“Spiegeltje, spiegeltje aan de wand…” Sneeuwwitjes’ stiefmoeder die via een spiegel zicht heeft op wat zich elders afspeelt, blijft een sterk en fascinerend beeld. Van almachtige Godinnen tot Hollywood-filmiconen – de spiegel gedijt als stijlmiddel en toegangspoort tot andere werelden, tijden en de eigen ziel. Zie ik een Dame met een spiegel, dan denk ik direct aan Cassiopeia, de Ethiopische koningin die een sterrenbeeld werd.
Op herfst- en winteravonden zie je haar duidelijk in de sterrenhemel. Boven de poolster, aan het eind van de Melkweg: Cassiopeia, het sterrenbeeld dat eruitziet als een W of een M, afhankelijk van haar positie in de sterrenhemel. Als kind zocht ik haar altijd op, ze fascineerde me. Dit circumpolaire sterrenbeeld is zo makkelijk te herkennen, dat het voor veel mensen het eerste sterrenbeeld is dat ze kunnen vinden. Ze werkt uitstekend als uitvalsbasis voor wie door de sterrenhemel wil reizen…
Cassiopeia
Cassiopeia was de vrouw van koning Cepheus van Ethiopië, en beweerde dat zij en haar dochter Andromeda mooier waren dan de Nereiden, de zeenimfen en dochters van de oude zeegod Nereus. Poseidon (Poseidon is de Olympische zeegod die op dat moment heerste; Nereus is een pre-Olympische oudere zeegod) hielp de Nereïden en strafte Cassiopeia voor haar hoogmoed: hij ontketende een zeemonster dat de Ethiopische kust teisterde en mens en dier opvrat. Het land lag er dor en desolaat bij. Men raadpleegde het orakel; dat vertelde dat alleen het offeren van het vlees van Andromeda, Cassiopeia’s dochter, het monster kon kalmeren. Hierop werd Andromeda op een rots aan de kust geketend om door het monster te worden verorberd. De Olympische held Perseus kwam net op tijd, versloeg het monster en redde Andromeda, zodat hij met haar kon trouwen. Voor straf is Cassiopeia ondersteboven als sterrenbeeld aan de sterrenhemel geplaatst, en draait zij eeuwig om de poolster… Naast Cassiopeia zijn ook Andromeda, Cepheus, Cetos (Cetus of Walvis) en Perseus als sterrenbeeld aan de hemel geplaatst, zodat hun verhalen en lessen voor altijd ‘gelezen’ kunnen worden door de mens.
Cassiopeia / Andromeda / Perseus
courtesy of Gary Becker
Cassiopeia is bij ons het meest bekend uit de oud-Griekse mythen, maar veel eerder al was dit sterrenbeeld bekend. Bij de Hurrieten heette Cassiopeia Baba – dat betekent heuvel, of berg. Waar wij de ene helft van het jaar een W, en de andere helft een M zien, zag men toen twee heuvels of bergen, oude symbolen en verblijfplaatsen van Godinnen. Maar waar die oude Godinnen op een troon zaten als teken van hun almacht, is Cassiopeia eraan vastgebonden of houdt ze zich panisch vast, om tijdens haar draaiingen om de poolas niet van de troon, nog haar enige houvast, geslingerd te worden. Haar troon wordt ook wel gezien als martelstoel, als straf voor haar ijdelheid en hoogmoed. Volgens Sahara-nomaden is Cassiopeia de hand van Fatima, de dochter van de profeet Mohammed. Haar hand is het bekende symbool dat beschermt tegen het boze oog. (Opvallend als je bedenkt dat de ogen wel de spiegel van de ziel worden genoemd. Ook vraag ik me weleens af of het boze oog misschien het derde is.)
Op de voor ons bekendste afbeeldingen heeft Cassiopeia een palmtak in haar hand. Dat is een symbool voor onsterfelijkheid. Met haar hoogmoed plaatste zij zich boven de Nereïden. Wie weet was zij ooit zelf een godin, die door de latere machten van haar troon is gestoten en tot sterfelijkheid veroordeeld? Zo bezien is het verhaal van Cassiopeia ook een verslag van een machtsstrijd, die door haar is verloren, maar niet zonder protest. De palmboom is ook een van de heilige bomen die hemel en aarde verbinden, en is, als dadelpalm, een belangrijke bron van voedsel, symbool voor vruchtbaarheid en nauw verbonden met de Mesopotamische Godinnen Inanna en Ishtar. Later was de palmtak verbonden met Apollo, zonnegod die de oude chtonische orakels zoals het bekende Delphi heeft ‘overgenomen’ van oudere, veelal chtonische Godinnen.
