Haar en hoofdzaken

'Hot items' zijn: Een diepgaande bespreking van controversiële onderwerpen, en van verschillen tussen de Wicca als inwijdingstraditie en de solo hekserij.
In veel religies en godsdiensten gelden regels voor de haardracht. Hoe zit dat bij wicca – kun je zelf bepalen hoe je je haar draagt? Zijn daar andere voorschriften waaraan je je moet houden?

Al heel lang loop ik met het idee een artikel te schrijven over haar. Hoofdhaar met name, en misschien ook wel lichaamsbeharing. Of je het moet laten groeien of juist weghalen. Het zou natuurlijk een korte cultuurhistorische studie worden, met verwijzingen naar meer literatuur. In plaats daarvan wordt het dit persoonlijke verhaal. Want hoe je je haar draagt is niet alleen cultuurgebonden, maar hangt ook nauw samen met je eigen identiteit. En het gaat niet alleen meer over haar, maar ook over voorschriften.

Als kind viel me op dat alle getrouwde vrouwen kort haar hadden, vaak gepermanent. Misschien moest je daar niet per se getrouwd voor zijn, maar was het een voorschrift voor alle volwassen vrouwen boven een bepaalde leeftijd. Moeder, oma’s, buurvrouwen, tantes. Een afschuwelijk vooruitzicht voor een meisje dat na lang zeuren eindelijk lang haar had. Triviaal als het lijkt, maakte ik me er echt zorgen over. Het kwam pas goed toen ik een vrouw ontmoette die al duidelijk op leeftijd was, met rimpels in haar gezicht en grijzend haar, die dat haar lang droeg. Zij werd mijn eerste rolmodel, nog vóór de brugklas, en voordat andere zaken belangrijk zouden worden als voorbeeld voor mijn leven. Misschien was deze vrouw haar tijd niet vooruit, maar leefde ze juist nog naar de mode van haar moeder en grootmoeder. Ooit hadden volwassen vrouwen immers wel lang haar, in een mooie wrong, in een knotje of als vlechten op het hoofd gebonden. Maar wat ze mij leerde, was dat je je eigen keuzes kunt maken, en niet moet aansluiten bij wat ‘iedereen’ doet.

Er zijn meer mensen die graag willen afwijken van wat gebruikelijk is, en dat met hun haardracht uitdrukken. De Beatles en hun fans zetten een trend, waarna het haar van sommige jonge mannen steeds langer werd. De hele groep werd door brave huisvaders uitgemaakt voor ‘langharig werkschuw tuig’, ook degenen die wel een baan hadden kunnen vinden. Later kwamen de afrokapsels, de hanekam van de punkers en het kale hoofd van de skinheads, om maar een paar groepen te noemen. Niet alleen met je kapsel, maar ook door je haar te bedekken kun je afwijken van de ‘mainstream’. Aanhangers van de monotheïstische godsdiensten vormen niet meer de dominante stroming in onze cultuur. Bij orthodoxe groepen kun je aan de haardracht zien dat mensen hierbij horen.

Eenmaal meerderjarig viel me op dat veel volwassen vrouwen hun haar blijven dragen zoals het in de mode was op het moment dat zij hun plaats vonden in de maatschappij. Voor een generatie eerder was dat vaak de periode waarin ze hun man ontmoetten en trouwden. Degenen die bleven variëren met de lengte, kleur en stijl, waren zij die niet gelukkig waren met hun leven, die bleven zoeken naar een partner, een beroep of anderszins. Of zij waren meer geneigd om aan de nieuwste mode mee te doen dan de andere vrouwen, degenen die jarenlang aan dezelfde stijl vasthielden. Voor mij was het vrijheid om zelf te kiezen om mijn haar te dragen zoals ik het wilde: lang, soms in een ‘paardestaart’ of opgestoken. Maar in de cirkel altijd los.

