de godin Sulis in Bath – lopen gevaar hierdoor te worden vergiftigd, schreef The Warrior’s Call. Die zorg is niet onterecht, blijkt uit een bericht in Trouw, begin oktober: “Op een plaats [in de VS] waar afvalwater van schaliegaswinning geloosd wordt, hebben onderzoekers radioactiviteit vastgesteld, naast verhoogde waarden voor zouten en metalen in riviersedimenten.” Methaan, waterstofsulfide en andere stoffen kunnen vrijkomen of in het grondwater belanden en er is een verhoogd risico op aardbevingen.
De energieën die tijdens de rituelen zouden worden gebundeld in een ‘cone of power’ (kegel van kracht), moesten samen een beschermend magisch web om Groot-Brittannië weven. Vanuit de bundeling van krachten kon iedereen vervolgens weer iets terug laten stromen naar de eigen omgeving. Ter ondersteuning was een sigil ontworpen waar deelnemers zich op konden focussen. Druïde Philip Carr-Gomm schreef een ritueel dat voor elke plaats ter wereld, of voor de hele aarde kon worden gebruikt.
The Warrior’s Sigil
Paganistische politiek
Veel hedendaagse heidenen steunen de milieubeweging. Ze protesteren tegen de aanleg van snelwegen of tegen het afmaken van dassen en zijn voorstanders van het aanplanten van bomen, schreef Liz Williams in augustus in the Guardian in haar lezenswaardige serie over het paganisme. Hoewel er in het Verenigd Koninkrijk ook rechtse tot extreemrechtse heidenen zijn, zijn die in de minderheid. De meesten zijn liberaal tot links en een vrij groot aantal beschouwt zichzelf als anarchist. Dit is begrijpelijk, schrijft Williams, want het paganisme kent geen eenduidige, formele organisatiestructuur en de theologische opvattingen van pagans kunnen onderling sterk verschillen.
In de Verenigde Staten ligt dat iets anders. Doordat religieuze organisaties daar een belastingvoordeel hebben, is het aantrekkelijker om de zaken meer te formaliseren. Amerikaanse heksen hebben de neiging om sterk de nadruk te leggen op de lijn van inwijding en “dogmatisch te doen over een spiritueel pad zonder dogma’s”.
Het paganisme als religieuze stroming is relatief nieuw. Misschien verklaart dat waarom er nooit een gedetailleerd uitgewerkt ethisch systeem is ontwikkeld. Afgezien van een ongeloofwaardige ‘Wet van Drie’ die stelt dat elke (mis)daad in drievoud naar de dader terugkeert, is de enige regel “berokken geen schade en doe wat je wilt”, een spreuk die via Crowley en Rabelais kan worden herleid tot – nota bene – de kerkvader Augustinus! Uitzonderingen vormen het Noordse heidendom dat beschikt over een reeks voorschriften voor het gedrag in de dertiende-eeuwse Havamal, en andere oudere stromingen zoals voodoo, candomblé, en de Britse en continentale volksmagie.
Het paganisme biedt zoveel ruimte aan een eigen invulling dat would-be leiders weinig houvast vinden om een paganistische sekte te vormen, schrijft Williams. Er zijn er wel die het proberen, maar die komen nooit ver omdat de andere pagans te eigenwijs zijn voor de rol van volgeling. Alleen de gemeenschap Damanhur in Italië, waar men onder meer de goden Horus, Sekhmet en Pan vereert, heeft sektarische trekken. Maar daarvan is de leider deze zomer overleden en het is niet ondenkbaar dat de groep nu uiteen zal vallen.
Gouden Dageraad
In september kwam de Griekse politieke organisatie Gouden Dageraad Gouden Dageraad uitgebreid in het nieuws, na de moord op de antifascistische hiphopper Killah P (Pavlos Fyssas). Een man die met een bebloed mes werd gearresteerd, bekende de moord en zei lid te zijn van de Gouden Dageraad. Deze groepering is in korte tijd een van de populairste politieke partijen van Griekenland geworden. Na de moord is de partij onder de loep genomen en tot criminele organisatie verklaard. Gouden Dageraad wordt verantwoordelijk gehouden voor diverse misdaden, waaronder geweldsdelicten (met name tegen immigranten, homo’s en anarchisten), afpersing en het witwassen van geld.
Wat sommige mensen zich ongetwijfeld hebben afgevraagd, is of die Nationale Volksbeweging Gouden Dageraad in Griekenland iets te maken heeft met de Hermetische Orde van de Gouden Dageraad, of dat de naamsovereenkomst puur toeval is.
De leider van de ultranationalistische partij, Nikolaos Michaloliakos, blijkt in het begin van de jaren tachtig, nog voor de oprichting van de partij, een tijdschrift te hebben uitgegeven met de naam Gouden Dageraad. In dat tijdschrift stonden neonazistisch-heidense teksten gericht tegen “het joods-christelijke model”. Giorgos Ioannidis citeert (vertaling door Google, enigszins gefatsoeneerd door mij): “de godsdienst van Europa is het heidendom, dat is de uitdrukking van het religieuze gevoel van de Arische mens. In het heidendom leeft nog de oude religie van de primitieve puurheid, gewoonten, tradities, festivals, mythen, en een duurzaam en vruchtbaar contact met de natuur.”
Jason Pitzl-Waters schreef in zijn blog The Wild Hunt: “Wie zich dit mocht afvragen: de partij bedient zich van nationalistische pseudo-paganistische ideeën, maar heeft ook het populistische potentieel ontdekt van de Grieks-Orthodoxe kerk. Zoals de meeste fascisten gebruiken ze geloof en traditie alleen als opstapjes naar de macht.” Hierop kreeg hij een brief van een aanhanger van die partij, van de strekking dat het de enige politieke partij ter wereld was die het paganisme echt serieus nam, en waarom hij niks positiefs over ze schreef terwijl ze alleen maar tegen het internationale zionisme waren, en dat ze iedereen die zich tegen hen keerde zouden vernietigen!
De paganistische pluriformiteit blijkt zo ruim, dat ook extreemrechts er een eigen draai aan kan geven. In Engeland is (schrijft Liz Williams) “gelukkig slechts een handjevol” heidenen lid van de extreemrechtse English Defense League. Nick Farrell schrijft dat extreemrechts zich vaak voelt aangetrokken tot het vermeende elitaire karakter en de geheimhouding van het occultisme . Hij maakt zich er zorgen over dat iemand als Julius Evola, “de favoriete occultist van Mussolini”, tegenwoordig weer wordt “afgestoft en gepresenteerd als een occult genie”. In welke mate Michaloliakos of zijn partijleden zich hebben toegelegd op het hermetisme, is niet bekend.
Donald Michael Kraig deed een oproep aan de leiders van de diverse vertakkingen van de Hermetische Orde van de Gouden Dageraad, om zich te distantiëren van de Nationale Volksbeweging Gouden Dageraad. Velen gaven hieraan gehoor.
~ met dank aan iedereen die me nieuws toestuurde of me er op attendeerde! ~