Er zijn ook afbeeldingen waarop Cassiopeia wordt afgebeeld met een spiegel in haar hand. Dit, zegt men, vanwege haar ijdelheid. Nu is de spreekwoordelijke ijdelheid van de vrouw iets waartegen men door de eeuwen heen vaak krachtig ageert. Lees bijvoorbeeld het christelijke bijbelboek Jesaja. De felheid van de afkeuring van make-up, sieraden, mooie kleding, zang/dans/theater heeft me altijd een beetje verbaasd. En ik kon me ook niet goed voorstellen dan men zo tekeer zou gaan tegen iets wat alleen maar ijdelheid behelst. Kennelijk schuilt er een grote kracht achter die versierselen, en heeft die ijdelheid een doel en betekenis.
Vele Godinnen hebben een spiegel als attribuut. De Egyptische Hathor is er één van, de Cypriotische Aphrodite een andere. Aphrodite is geboren uit zeeschuim, het zaad van een oude zeegod, en kwam aan land op Cyprus (in het Grieks Kupros, waar het woord ‘koper’ vandaan komt), bekend om z’n kopermijnen. De koperen spiegel van Aphrodite is tevens het symbool voor vrouw en vrouwelijkheid alsmede de planeet Venus, zoals het teken van Mars man en mannelijkheid symboliseert. Daarnaast is dit teken het alchemistische symbool voor koper. Verder lijkt dit symbool opvallend op de Egyptische Ankh, de sleutel van het leven.
spiegel Aphrodite
collectie Allard Pierson museum
spiegel Hathor
collectie Petriemuseum
De planeet Venus heeft twee gezichten: als avondster brengt ze licht in de duisternis en als morgenster reist ze uit voor de zon en kondigt daarmee de dag aan. Venus reflecteert het zonlicht, dat wat de zon gedurende z’n reis door de dag of de nacht meeneemt. Wij mensen zijn niet in staat om direct in de zon te kijken; dat wat de zon rechtstreeks te bieden heeft is te fel en krachtig voor ons, dat zou ons verbranden. Wat de zon ons te vertellen heeft, vernemen wij via de maan, of via Venus. Maandivinatie is wel bekend, Venusdivinatie minder. Al experimenterend ontdekte ik dat koperen spiegels inderdaad sterke beelden reflecteren rond schemertijd. Ik heb zelf een spiegel van koper gemaakt en ben daarmee aan de slag gegaan. In de avondschemering krijg je mee wat de zon overdag heeft gezien, en in de ochtendschemering lees je de nachtelijke zonneavonturen.
koperen Venusspiegel
privébezit Ishtar
Het draait inderdaad niet alleen om ijdelheid, of schoonheid. Het gaat over het beheersen van de kunst van het reflecteren in al haar facetten – blijf je je bewust van waan en werkelijkheid, of beheerst het jou en begin je te denken dat jij net zo groots en onsterfelijk bent als dat wat je waarneemt?
Geschreven door Ishtar
Met dank aan M.
Ishtar heeft zo lang zij zich kan herinneren een fascinatie voor alles wat samenhangt met mythen en mysteriën. Zij verdient haar brood als masseur/reflexoloog/pedicure, is getrouwd en moeder van twee blakende bloedjes. Wat betreft het occulte voelt zij zich schatplichtig aan vele leraren en mensen die korter of langer met haar meewandel(d)en op haar pad. Via de klassieke teksten die via kleitabletten, papyri, steen en andere informatiedragers ook nu nog bestudeerd kunnen worden is er diep contact mogelijk met leermeesters uit het verleden. Ishtar maakte een aantal jaren deel uit van de Hermetic Order of the Temple of Starlight, en daarvoor en daarna zijn er tal van wijze, geleerde en empathische leraren en studiegenoten geweest. Werkelijk inzicht in de Mysteriën volgt uit studie, meditatie en ritueel – wie klopt wordt binnengelaten.
Literatuur:
– Penguin Dictionary of Symbols – Jean Chevalier, Alain Gheerbrandt
– Sterrensagen de sterrenbeelden en hun mythologische verhalen – Manfred Hausmann
– Hall’s Iconografisch Handboek
– Verborgen Taal Van Sterren En Planeten – Geoffrey Cornelius & Paul Devereux
– New Larousse Encyclopedia of Mythology – Introduction by Robert Graves
– Greek Myths – Robert Graves
Internet sources:
– http://www.mythography.com/myth/welcome-to-mythography/greek-heroes/greek-heroes-1/cassiopeia/
– http://en.wikipedia.org/wiki/Cassiopeia_%28mythology%29
– http://www.theoi.com/Ther/KetosAithiopios.html
Film:
– Snowwhite by Walt Disney Studios
Illustraties, zie ook:
– de stiefmoeder van Sneeuwwitje
– Rokeby Venus door Velasquez
– Hamsa
– Cassiopeia torture chair: Hyginus, Poeticon Astronomicon.