Toen ik kennismaakte met heksen, bleken de vrouwelijke heksen bijna allemaal lang donkerbruin haar te hebben. Net als ik. Gelukkig, want het leek bijna een voorwaarde om bij de club te mogen. Misschien was het toeval dat er bijna geen blonde heksen bij waren. Maar dat ze bijna allemaal lang haar hadden, en bovendien loshangend, was wel een keuze. Omdat dat het meest natuurlijk is? Omdat onze rolmodellen uit vroeger eeuwen lang haar hadden? Of was het weten – of aanvoelen – dat vrouwen met lang haar magische kracht hebben? Dat werd tenminste aangenomen, in de tijd dat gewone mensen nog in heksen geloofden. Je moest een heks kaal scheren om haar onschadelijk te maken. Bij mannen zetelde de fysieke kracht in het haar. Denk maar aan het verhaal van Samsom en Delilah: hij verloor zijn kracht toen zij – nadat ze er op slinkse wijze achter was gekomen wat zijn geheim was – tijdens zijn slaap zijn haar afknipte.
Het was zelfs ooit beleid van het Nederlandse gezag in Indië om gevangen Molukkers hun haar af te knippen. Ze ontdekten dat gevangenen foltering doorstonden, maar direct bekenden toen de schaar tevoorschijn kwam om hun haar te knippen.

Een wijd verbreid geloof is dat het haar een van de zetels is van de levenskracht. Daarom is het zo gevaarlijk om haar (en nagels) af te knippen, en zeker om het achter te laten waar een tovenaar het te pakken zou kunnen krijgen. In sommige culturen moet je haren die afgeknipt zijn, of die in je kam achterblijven, zorgvuldig wegdoen, bijvoorbeeld door ze te begraven. In andere culturen moet je ze juist bewaren op één plek, zodat je compleet bent op de ‘dag des oordeels’. Het taboe op knippen is des te groter bij ‘heilige’ mensen, die meer te verliezen hebben en dus kwetsbaarder zijn voor magie. De makkelijkste manier om het gevaar te vermijden, is het haar in het geheel niet te knippen.

De magie die je kunt bedrijven met haar, nagels, enzovoorts is sympathetische magie. Die gaat ervan uit dat er een link blijft bestaan tussen het levende lichaam en de ervan afgescheiden onderdelen. Het haar staat voor de persoon op wie het groeide, en als je het haar iets aandoet, treft dat die persoon. Wie het haar van een ander bezit, heeft macht over diens ziel. Voor geliefden was het een teken van vertrouwen elkaar een haarlok te schenken. (En in geval van verraad kon die lok gebruikt worden voor wraak!)
De magie van het binden en losmaken van het haar heeft ook te maken met de scheppende en vernietigende kracht van de natuur of het weer. Het knippen van haar zou onweer veroorzaken, en Schotse meisjes met een varende broer mochten hun haar niet knippen zolang hij op zee was.

Er bestaan allerlei religieuze en culturele voorschriften rondom haar. Mannen en vrouwen worden geacht hun haar te scheren of te laten groeien, het op te binden of te bedekken. Monniken scheren hun hoofd kaal – de tonsuur – en in India doneren vrouwen en ook wel mannen na een pelgrimstocht hun haar in een tempel als symbolische overgave van hun ego.
Ook het lichaamshaar moet er soms aan geloven. In Egyptische tempels was het gebruikelijk om het okselhaar te scheren, heb ik weleens gelezen. Priesteressen moesten immers schoon zijn tijdens rituelen. Er was toen al een ontharingsmiddel met onder meer was en honing als bestanddelen.
Bij mannen gelden voor snorren en baarden vaak vergelijkbare regels als voor hoofdhaar, maar mannen kunnen er ook van alles mee uitdrukken.

Het afscheren van haar is ook gebruikt als middel om wraak te nemen. Direct na de Tweede Wereldoorlog werd in het openbaar het haar afgeschoren van vrouwen die een relatie met een Duitser hadden gehad, of daarvan werden verdacht. De straf bestond niet alleen uit dat moment van vernedering, maar ook in de zichtbaarheid van de (vermeende) wandaad in de periode erna.
Niet altijd is kaalheid een gevolg van een beslissing van jezelf of anderen. Het kan het gevolg zijn van een ziekte of een bijwerking van een behandeling tegen kanker. Bij vrouwen wordt verlies van haar vaak gezien als verlies van hun vrouwelijkheid, hun schoonheid. Mannen die kaal worden, worden echter nog wel degelijk als mannelijk gezien. Juist een grote hoeveelheid van het mannelijk hormoon testosteron kan vroegtijdige kaalheid tot gevolg hebben. Hippocrates koppelde kaalheid aan viriliteit.

Tegenwoordig mag je gelukkig zelf uitmaken wat je doet met je haar. Of je nu man of vrouw bent, jong of oud: je kunt aansluiten bij de mode die je aanspreekt, of bij geen enkele mode. In sommige beroepen moet je je haar knippen of bedekken om hygiënische of veiligheidsredenen en er zijn nog voorschriften in sommige godsdiensten.

Was het een voorwaarde om lang haar te hebben om ingewijd te kunnen worden in wicca? Welnee, destijds niet en ook nu niet.* In wicca is de eigen verantwoordelijkheid van de heks een van de belangrijkste uitgangspunten. Dat rijmt niet met voorschriften omtrent je uiterlijk. Als iemand meent je dat soort eisen te kunnen stellen, moet je ernstig overwegen of je wel met hem of haar in zee wilt. Je hoeft niet meteen weg te lopen met het idee dat alle covens onzinnige regels stellen. En zelfs bij deze coven kan er iets achter zitten waar je nog niet aan gedacht hebt. Misschien is het een test: hoe ver ben jij bereid te gaan om ingewijd te worden? Lever je daarbij je gezonde verstand in, of blijf je kritisch en vraag je gewoon waarom een eis gesteld wordt?

Niet alle regels zijn onzinnig. Om samen te kunnen werken in een groep, stellen mensen vaak regels op. Soms ongeschreven, onuitgesproken. Soms heel vanzelfsprekend. Ouders van jonge kinderen willen weten waar die zijn. Als je bij een vriendje gaat spelen, moet je dat dus even zeggen. In een gezin of woongroep moet je het laten weten als je niet mee-eet op dagen waarop je thuis wordt verwacht, of als je wel mee-eet als de sporttraining niet doorgaat. Gewone spelregels.
In wicca is er bijvoorbeeld de regel dat wat er binnen de coven gebeurt en wat er daar besproken wordt privé is. Daar praat je niet over met anderen, of hooguit – en niet eens over alles – met je levenspartner. Ook kan er van je verlangd worden dat je in principe alle bijeenkomsten van de groep bijwoont. Er wordt ‘commitment’ gevraagd; het is geen gezelligheidsvereniging maar je verplicht je ergens toe als je lid wordt van een coven. Alleen al om praktische redenen: als er sprake is van een trainingscoven is het handig als iedere nieuweling erbij is als er iets wordt uitgelegd.

Het is aan jou om uit te maken of je je wilt conformeren aan dit soort eisen en om te bepalen of regels zinnig zijn of niet. Gooi het kind niet weg met het badwater! Een groep die perfect aansluit bij jouw idealen bestaat waarschijnlijk niet. Net zo min als de ideale partner of de volmaakte baan. Gebruik je hersens en je intuïtie – en eventueel een ‘second opinion’ – om te bepalen met wat voor groep je te maken hebt voor je je erbij aansluit. En als je de wereld wilt laten weten dat je voor wicca gekozen hebt, dan hoef je dat niet met je haar te tonen. Je kunt ook een heksenhoed opzetten!

*Onlangs was er op Pagan-Wiccan-About.com wel sprake van een groep die juist die eis stelde. Een vrouw die vanwege de veiligheid op haar werk haar haar kort moet houden, vroeg of het waar was dat je in wicca lang haar moet hebben. Patti Wiginton geeft zelf uitgebreid antwoord op deze vraag. http://paganwiccan.about.com/od/faq/f/Hair-Length-and-Religion.htm.

Over Jana

Wicca is mijn religie, achteraf gezien is dat altijd al zo geweest. Ik heb het geluk gehad mensen te leren kennen waarmee het goed klikte. In 1984 hebben zij me ingewijd in een Gardnerian coven. Anders was ik alleen verder gegaan. Mijn ideeën over de rol van man en vrouw komen in wicca terug. Zo ook mijn ideeën over het belang van natuur en milieu: ik vier de jaarfeesten en eet de groenten van het seizoen. En de Wiccan Rede ('Doe wat je wilt, mits het niemand schaadt') was al mijn lijfspreuk voor ik wicca leerde kennen.
Dit bericht is geplaatst in Artikelen met de tags , , , . Bookmark de permalink.

7 reacties op Haar en hoofdzaken

  1. Jana schreef:

    Vandaag werd ik geattendeerd op dit artikel: http://www.elephantjournal.com/2012/01/seduction-witches-and-long-hair/ – dat gaat heel uitgebreid in op de relatie tussen lang haar en hekserij.

  2. Eli schreef:

    Dank je voor het mooie artikel.

    Een goed artikel, zoals dit, is voor mij altijd het begin van een verdere overpijnzing. In het artikel heb je het voornamelijk over hoofdhaar, wat natuurlijk ook het meest zichtbaar is, maar hoe wordt er gedacht over andere vormen van lichaamsversiering, zoals het scheren van lichaamshaar, tatoeages, piercings of cosmetische chirurgie? In een coven waar gewaden of kleding gedragen wordt tijdens een ritueel is dat misschien minder belangrijk, maar hoe zit dat in covens waar skyclad gewerkt wordt?

    Over regels etc. in een coven vind ik dat een coven daarover ook meteen duidelijkheid moet verschaffen naar de kandidaat toe: wat is de werkwijze binnnen de coven, wat zijn de verwachtingen en regels, en waarom. Iemand die voor de initiatie binnen je coven gaat, geeft je ontzettend veel vertrouwen en daar mag je openheid naar de kandidaat tegenover stellen.

  3. Tamarisk schreef:

    Interessant onderwerp!
    Je ziet inderdaad in vele culturen en religies dat het haar op verschillende voorgeschreven manieren werd of wordt gedragen, en dat het soms wel magische krachten werd toegedicht. En de meeste wicca’s die ik ken dragen inderdaad lang los haar, net zoals ikzelf het al vanuit mijn kindertijd en nadien mijn flower-power tijd deed. Voor mij was en is “haar” belangrijk. Het geeft mij vanuit mijn kindtijd een soort geborgenheid, een veilige cocon die ik rond mij kon hangen en waar ik mij veilig voelde. Dat is zo gebleven. Tot ik plots door ziekte met volledige kaalheid geconfronteerd werd. Ik voelde mij helemaal naakt, eigenlijk voelde ik mij “te kijk” gezet. Toch groeide mijn zelfvertrouwen, mijn eigen kracht en mijn doorzettingsvermogen in die tijd. Voor het eerst kwam er ook al eens een “neen” over mijn lippen. Mijn haar is momenteel weer een halve meter lang, en blijft groeien. Het is mijn kameraad, mijn barometer, mijn kracht. Want hoe langer het wordt, hoe beter en sterker ik mij voel. En net als mijn haar, voel ik mij na die akelige tijd en mijn verstikkende jeugd, volledig opnieuw geboren, met een eigen wil, een eigen leven en eindelijk met mijn eigen vrije keuzes. Dus van mij mag mijn haar groeien, ik zal het steeds koesteren, en voor mij is het wel belangrijk. Net zoals mijn partner die gelooft in de kracht van zijn lange zwarte haren (vgl.Samson).
    Maar ik trek deze tendens niet door in onze coven, hier heeft iedereen de vrije keuze om zijn of haar “haar” te dragen zoals hij/zij wil. Met gewaden werken we hier dan weer wel graag, en er zijn immers nog steeds pruiken, wat ook door de Egyptenaren en anderen veelvuldig gebruikt werd. Maar zoals al werd aangehaald, iedere coven werkt om zijn eigenste manier, vraag naar de gebruiken als je er graag deel van uitmaakt, en volg je eigen gevoel.BB

  4. Melchior schreef:

    Leuk artikel. Doet me eraan denken dat ik voor iedere initiatie mijn haar scheerde. Dat zorgde nog wel eens voor dilemma’s. 😉

  5. BajorRon schreef:

    Mooi stuk! In magische zin is wat je op je hoofd draagt-of niet draagt- zeker van belang, denk alleen maar eens aan de Egyptische goden die van alles en nog wat aan symbolisme op het hoofd dragen, en waar de haardracht af en toe deel uitmaakt van hun wezen (Harpocrates met zijn kinderlok, bijvoorbeeld). Ik zou me dus kunnen voorstellen dat daar bepaalde eisen aan gesteld worden door magische groeperingen, vanuit de gedachte een bepaalde link met “Boven” te onderhouden via een haardracht of bijvoorbeeld een tonsuurtje. Bij Egyptische rituelen bijvoorbeeld helpt een “Egyptische haardracht” en zeker als onderdeel van een Egyptisch kostuum enorm om de juiste energie aan te koppelen! Heerlijk bovendien, die verkleerdpartijen! Maar als het er puur om gaat van “zo doen wij dat nu eenmaal” zou je inderdaad af moeten vragen of je wel aan het goede adres bent, want alles in de magie heeft zijn reden en belang, en hoe je het haar draagt en wat je erop draagt dus ook. En je zou ervan uit moeten gaan dat men die reden zelf ook snapt en kan uitleggen.

  6. Sophia Boann schreef:

    Er zijn wel degelijk groepen binnen Wicca die eisen stellen aan het haar van dames (voornamelijk in de USA voor zover ik weet). Als Hps dien je lang haar te hebben en het los te dragen tijdens de cirkel! Ik weet geen groepen in Europa die daar eisen aan stellen, maar het is wel de “mode”.

    Leuk artikel!

  7. Tanja schreef:

    Mooi stuk, ik heb ervan genoten.
    Ik herinner mij een kapperstrip naar Leuven. Ik kom zelf uit Nederland maar was ooit met een citytrip daar naar de kapper geweest en omdat ik mij haar op mijn gemak voelde en zij waanzinnig goed knipte ben ik daar gebleven. Zo ook die keer. Ze hadden die bewuste keer afbeeldingen van vrouwen met prachtig lang golvend haar op de spiegels geschoven (promotieflyer). Mijn aandacht werd er naar getrokken en opeens kreeg ik het benauwd (angstaanval): mijn haar zou zodadelijk geknipt worden. Niet alleen het verhaal van Samson ging door mij heen maar ook de associatie van haar als antenes (hoog sensitiviteit). Hoewel ik nog steeds de creeps krijg wanneer ik naar de kapper ga, om juist dit verhaal, ga ik wel, ik vindt t mooier staan. Ook herinner ik mijzelf eraan dat ik megasprongen (groeispurten dmv hoogsensitiviteit) heb gemaakt toen ik een korte coup had. Voor mij gaat het dan ook om vertrouwen in datgene waar ‘haar’, ‘gewei’, ‘vogel’ voor staat, zonder t doel op zich te maken. Een lastige “opgave” die ik sinds die ene keer niet meer ‘zo is gelukt’ als toen.

Reacties zijn gesloten.